İrade hüRRİyeti ve imam maturiDİ 4

251 Enerjinin Korunması Kanunu şöyle ifade edilir: Bütün enerjilerden , uzakta bir sistemin toplam enerji miktarı bu enerjinin sistem ; içindeki dönüşümü ne olursa olsun sabittir. Enerji, birbirine dönü şebilen çeşitli şekillerde bulunabilir, (bk. Meydan Larousse, Enerji maddesi).

252 Dr. Tahsin Yılmaz. Determinizm ve Hürriyet Problemi, 58. Meydan

Larousse, Enerji Maddesi.

253 H. Bergson, Şuurun Doğrudan Doğruya Verileri, 145.

254 H. Bergson, Şuurun Doğrudan Doğruya Verileri, 105.

255 Dr. Tahsin Yılmaz, a.g.e. 50.

256 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/110-112.

257 G. Dwelshouwers, Psikoloji, 289, 290.

258 Oavİd Hume, İnsan Zihni Özerinde Bir Araştırma, 33.

259 G. Dwelshouwers, 79, 299. 329.

260 G. Dwelshouwer a.g.e. 289

261 H.Bergson, şuurun Doğrudan Doğruya verileri, 160, 165

262 H.Bergson, şuurun Doğrudan Doğruya verileri, 160

263 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/112-114.

264 H. Bergson, Yaratıcı Tekâmül, 183.

265 H. Bergson, Yaratıcı Tekâmül, 179, 214.

266 H, Bergson, Yaratıcı Tekâmül, 345.

267 H Bergson, Düşünce ve Devingen, 221, 222.

268 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/114-115.

269 Oleg Moroz, Zaman Geriye Akabilir mi? (Bilim ve Teknik, sy. 122, Ocak 1978, 31).

270 Dr. Taksin Yılmaz, Determinizm ve Hürriyet Problemi, 64İ

271 H. Bergson, Düşünce ve Devingen, 15.

272 H. Bergson, Şuurun Doğrudan Doğruya Verileri, 155.

273 H. Bergson, Yaratıcı Tekâmü*^3-18,

274 H Bergson, Düşünce ve Devingen, 15, 241.

275 H. BergsotvŞuurun Doğrudan Doğruya Verileri, 105.

276Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/115-117.

^ H. Bergson, Ahlâk ile Dinin iki Kaynağı, 176

277 H. Bergson, Ahlâk ile Dinin İki Kaynağı, 176.

278 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/118.

279 Dr. Tahsin Yılmaz, a.g.e., 39, 70,

280 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/119.

281 H. Reichenbach, Tabiat Kanunu Meselesi, Üniversite Konferans­ları, 1937, 1938, sayfa, 119.

282 Meydan Larousse, Heisenberg maddesi; Marcel Fauche, Klâsik ve Modern Fizik, Üniversite' Konferansları, 1938, 1939, sayfa 193.

283 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/119-120.

284 H. Bergson, Şuurun Doğrudan Doğruya Verileri, 233.

285 Prof. Dr. H. Vehbi Eralp. Felsefe Arch.v., V, 1.

286 Dr. Tahsin Yılmaz, a.g.e. 8.

287 Dr. Tahsin Yılmaz, a.s.e., 7, 8, 50, 57.

288 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/120-121.

289 Descartes, Metafizik Üzerine Düşünceler. 177, 179.

290 Prof. Dr. Von Aster, irâde Hürriyeti.

291 Von Aster, a.g.e.

292 Von Aster, a.g.e.

293 Von Aster, a.g.e.

294 Von Aster, a.g.e.

295 H. Bergson, Düşünce ve Devingen, 34.

296 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/122-125.

297 H, Bergson, Yaratıcı Tekâmül, 290.

298 Bergson, Yaratıcı Tekâmül, 261.

299 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/125-126.

300 Von Aster, İrâde Hürriyeti.

301 Von Aster, a.g.e.

302 Von Aster, a.g.e.

303 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/126-127.

304 Jules LachĞlier, Tümevarımın Temeli Hakkında, 27, (Trc. H. R-Atademlr)

305 Emile Boutroux, Tabiat Kanunlarının Zorunsuzluğu Hakkında, 18.

306 Von Aster, İrâde Hürriyeti.

307 Alfrad Weber, Felsefe Tarihi.

308 Von Aster, İrâde Hürriyeti.

309 Prof. Dr. H. Vehbi Eralp, Determinizm ve Hürriyet Özerine Düşün­celer, Felsefe Archivi, V, 1. Ayrıca bk. Georges L. Fonsegrive, EIĞments de philosophle, Psychologle, 438 (Mtrc, dipnotu)

310 Jules Lachelıer, Tümevarımın Temeli Hakkında, 3.

311 David Hume, tnsarr Zihni Üzerinde Bir İnceleme, 123-124. Ayrı­ca bk. M. Bunge, Causality, 43.

312 Dr. Tahsin Yılmaz, Determinizm ve Hürriyet Problemi, 9. (Hans Reİchenbach, Direction of Time'dan naklen, Berketey 1956, 27).

313 Dr. Tahsin Yılmaz, a.g.e. A?

314 Prof. Dr, Vehbi "Eralp, aynı makale, 1,

315 Ernst Mach, Bilgi ve Hata, 35 (Trd. S. Esat Ander).

316 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/128-131.

317 Ûuanta teorisi, fiziğin bütün ananevi görüşlerini değiştiren teo­ridir. Plank (v. 1900), Einstein (1905), Niets Bohr (1911), L. de Broglie (1924), Heisenberg (1925), Shrödinger (1926) ve P. Dirac (1928) in üzerinde çalışıp geliştirdiği fizik anlayışıdır. Bu fizik anlayışında an'anevî determinizm telâkkisi mutlak hakimiyetini ter-ketmiş, mikrofizik alanında maddenin en küçük parçaları, elektron vs. sahasında «belirsizlik» ve «gösterilmezlik» anlayışı hâkim ol-, muştur. Daha geniş bilgi için bk. Meydan Larousse, Kuvanta maddesi,

318 İncertitude Kanunları, Ouanta fiziğini geliştiren Heisenberg'in 1927' de ortaya ttığı «belirsizlik bağıntıları» dır. Buna göre mikroflzEk vak'alarda tesir kuyantumunun hesaba katılmasıyla kurulan bu bağıntıların ortaya koyduğu gerçek, bir cisimciğin (elektron, fo­ton vb.) aynı 2amanda hem hızını hem de vaziyetini belirlemenin imkânsızlığıdır. Gittikçe küçülen miktarlar üzerinde çalışılınca bir an olur ki ölçme işleminin doğurduğu saptırmalar, ölçülmek iste­nilen büyüklüklerle kıyaslanabilecek duruma gelir. Şu halde ölç­me müdahale dışında olanlar hakkında değil, saptırmadan sonra meydana gelen olaylar hakkında bilgi verir. Meselâ bir elektronun yerini bşlirlemek İçin elektron üzerine bir foton gönderilir. Fo­tonun çarpması sonucunda elektron, değeri ve doğrultusu önce­den kesinlikle kestirilmesi imkânsız olan bir hız kazanır. Bu du­rumda cisimciğin hareketini bir İhtimal olarak belirlemekten baş­ka birşey bilinemez. Demek ki daha birçok mefhumla birlikte bir elektronun yörüngesi mefhumunu da bir yana bırakmak gerekir. Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere vakıalar Özerinde elde edi­len bilgi hem doğru hem.de tam olmaz. Mekaniğe süreksizliğin sokulmast, an'anevî fiziğin mutlak determinizmi yerine istatistik bit determinizm getirdi. Bu determinizm ancak İhtimalleri hesapla­mağa yarar. (Meydan Larousse, Kuvanta maddesi).

319 Ord. Prof. M. Fouchö, Üniversite Konferansları, 177, 198, 1938-1939.

320Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/131-132.

^ H. Reichenbach, Tabiat Kanunu Meselesi, 118.

321 G- Gurvitch, Sosyal Determinizm ve insan Hürriyeti Özerine, 10.

322 A. Von Spakovsky, Freedom, Deterrninism, Indeterminism, 56.

323 Dr, Tahsin Yılmaz, Determinizm ve Hürriyet Problemi,

324 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/132-133.

325 H. Bergson, Yaratıcı Tekâmül, 18.

326 Prof. Dr. H. Vehbi Eralp, a.g.e. V, 1.

327 Von Aster, İrâde Hürriyeti.

328 Prof. Dr. H. Vöhbi Eralp, a.g,e., V, 1.

329Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/134.

^ Prof. Dr. H. Vehbi Eralp, a.g.e., V, 1.

330 William James, Terbiye Musahabeleri, 41 v.dd. (Trc. M. Sekip Tunç).

331 Wil!iam James, a.g.e. 43.

332 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/135-138.

333 Müslim, el-İmân, 1; Dr. M. 'Atıf el-'lrâkî, Müşkiletü'l-hurrİyye, 189. Ayrıca bk: Montgomery Watt, The Formative Perlod of Istamic Thougt, 5, 85-96, 97.

334 Tafsilât için bk. İbnu'ş-Sîd el-Batalyevst, ef-insâf fi't-tenbm 'ale't-esbâbi'l-letî evcebet ol-lhtlfâf beyne'l-müslimîn fî ârâ'İhİm, 83-91.

335 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/141-143.

336 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/145.

337 Ibn Rüşd, Kitâb el-keşf 'an itvehâhici'l-edlîle fî'akâidi'l-mille, 122-125 (Trc. Nevzad Ayasbeyoğlu). Ayrıca bk. el-Batalyevsî, a.g.e., 82.

338 el-Batalyevsî, a.g.e. 82-85; İbn Rüşd, a.g.e. 123; el-'trâki, a.g.e. 189.

339 el-Bakara (2), 286.

340 Al-i 'imrân (3), 182.

341 Yûnus (10), 27.

342 ez-Zümer 39), 7.

343 Fussilet (41), 17.

344 eş-Şûrâ (42), 30.

345 eş-Şûra (42), 34.

346 el-insân (76), 3

347 örnek için bk. el-Bakara (2), 2, 15, 22, 26, 59, 61, 75 109, 124 ...

348 et-Bakara (2), 7.

349 el-En'âm (6), 35.

350 er-Ra'd (13), 8.

351 es-Sâffat (37), 96.

352 el-Kamer (54), 49.

353 el-Hadîd (57), 22.

354 örnek için bk. ei-Bakara 2), 6-7, 10, 17-20, 20-21, 33, 64, 105,-108

355 Al-İ 'İmrân (3), 165, 166, 167.

356 İbn Rüşd, a.g.e., 124; el-'lrâkî, a.g.e., 191.

Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/146-149.

357 Meselâ bk. !bn Hamza, el-Beyan ve't-ta'rîf, M/147.

358 Müslim, Kader, 46/6; el-Batalyevsî, a.g.e. 82-91; İbn Rüşd, a.\ 124; el-'lrâkî, a.g.e. 191.

359 Müslim, Cennoh, 51/16; et-Batalyevsî, a.g.e. 82-91.

360 Ebû Dâvûd, Sünen, es-Sünneh, 16; Mâlik, el-Muvatta1 el-Kader, 3; İbn Rüşd, a.g.e. 124; el-'Jrâkî, a.g.e, 191.

361 et-Batalyevsî, a.g.e. 82-91; Benzer hadis İçin bk, Müslim, el-Kader,46/1

362 el-lsrâ' (17), 74.

363 Yûsuf (12), 24.

364 el-!nsân (77), 30.

365 el-Batalyevsî, a.g.e. 254 vdd.

Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/149-151.

366 Abdullah b. Mes'ûd (r.a.) dan rivayet olunmuştur: «Hz. Peygam­bere vesvese soruldu da o da «îmânın hâlis olanıdır» cevabını verdi.» Müslim, el-îmân 211. Diğer rivayetler için bk. Ahmed b. Hanbel, I, 3400, VI,.106.

367 Taberânî'den naklen, bk. es-Süyûti, el-Câmi'u's-sagir, «izâ zükira ashâbf ...» maddesi.

368 Ebû Dâvûd, es-Sünneh, 16. Ayrıca bk. Buhârî, el-Kader, 1; İbn Mâceh, Mukaddime, 10; el-Muvatta' el-Kader, 1; Ahmed b. Han-, bel, M/476; Müslim, Kader, 19; Tirmizt, Kader, 19.

369 Tirmizî, Kader, 1.

370 Dr. 'İrfan «Abdülhamid, Dirâsât fi'l-fırak ve'l-'akâidi'l-islâmiyye, 248. (Müellif burada her ne kadar bu hadis için Buharı, Tefsir, 237 gibi bir kaynak gösteriyorsa da biz az farklı olarak bu hadisi Ahmed b, Hanbel, fl/196'da bulabildik).

371 Tavırlar İçin 34 nolu dipnottaki hadislere müracaat ediniz. Ayrıca bk. el-Batalyevsî a.g.e. 82-91: el-Gazzâlî, ihyâu 'ulûmi'd-dîn, 1/164,-165.

372 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/151-153.

373 Müslim, îmân, 1; Ebu Dâvûd, es-Sünneh, 16; el-lrâkî, a.g.e. 189; Dr. 'İrfan 'Abdülhamîd, a.g.e. 248; Watt, a.g.e. 5, 85-96.

374 Müslim, Kader 19; Tirmizî, Kader, 19; Ahmed b. Hanbel, U/444, 476; el-Muşatta', Kader 1; Ebû Dâvûd, Sünneh, 16; Ibn Mâceh, Mukaddime, 10.

375 Resûlüllah (s.a.) in daha son demlerinde başlayan fikir ayrılıkları İçin bk. el-Cürcanî, Şerhu'l- mevâkıf, 746 (Luknow, 1894); eş-Şeh-ristâni, el-Milel ve'n-nihal. I/20 (el-FasI hamişi).

376 Abdülkâhir el-Bağdâdî, el-Fark beyne'l-fırak, 18-21 (Trc. Doç. Dr. E. Ruhi Fığlalı); Bekir Topaloğlu, Kelâm İlmine Giriş, 3 (Teksir. Ders Notları); M. Saim Yeprem, 14 Asır Boyunca Kelâm İlmi, Nesil Dergisi, Hicri 1400 Özel Sayısı, sayfa 77-78.

377 Bekir Topaloğlu, Ketâm İlmine Giriş, 3.

378 Ebû Dâvûd, Sünne, 16; el-Bağdâdî, a.g.e. 21; eş-Şehristânî, el-Milel ve'n-nihal, I/47; Dr. 'İrfan 'Abdülhamîd, a.g.e. 252-255.

379 tbn Mâce, Mukaddime, 10.

380 Max Horton, Die Philosophie Des islam, 206.

381 De Boer, Târîhu'l-felsefe fi'i-islâm, 66.

382 Kari Becker, Münâzarât en-naşârâ ve tekvinü'l-'akâidi'l-islâmiyye (Asûriyyat Dergisi, Cilt 26, s, 183, 1912)

383 Schacht, New Sources For The History of Muhammadan Theojogy, Studia İslamİca, No. 1, 23.

384 WHIiam Thomson, Makale, (The Müslim World, No. 40, 207-216, 1950).

385 'İrfan 'Abdülhamîd, a.g.e. 253.

386 el-Makrîzî (Ahmed b. 'Alî), el-Hıtat, İV/76.

387 İbn Nubâte (Muhammed b. Muhammed), Serhu'l-'uyûn, 157.

388 İrfan 'Abdülhamîd, a.g.e. 253.

389 el-Makrîzî, a.g.e. İV/76; İbn Nubâte, a.g.e. 157; Kemal Işık, Mute-züe'nin Doğuşu ve Kelâmı Görüşleri, 38.

390 İbn 'Asâkîr, Tebyînu kezibr'l-müften, 11; eş-Şehriatânî, el-Mİlel, I/47.

391 Abdülkerîm el-Hatıb, el-Kada' ve'l-kader beyne'l-felsefe ve'd-dîn, 8. Ayrıca bk. Goldziher, el-'Akîde ve'ş-şeri'a, 88.

392 Watt, Free Wilf And Predestination İn Early İslam, 21.

393 el-'Eş'arî, el-Lüma', 53; eş-Şehrİstâni, el-Milel 1/227; İbn Kuteybe, 'Uyûnü'l-ahbâr, 11/345, 346; el-Beyâdî, a.g.e. 276.

394 el-Batalyevsi, a.g.e., 82-91.

395 Ebû Dâvüd, Sünne, 16. Tafsilât İçin bk. el-Beyâdî, a.g.e. 276.

396 Ebû Dâvûd, Sünne, 16.

397 Abdülkahir el-Bağdâdf, a.g.e. 21 ;e ş-Şehristânî, a.g.e. i/127.

398 ez-Zikirli, el-A'lâm, Gaylan maddesi {Ayrıca bu maddenin sof da verilen kaynaklara bk,).

399 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/154-159.

400 Kemal Işık, Mutezile'nin Doğuşu, 19.

401 Kemal Işık, a.e.; Talât Koçyiğît, Hadisçilerle Kelâmcılar Arasında Münakaşalar. İzmirli İsmail Hakkı, Muhassalü'l-kelârn ve'l-hıkrne, 2.

402 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/161-162.

403 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/162.

404 Ebû Hanîfe, el-Fıkhu'l-ebsat, 42. Ebu Dâvûd, Sünne. 16; Mâlik, el-Muvatta', Kader. 3.

405 Ibn Rüşd, a.g.e. 124; el-'lrâkî, a.g.e. 191.

406 el-Felak (113), 1

407 Ebû Hanîfe, el-Fıkhu'i-ebsat, 43.

408 Ebû Hanîfe. el-Fıkhu'1-ekber, 167 ('Alî el-Kârt şerhi sonunda).

409 el-Buhârî, Kîtâbu halk; ef'SIi'l^'ıbâd ve'r-redd 'ale'l-Cehmİyye vs ashâbî't-ta'tîl, 138, 177.

410 es-Sâffat (37), 96.

411 el-Buhârî, a.g.e.^56; Ebû Hanîfe, el-Ebsat, 41.

412 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/162-164.

413 Ebû Hanîfe, el-Fıkhu't-ekber, 167.

414 Ebû Hanîfe, el-Ebsat, 43.

415 Ebû Hanîfe, a.e. 43.

416 Ebû Hanîfe, a.e. 43.

417 Ebû Hanîfe, a.e. 43.

418 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/164.

419 Ebü Hanîfe, el-Ftkhu'f-ekber, 167.

420 Ebü Hanîfe, a.e. 167.

421 Ebü Hanîfe, el-Ebsat, 43-53.

422 el-Beyâdî, işârâtü'l-merâm, 250-262,

423 ei-Beyadî, a.e. 257.

424 el-Beyâdî, işârâtü'l-merâm, 256.

425 Ebû Hanîfe, el-Ebsat, 43; el-Beyâdî, a.e. 259.

426 el-Beyâdî, a.e. 259.

427 el-Beyâdî, a.e. 259.

428 el-Beyâdî, a.e. 259.

429 el-Beyâdî, a.e. 259.

430 el-Beyâdî, a.e. 259.

431 el-Beyâdî, a.e. 258

432 el-Beyâdî, a.e. 259.

433 el-Beyâdî, a.e. 254. v.dd.

434 Ebû Hanîfe, el-Ebsat; ei-Ekber, 167.

435 el-Beyâdî, a.g.e. 259,

436 Ebû Hanîfe, el-Ebsat, 43.

437 el-Kehf (18), 29.

438 el-Müddessir (74), 54-56.

439 el-lnsân (76), 30.

440 el-Kehf (18), 29.

441 Ebû Hanîfe, el-Ebsat, 42.

442 Burada naşir Muhammed Zâhid el-Kevserî'nin şu notu vardır: «Al­lah'ın ezeldeki dilemesi, onlar İçin küfür ve dalâletin istikbalde yaratılması demektir. Bu durum kulun ihtiyarını kullandıktan son- | ra Allah'ın carî hakim âdeti üzere bunu yaratmast cihetindendlr. Yoksa meselede cebir alâmeti yoktur». Kevserî'nİn bu notu İsti­kametinde metinde bir sarahat görülmemektedir. Bk. Ebû Hanîfe, el-Fıkhu'l-ebsat, 54.

443 ez~Zümer (39)! 7.

444 el-Mâ'ide (5), 64.

445 Ebû Hanîfe, el-Ebsat, 53-54.

446 eş-Şehristânî, el-Mllel. t/,60; Dr. Kemal Işık. Mutezüe n.n Do­ğuşu, 40, 41, 70; el-tsferâyinî, et-Tabsir fi'd-dîn, 96. A. S. ırıtton, Müslim Theology, 55.

447 Ahmed b. Hanbel, er-Redd -aiez-zenâdıka ve'l-Cehmıyye { AKaı-dü's-selef, 49 v.dd.).

448 el-Buhârî. Kİtâbu halkı ef'âli'l-'ıbad, 115-138.

449 Dr. M. Saim Yeprem, İrâde Hürriyet Ve İmâm Mâtürîdî, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: 8/165-172.

450 el-Seyâdî, a.g.e. 33.

451 Ahmed b. Hanbel, a.g.e. 112.

452 Ahmed b. Hanbel, a.g.e. 112.