İKİNCİ BÖLÜM

SONUÇ

Terim olarak “tevâtür (veya şöhret) derecesine ulaşamayan hadis” olarak tanımlanan haber-i vâhid, usûl bilginlerinin konuyla ilgili olarak yaptığı değerlendirme ve tartışmaların dışında kalmakta, yapılan tartışmalarda sürekli lügat anlamındaki haber-i vâhid, ön plana çıkmaktadır. Yani bir kişinin vermiş olduğu haberin aklî-ilmî ve şer‘î kıymeti (delil kabul edilip-edilmeme keyfiyeti) tartışılmaktadır. Şâhitlik, kıblenin tespiti vb. konularda verilen örnekler de, bu kanaati güçlendirmektedir.

Bu yaklaşımın tabiî sonucu olarak, bu tartışmalarda haber-i vâhidden çok kat'î ve zannî delilin değeri ele alınmakta, yine lügat anlamında haber-i vâhidin ifade ettiği bilginin kat'î bilgi mi, yoksa zannî bilgi mi olduğu konusu araştırılmaktadır. Dolayısıyla bu merhalede de terim anlamındaki haber-i vahidden bahsedilmemektedir.

Usûlcülerin çoğunluğunun karşı çıkmasına rağmen Hatîb Bağdâdî tarafından ortaya atılan ve Şevkânî tarafından da benimsenen şu görüş, konumuzun esasına en şakın görüştür: “Ümmet’in genel kabulüne mazhar olmuş bazı râvîlerin ve hadis bilginlerinin rivâyet ettiği haber-i vâhidler, kesin bilgi ifade ederler.

Mesela, Malik’in Nâfi yoluyla İbn Ömer’den yaptığı rivayetlerle, Buhari ve Müslim’in Sahih’lerinde bulunan haber-i vâhidler bu kabildendir.”

Haber-i vâhidi terim anlamıyla ele alıp inceleyen önemli ir yaklaşım budur. Zira tartışma konusu olan nokta Hz. Peygamber (sav)’e nispet edilen sözün gerçekten ona ait olup olmadığıdır. Bunun kesin olarak tespit edilebildiği varsayımdan yola çıkıldığında usûl bilginlerince tartışılan bu konuların tamamı geçersiz kalmakta; hatta tevâtür -meşhur- haber-i vâhid ayrımı da anlamını yitirmektedir. Ancak bütün hadisler için böyle bir tespit imkânı bulunmadığı için (sened/sûret) veya mana (muhtevâ) bakımından şüphe taşıyan hadislerin sıhhati tartışılmıştır.

Devirden devire aktarılan tartışma konularının uzamasında ve çeşitlenmesinde rol oynayan unsurlardan biri de, bazı kavramlara ilk dönem bilginlerinin (selefin) yüklediği mana ile daha sonraki dönem bilginlerinin yüklediği anlamın birbirinden farklı olması ve bazı muhakkik bilginlerce dikkat çekilen bu noktanın, çoğunluk tarafından önemsenmesidir.

İlk dönemlerde asıl, küllî kaide (genel prensip-kural) muktezây-ı delil manalarında kullanılan “kıyâs”, daha sonraki fıkhî manada “kıyâs” olarak algılanmış ve bu konudaki bütün tartışmalar, bu çerçeveye oturtulmuştur. Hâlbuki Molla Fenârî ve Bennânî gibi muhakkik bilginlerin de isabetle işaret ettiği üzere, burada sözü edilen “kıyâs”, fıkhî anlamda değildir.

Son dönemlerde varsayımlara binaen yapılan yorumlar dolayısıyla puslanan bazı meseleler, ilk dönem eserlerinde daha net görülebilmekte, çözüm yolları daha sarîh bulunabilmektedir.

Mesela, Ebû Hanîfe namazda kahkaha ile gülmenin, namazı bozacağını söylerken Ma‘bed el-Cühenî’den rivâyet edilen: “Kahkaha ile gülenleriniz abdestlerini ve namazlarını iade etsinler” hadisine dayanmakta ve bu hadisi hüccet olarak kabul etmekte idi.

Şâfiî ise, mürsel olarak rivâyet edilen bu hadisi kabul etmemiş ve kahkahanın abdesti bozacak bir özelliği bulunmadığını belirterek; abdestin de, namazın da iadesini gerekli görmemiştir.

Musarrât hadisini, kıyâsa muhâlif diye reddeden Ebû Hanîfe’nin bu hadisle amel etmesi veya mürsel olduğu için bu hadisi delil saymayan Şâfiî’nin, bazı mürsel hadisleri; mesela Said b. Müseyyeb yoluyla gelenleri alması, daha sonraki muhâlif mezhep bilginlerince çelişkili bir tutum olarak değerlendirilmiş, mezhep mensuplarınca da dolaylı yollardan savunmalar yapılmış, bu esnada bazen tenkidin de, savunmanın da dozu kaçmıştır. Hâlbuki bazı muasır bilginler, sözü edilen kaygılardan uzak olarak daha sağlıklı değerlendirmeler yapabilmektedirler.

KAYNAKÇA

KİTAPLAR

Abdülaziz Buhârî, Alaeddin b. Muhammed, Keşfu’l-Esrâr an Usûli’l-Pezdevî, thk. Muhammed Mutasım el-Bağdâdî, Li Dari’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut, 1994.

Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. Abdilhâdî, Keşfu’l-Hafâ ve Muzillu’l-İlbâs, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997.

Ahmed Muhammed b. Hanbel, el-Müsned, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.

Âmidî, Seyfeddin Ebû’l-Hasan Ali b. Ebî Ali b. Muhammed, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Kahire, 1967.

Avvâme, Muhammed, İmamların Fıkhî İhtilâflarında Hadislerin Rolü, terc. Mehmed H. Kırbaşoğlu, Kayıhan Yay., Ankara, 1980.

Aydınlı, Abdulah, “Aziz Maddesi”, DİA, Diy. Vak. Yay., İstanbul, 1991.

Bardakoğlu, Ali, İslâm Hukuku’nda Metodolojik İhtilâflar ve Sonuçları, teksir, Kayseri, 1987.

Beyhakî, Ahmed b. Huseyn, Sünenü’l-Beyhakîyi’l-Kübrâ, Mektebetü Dari’l-Baz, Mekke, 1994.

Beyzâvî, Abdullah b.Ömer, el-Gâyetu’l-Kusvâ, tahk. Ali M. Karadağ, Kahire, 1982.

Buhârî, Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmi‘u’s-Sahîh, Çağrı Yay. İstanbul, 1992.

Büyük Haydar Efendi, Usûli Fıkıh Dersleri, Üçdal Neşriyat, İstanbul.

Canan, İbrahim, Hadis ve Usûlü ve Hadis tarihi, Akçağ Yay., Ankara, 1998.

Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, Ahkâmu’l-Kur'ân, tahk. Muhammed Ali Şahin, Daru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut, ty.

Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, el-Fusûl fi’l-Usûl, nşr. Uceyl Casim en-Neşemî, Katar, 1994.

Cüveynî, İmamu’l-Haremeyn Ebû’l-Maâli Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf, el-Burhan fî Usûli’l-Fıkh, neşr. Abdulazim ed-Dib, Daru’l-Vefa, Katar, 1999.

Dârimî, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.

Debbûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b. İsa, Mukayeseli İslâm Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi, terc. Ferhat Koca, Ankara Okulları Yay., Ankara, 2002.

Debbûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b. İsa, Takvimu’l-Edille, Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 690.

Debbûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b. İsa, Te’sîsu’n-Nazar, nşr. Mustafa Muhammed el-Kabbânî, Eda Neşriyat, İstanbul, ty.

Ebû Davud, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.

Ebû Mansur, Abdülkahir b. Tahir et-Temîmî el-Bağdâdî, Kitabu Usûli’d-Din, Beyrut, 1981.

Ebû Yusuf, Kitabu’l-Âsâr, tahk. Ebû’l-Vefa el-Efgânî, Beyrut, ty.

Ebû Yusuf, Ya‘kub b. İbrahim, er-Redd ‘alâ Siyeri’l-Evza‘î, tahk. Ebû’l-Vefâ el-Efgânî, Kahire, ty.

Ebû Zehra, Muhammed, Ahmed b. Hanbel (Hayatı, Görüşleri ve Fıkıhtaki Yeri), terc. Osman Keskioğlu, Ankara, 1984.

Ebû Zehra, Muhammed, Ebû Hanîfe, terc. Osman Keskioğlu, DİB Yay., Ankara, 2002.

Ebû Zehra, Muhammed, İmam Mâlik (Hayatı, Görüşleri ve Fıkıhtaki Yeri), terc. Osman Keskioğlu, Ankara, 1985.

Ebû’l-Bekâ, Eyyub b. Musa el-Hüseynî el-Kefefî, el-Külliyât, nşr. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî, Beyrut, 1993.

el-İzz b. Abdüsselam, Ebû Muhammed İzzeddin Abdülaziz, Kavâidu’l-Ahkâm fî Masâlihi’l-Enâm, Beyrut, 1990.

es-Sicistânî, Ebû Salih Mansur b. İshak, el-Gunye fi’l-Usûl, tahk. M. Sıdkı, Riyad, 1989.

eş-Şâşî, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed, el-Usûl (‘Umdetu’l-Havaşi ile), Beyrut, 1982.

et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. Sevr, Sünenü’t-Tirmizî, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.

Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1997.

Habazî, Celaleddin Ebû Muhammed Ömer b. Muhammed b. Ömer, el-Muğnî fî Usûli’l-Fıkh, nşr. Muhammed Mazhar Beka, Mekke, 1403.

Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdullah Ma‘rifetu Ulûmi’l-Hadis ve Kemiyeti Ecnâsihî, Daru İbni’l-Hazm, Beyrut, 2003.

Hatîbu’l-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali, el-Kifâye fî Ulûmi’r-Rivâye, Daru’l-Kitabi’l-İlmiyye, Beyrut, 1988.

İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Sa‘d, el-İhkâm fî Usûl’il-Ahkâm, Daru’l-Kitabi’l-İlmiyye, ty.

İbn Kayyım, Şemseddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ebû Bekir, İ‘lâmu’l-Muvakkı‘în ‘an Rabbi’l-Âlemîn, nşr. Taha Abdurrauf Sa‘d, Mektebetü’l-Külliyati’l-Ezheriye, Kahire, ty.

İbn Mâce, Abdullah b. Muhammed b. Yezid, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.

İbn Manzur, Cemaleddin Ebû’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem (ö. 771/1369), Lisânu’l-Arab, Daru’l-Maarif, Kahire.

İbn Rüşd, Ebû’l-Velid Muhammed b. Ahmed, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, Kahire, ty.

İbn Teymiye, Mecmu‘u Fetâvâ Şeyhi’l-İslâm İbn Teymiye, nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım, Kahire, 1404.

İbn-i Hacer, el-Askalânî, Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Daru’l-Fikr, Beyrut, 2000.

İbnu’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah el-İşbilî, Ahkâmi’l-Kur'ân, tahk. Rıza Ferec el-Himâmî, Mektebetü’l-Asire, Beyrut, 2003.

İbnu’l-Hâcib, Osman b. Ömer b. Ebî Bekir, Muhtasaru’l-Münteha’l-Usûli (Teftezânî ve Cürcânî haşiyeleriyle birlikte), Beyrut, 1983.

İbnü’l-Hümâm, Kemaleddin Muhammed b. Abdurrahim eş-Şirâzî, Şerhu Fethi’l-Kadîr, Daru Kitabi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990.

İbnü’s-Sübkî, Taceddin Abdülvehhab, Cem‘u’l-Cevâmi‘ (Beynânî Haşiyesi ile birlikte), İhyâu’l-Kitabi’l-Arabiyye, kahire, ty.

Kadı İyaz, Tertîbu’l-Medârik ve Takrîbu’l-Mesâlik li Ma‘rifeti A‘lâmi Mezhebi Mâlik, Daru Mektebi’l-Hayâ, Beyrut, ty.

Karâfî, Şihabeddin Ebû’l-Abbas Ahmed b. İdris, Şerhu Tenkîhi’l-Fusûl fî İhtisâri’l-Mahsûli fi’l-Usûl, Kahire, 1973.

Kelvezânî, Ebû’l-Hattab Mahfuz b. Ahmed b. Hasan, et-Temhîd fî Usûli’l-Fıkh, nşr. Muhammed Ali b. İbrahim, Cidde, 1985.

Kurtubî, Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câm‘u li Ahkâmi’l-Kur'ân, Daru’l-İhya, Beyrut, 1980.

Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramuz b. Ali, Mir‘âtu’l-Usûl fî Şerhi Mirkâti’l-Vusûl (İzmirî Haşiyesi ile birlikte), İstanbul, 1339.

Müslim, Ebû’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc, el-Câmi‘u’s-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.

Naim Ahmed, Tecrid-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, DİB. Yay., Ankara, 1975.

Nesâî, Abdurrahman Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.

Ömer Necati, Klasik Mantık, Ankara, 1991.

Pezdevî, Fahru’l-İslâm Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Hüseyin b.Abdülkerim, Usûlu’l-Pezdevî (Keşfu’l-Esrâr ile birlikte), Daru’l-Kitabi’l-Arabiyyi, Beyrut, 1994.

Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin, el-Mahsûl fî İlmi Usûli’l-Fıkh, nşr. Taha Cabir Feyyaz el-Alevânî, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1997.

Salih, Subhi, Ulûmu’l-Hadis ve Mustalahahû, Daru’l-İlim li’l-Melayin, Beyrut, 1999.

Sami, Şemseddin, Kâmûs-i Türkî, 7. Baskı, Çağrı Yay., İstanbul, 1996.

Sehavî, Şeyh Muhammed Abdurrahman, el-Mekâsıdu’l-Hasene, Daru’l-Kitabi’l-İlmiye, Beyrut, 1994.

Semerkandî, Alaeddin Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed, Mizânu’l-Usûl fî Netâici’l- Ukûl, nşr. Muhammed Zeki Abdülber, Doha, 1984.

Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl, Usûli’s-Serahsî, nşr. Ebû’l-Vefa el-Efgânî, daru’l-Ma‘rife, Beyrut, 1973.

Serahsî, Şemseddin, Kitabu’l-Mebsut li Şemsi’d-din es-Serahsî, Daru’l-Ma‘rife, Beyrut, 1986.

Suyûtî, Celaleddin Ebû’l-Fazl Abdurrahman, Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî, nşr. İrfan el-Aşşa Hassune, Daru’l-Fikr, Beyrut, 1993.

Şaban, Zekiyyüddin, İslâm Hukuk İlminin Esasları, terc. İbrahim Kâfi Dönmez, Diyanet Vakfı Yay., Ankara,1990.

Şâfiî, Muhammed b. İdris, İhtilâfu’l-Hadis (el-Ümm’ün kenarında).

Şâfiî, Muhammed b. İdris, er-Risâle, şerh. Abdulfettah b. Zafir Kebbare, Daru’n-Nafais, Beyrut, 1999.

Şâfiî, Muhammed b. İdris, el-Ümm, Daru’l-Kitabi’l-İlmiyye, Beyrut,1993

Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa, el-Muvâfakât fî Usûli’ş-Şerî‘a, Kahire, ty.

Şeybânî, Muhammed b. Hasan, Kitabu’l-Hücceti ‘alâ Ehli’l-Medine, 3. Baskı, Âlimu’l-Kütüb, Beyrut, 1983.

Tahavî, Ebû Ca‘fer Ahmed Muhammed, el-Muhtasar, tahk. Ebû Vefa el-Efgânî, Kahire, 1370.

Tahhân, Mahmud, Teysîru Mustalahi’l-Hadis, Riyad, 1996.

Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV Yay., Ankara, 1992.

Ünal, İsmail Hakkı, İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefî Mezhebi’nin Hadis Metodu, 2. Baskı, DİB Yay., Ankara, 2001.

Zeydan Abdülkerim, el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh, Dersaadet, Bağdat, 1976.

Zeylaî, Muhammed Abdullah b. Yusuf, Nasbu’r-Râye, Daru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut, 1996.

MAKALELER

Apaydın, H. Yunus, “Haber-i Vâhid Maddesi” DİA, Diy. Vak. Yay., İstanbul, 1996.

Dönmez, İbrahim Kâfi, “Amel-i Ehl-i Medine Maddesi”, DİA., Diy. Vak. Yay., İstanbul, 1991.

Dönmez, İbrahim Kâfi, “Cumhur Maddesi”, İslâm’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi,

Ertürk, Mustafa, “Haber-i Vâhid Maddesi” DİA, Diy. Vak. Yay., İstanbul, 1996.

Sahiron Syamsuddin, “Ebû Hanîfe’nin Âhâd Hadisi İslâm Hukuku’nun Bir Kaynağı Olarak Kullanması”, çev. Abdullah Kahraman, Cumhuriyet Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Aralık-2003.

Topaloğlu, Bekir, “Habîr Maddesi”, DİA, Diy. Vak. Yay., Ankara, 1996.

1 İbnu’l-Manzûr, Lisânu’l-Arab, Daru’l-Maarif, Kahire, 1983, غريب maddesi, c. V, s. 3225.

2 Mahmud Tahhân, Teysîru Mustalah’il-Hadis, Mektebetü’l-Marife,Riyad, 1996, s. 28.

3 İbrahim Canan, Hadis Usûlü ve Hadis Tarihi, Akçağ yay., Ankara, 1998, s. 527.

4 Celaleddin Ebû’l-Fazl es-Suyûtî, Tedrîbu’r-Râvi fî Şerh-i Takrîbi’n-Nevevî, nşr. İrfan el-Aşşâ, Daru’l-Fikr, Beyrut, ty., s. 356.

5 İbrahim Canan, age., s. 527.

6 Subhi es-Salih, Ulûmu’l-Hadis ve Mustalahahû, Daru’l-İlm, Beyrut, 1999, s. 227.

7 Buhârî, el-Câmi‘u’s-Sahih, Çağrı yay., İstanbul, 1992, Kitâbu Bed’i’l-Vahy.

8 Mahmut Tahhân, age, s. 29.

9 Velâ: “Âzâd edilen kölenin asabe ve farz (pay) sahibi vârisi bulunmazsa, âzâd edenin (mevle’l-‘tâka), onun mirasına sahip olma hakkı. Hayrettin Karaman, Mukayeseli İslâm Hukuku, s. 368.

10 Buhârî, Fezail, 21; Müslim, el-Câmi‘u’s-Sahih, Çağrı yay., İstanbul 1992, ‘Itk, 16.

11 Subhi es-Salih, age., s. 226.

12 Buhârî, İman, 3; Müslim, İman, 57, 58.

13 Mahmut Tahhân, age., s. 29.

14 Mahmut Tahhân, age., s. 29.

15 Subhi es-Salih, age., s. 227.

16 Müslim, İman, 141.

17 Muhammed b. Abdullah el-Hâkim en-Nîsâbûrî, Ma‘rifetu Ulûmi’l-Hadîs ve Kemiyyeti Ecnâsî, Daru İbni’l-Hazm, Beyrut, 2003, s. 327

18 Subhi es-Salih, age., s. 228.

19 İbn Mâce, es-Sünen, Çağrı yay., İstanbul, 1992, Ahkâm, 2.

20 el-Hâkim, age., s. 323.

21 Subhi es-Salih, age., s. 228.

22 Ebû İsa Muhammed b. Sevr et-Tirmizî, Sünenü’t-Tirmizî, Çağrı yay., İstanbul, 1992, Edeb, 73.

23 Hâkim, age., s. 331.

24 Ahmed Naim, Mukaddimetü Tecrîd-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, DİB yay., Ankara, 1975, c. I, s. 111.

25 İbnu’l-Münzir, age., عزيز maddesi, c. IV, s. 2925.

26 Mahmud Tahhân, age., s. 26.

27 Mukaddimetü Tercid-i Sarîh, c. I, s. 108.

28 İbrahim Canan, age., s. 527.

29 İbnu’s-Salâh, age., s. 243.

30 Hafız Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalâni, Nüzhetü’n-Nazar Şerhu Nuhbeti’l-Fiker, Daru Kum, Beyrut, ty., s. 198.

31 Buhârî. İman, 7.

32 İbn Hacer el-Askalâni, age., s. 207.

33 İbn Haceri’l-Askalânî, age., s. 206.

34 Buhârî, İman, 7.

35 İbrahim Canan, age., s. 527.

36 Ahmed Naim, age., c. I, s. 109.

37 Buhârî, Tevhid, 197.

38 Ahmed Naim, age., c. I, s. 109.

39 Abdullah Aydınlı, “Aziz maddesi”, DİA:, İstanbul, 1991, c. IV, s. 331.

40 Şembeddin Sami, Kâmus-i Türkî, 7. baskı, Çağrı yay., İstanbul, 1996, s. 1354.

41 Mahmud Tahhân, ag.e., s. 23.

42 İbn Hacer, age., s. 18.

43 İbn Hacer, age., s. 18.

44 Buhârî, Bed’u’l-Vahy, 2

45 Mücteba Uğur, Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV yay., Ankara, 1992, s. 220.

46 Ahmed Naim, age., c. I, s. 106.

47 İbn Hacer, age., s. 18.

48 Buhârî, İlim, 34.

49 İbn Mâce, es-Sünen, Çağrı yay., İstanbul, 1992., Mukaddime, 20-52

50 Ebû Davud, 93.

51 Ebû Bekir es-Suyûtî, Tedribu’r-Râvî, s. 157; Subhi es-Salih, age, s. 233; Mücteba Uğur, age., s. 220.

52 İbrahim Canan, age., s. 527.

53 Şeyh Muhammed Abdurrahman es-Sehavî, el-Mekasidu’l-Hasene, Daru’l-Kitabu’l-İlmiyye,

1994.

54 İsmail b. Muhammed b. Abdulhadi Aclunî, Keşfu’l-Hafa, Daru’l-Kitabu’l-İlmiyye, Beyrut,

1997.

55 İbrahim Canan, age., s. 527.

56 İbnu’l-Manzur, Ebu’l-Fazl Cemalü’d-Din Muhammed b. Mükerrem, Lisanü’l-Arab, خبر maddesi, Daru’l-Maarif, Kahire, ty, c. II, s. 1090.

57 Ragıb el-İsfehânî, el-Müfredât, نبأ maddesi; Yusuf Şevki Yavuz, ‘Haber maddesi’, DİA, İstanbul, 1996, c. XIV, s. 348.

58 Seyfeddin Ebu’l-Hasen el-Âmidî, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Kahire, 1967, c. II; s. 2–20.

59 Necati Ömer, Klasik Mantık, Ankara, 1991, s. 45.

60 Alaeddin, Ebu Bekir es-Semerkandî, Mizanu’l-Usûl fî Netâici’l- Ukûl, Nşd. Muhammed Zeki Abdülber, Daha, 1984, s. 420–421.

61 Celaleddin Ebu’l-Fazl es-Suyûtî, Tedribu’r-Râvî fî Şerhi Takribi’n-Nevevî, Nşr. İrfan el-Aşşa Hassune, Beyrut, 1993, s. 15.

62 Subhi es-Salih, Ulûmu’l-Hadis ve Mustalahahû, Daru’l-İlim, Beyrut, 1999, s. 10.

63 Suyûtî, s. 16; Mahmud Tahhân, Teysir-i Mustalahu’l-Hadis, Mektebü’l-Marife, Riyad, 1996, s. 131.

64 Mücteba Uğur, Hadis Terimleri Sözlüğü, Diy. Vak. Yay., Ankara, 1992, s. 7.

65 Muhammed Ebu Zehra, Ebu Hanife, Terc. Osman Keskioğlu, DİB yay., Ankara, 2002, s. 292.

66 Ebu’l-Beka el-Kefeî, el-Külliyât, Nşr. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî, Beyrut, 1993, s. 414.

67 Muhammed b. İdris eş-Şafîi, er-Risâle, Şerh. Abdülfettah b. Zafîr Kebbare, Beyrut, 1999, s. 196–197.

68 Fahru’l-İslâm, Ebu’l-Hasan el-Pezdevî, Usûlu’l-Pezdevî (Keşfu’l-Esrar ile birlikte), Daru’l-Kitabu’l-Arabiyye, Beyrut, 1994, s. 678.

69 Büyük Haydar Efendi, Usûl-i Fıkıh Dersleri, Üçdal Neşriyat, İstanbul, ty, s. 297.

70 Mustafa Ertürk, “Haberü’l-Vâhid”, DİA., İstanbul, 1996, c. XIV, s. 349.

71 Abdülkadir Şener, “İmam-ı Şafîi’ye Göre Haber-i Vâhid”, Uluslar arası Birinci İslâm Araştırmaları Sempozyumu, s. 287–292.

72 Dârimî, es-Sünen, Çağrı yay., İstanbul, 1992, Mukaddime, s. 24; İbn Mâce, es-Sünen, Çağrı yay., İstanbul, 1992, Mukaddime, s. 18; Ebû Davud, Sünen, İlim, 10.

73 Şâfîî,, s. 210.

74 Şâfîî, Risale, s. 210.

75 Ebû Davud, Sünnet, 5; İbn Mâce, Mukaddime, 2; Tirmizî, Câmiu’s-Sahîh, İlim, 10.

76 Şâfîî, Risale, s. 211.

77 Kur'ân-ı Kerim, Nuh, 71/1; Hûd, 11/25; el-Mü’minun, 23/23; el-Ankebût, 29/14.

78 en-Nisa, 4/168.

79 el-A‘raf, 7/73.

80 el-A‘raf, 7/73; Hûd, 11/84; el-Ankebût, 29/36.

81 Yâsin, 36/13–15.

82 Şâfîî, Risale, s. 225–226.

83 Şâfîî, Risale, s. 210–239.

84 Şâfîî, İhtilâfu’l-Hadis, Daru’l-Kitabu’l-İlmiyye, Beyrut, 1993, c. VII, s. 3–28.

85 Şâfîî, el-Ümm, Daru’l-Kitabu’l-İlmiyye, Beyrut, 1993, c. VII, s. 307–318.

86 İmamu’l-Haremeyn, Ebû’l-Maali Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf el-Cüveynî, el-Burhan fî Usûli’l-Fıkh, Neşr. Abdülazim ed-Dib, Daru’l-Vefa, Katar, 1999, c. I, s. 538; Ebû Hamid Muhammed el-Gazâlî, el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, c. I, s. 255; Amidî, İhkâm, c. II, s. 32.

87 Ebû Mansur el-Bağdâdî, Usûlu’d-Din, Beyrut, 1981, s. 8–9.

88 Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî el-Cessâs, el-Fusûl fî’l-Usûl, Nşr. Uceyl Câsim en-Neşemî, Katar, 1994, c. III; s. 63–64.

89 el-Cessâs, age., s. 64.

90 İbn Mâce, İkame, 86.

91 el-Münâfîkûn, 63/8.

92 Müslim, Câmiu’s-Sahih, Birr, 63–64.

93 Ebû Davud, Büyu‘, 74 (72); Nesâî, es-Sünen, Çağrı yay., İstanbul, 1992, Büyu‘, 82.

94 Ebû Davud, Ferâiz, 5; İbn Mâce, Ferâiz, 4; Tirmizî, Ferâiz, 10; Dârimî, Ferâiz, 19.

95 Cessâs, el-Fusûl, c. III, s. 66–69.

96 İbrahim Kâfî Dönmez, “Cumhur”, İslâm’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, c. I, s. 366–367.

97 el-Bakara, 2/159.

98 Âl-i İmrân, 3/187.

99 et-Tevbe, 9/121.

100 el-Hucurât, 49/9.

101 el-Hucurât, 49/10.

102 Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b. İsa ed-Debbûsî,