Işİd ve el nusra teröR ÖRGÜtleriNİn uluslararasi güvenlik ve sosyoloji perspektiFİnden karşilaştirilmasi

IŞİD VE EL NUSRA’NIN ORTAK NOKTALARI VE FARKLILAŞMA ALANLARI

IŞID ve El Nusra mezhepsel ve ideolojik olarak Vehhabi-Selefi bir örgüttür. Vehhabiler, Hz. Muhammed’den sonra gelen üç nesil sonrasında ortaya çıkan mezhepleri ve gelenekleri yok saymıştır. Bugün daha çok Selefilik olarak isimlendirilen anlayışın temel felsefesi budur. Batıda Cihadî Selefilik olarak bu anlayışı Hilmi Demir Devrimci Selefilik olarak isimlendirmektedir. Ona göre Selefilik, üç akımdan oluşmaktadır. Yenilenme hareketini ifade eden ve İçtihat fikrini benimseyen Islahçı Selefilik, Kuran’a dönüşü ifade eden düşüncesini öne çıkaran Selefileri Entelektüel Selefilik ve son olarak şiddeti benimseyen dışlayıcılığı öne çıkaran Selefileri Devrimci Selefiler olarak adlandırmaktır (Bkz. Şekil 1) (Demir, 2014).

İki örgütün ortak yanları olarak, literatürde geçerli olan terör dalgalarına eklenen yeni terör dalgası içerisinde değerlendirilmesi de eklenebilir. Rapoport’un yapmış olduğu dört terör dalgası (Anarşist, Anti-Kolonyal, Devrimci Sol, Dini dalga) sınıflandırması (Rapoport, 2004) sonrasında Jefrey Kaplan, IŞİD gibi oluşumları beşinci terör dalgası olarak sunmaktadır (Kaplan, 2008).¹ Bu beşinci terör dalgasının özelliklerini El Kaide türevi terör örgütlerine uyarlamıştır. Beşinci terör dalgasının özellikleri hem El Nusra hem de IŞİD’in ortak yönleri olarak sıralanabilir. Bunlar:

1. 
   Sosyal-Politik düzenin reddi,
   
2. 
   Geçmişi kutsayarak idealize etme,
   
3. 
   Yeni adalet düzeni arayışı,
   
4. 
   Gençlik kültürü,
   
5. 
   Kadınlara ve çocuklara kötü muamele,
   
6. 
   Adam kaçırma,
   
7. 
   Etnik-Mezhepsel temizlik,
   
8. 
   Kontrolsüz şiddet,
   
9. 
   Karizmatik liderlik,
   
10. 
    Yeni bir toplum inşa etme iddiası (Kaplan, 2008).
    

Her iki örgütün eleman temininde internetin rolü özellikle üç amaç için kullanılmaktadır. Bunlar (Kaplan, 2008):

• 
  Doktrinizasyon,
  
• 
  ‘Cihadı’ öğretme,
  
• 
  Sosyalizasyon.
  

Byman da yaptığı çalışmada El Kaide’ye katılımın sebeplerini sıralamıştır. Bu sebepler de iki örgüte katılımda ortak motivasyon olarak değerlendirilebilir (Byman, 2012):

• 
  Hayal Kırıklığı,
  
• 
  Para,
  
• 
  Cennet,
  
• 
  Eğitim, askeri tecrübe,
  
• 
  Şöhret,
  
• 
  Kişisel birliktelikler (Sosyalleşme).
  

İki örgütün gerek eleman temininde gerekse de ideolojik arka planındaki bu ortak noktaların yanı sıra farklılaştıkları alanlarda bulunmaktadır. Örneğin, Başlangıçta El Kaide’nin Irak kolu olan IŞİD, Şubat 2014’te El Kaide ile bağlarını kopartmıştır. El Kaide’nin Suriye kolu olan El Nusra ise halen El Kaide’nin bir unsuru pozisyonundadır. El Nusra El Kaide’nin global hedeflerine hizmet ederken IŞİD kendi ajandasını takip etmektedir.

IŞİD, bir toprak parçasını ele geçirip orada devlet kurma fikrine sahipken El Nusra da toprak kontrolü olsa da kalıcı açık bir devlet kurma beyanı bulunmamaktadır. Rejimin gitmesi ve cihat fikrini ön plana çıkarmaktadır.

IŞİD, Sünniliği dar bir zemine indirgemektedir. Sünniliği Selefilik ile eş görüp Şiileri öncelikli düşman olarak görmektedir. El Nusra örgütü ise öncelikli hedef olarak Şiileri veya diğer dinleri görmemektedir. Mecut rejim öncelikli hedef konumundadır. Golani verdiği röportajda Esad Rejimine destek veren Nusayri azınlığı bile hedef almadıklarını açıklamıştır (Al-Golani, 2015). El Nusra sivillerin zarar görmesini en aza indirmeyi hedefleyerek yerel halka karşı daha dikkatli davranmaya özen göstermektedir. IŞİD’in ve El Kaide’nin Irak’ta yaptığı hataları tekrarlamamaya çalışmaktadır. Bunun ötesinde kontrolü altındaki yerlerde halka elektrik, su ve yiyecek temin ederek sosyal yardım sağlamaktadır (UN, 2014).

El Nusra’nın ve IŞİD’in ideolojisi aynı olmasına rağmen eleman temininde, eylemlerinde ve halka karşı olan diyaloğunda farklı davranmaktadırlar. Yine kendi hedeflerine ulaşmak için şeriat kurallarını dayatıp halkı uzaklaştırmak istememektedir. El Nusra’nın kullandığı retorik de IŞİD’den çok daha yumuşaktır (Kagan vd., 2016). Örneğin El Nusra BM görevlilerine iyi davranırken IŞİD kendisinden olmayanı düşman olarak görmektedir.

IŞİD eleman temininde Avrupa’yı daha çok kullanmaktadır. Burada banliyölerde yaşayan dindar olmayan Müslümanları kendisine hedef olarak belirlemiştir. Bu sayede onların din bilgisindeki zayıflığından yararlanarak doktrinizasyon sürecini hızlıca tamamlamaktadır. Özelikle Batılı genç müslümanların kişisel ve sosyal sorunlarına odaklanarak bunların çözümünün cihattan geçtiğini belirtmektedir (Gendron, 2016: 14). IŞİD bu propagandasını yaparken karizmatik din adamlarını kullanmaktadır. El Nusra örgütü ise eleman temininde daha çok yerel unsurları hedef almaktadır.

IŞİD’in lideri Bağdadi, karizmatik genç bir lider olarak görülmektedir ve bu da özellikle gençlerin örgüte katılmalarını kolaylaştıran etken olarak görülmektedir. El Nusra ise merkezî olarak El Kaide’ye bağlı olduğu için bundan etkilenmektedir. Bin Ladin’in ölümünden sonra gelen lider Ayman al-Zawahiri’nin yaşlı olması ve ‘heyecan vermemesi’ El Nusra’nın eleman teminini IŞİD’e göre zorlaştırmaktadır (Cafarella vd., 2016)

IŞİD, elinde büyük bir toprak parçasını kontrol altında tutmaya çalışmaktadır. Bu da kendisini kolay bir hedef pozisyonuna sokmaktadır. El Nusra ise tüm dünyanın IŞİD’e karşı mücadelesinden dolayı oluşan boşluktan yararlanmaya çalışmaktadır.

IŞİD sosyal medyayı ve interneti El Nusra’dan çok daha etkin bir şekilde kullanmaktadır. IŞİD’in kontrolündeki petrol sahaları sayesinde finansman olarak El Nusra’dan çok daha iyi durumdadır.

IŞİD’in yükselişinden dolayı El Kaide’nin Mağrip Kolu (AQIM), Tunus Kolu (Ansar al-Dine), Boko Haram ve Arap Yarımadası’ndaki Kolu (AQAP) gibi diğer El Kaide unsurları IŞİD’e katılmıştır. Bu da El Nusra’yı etkilemiştir.

Tablo 3 IŞİD ile El Nusra Arasındaki Farklar
IŞİD	El NUSRA
IŞİD kendi ajandasını takip etmektedir.	El Nusra, El Kaide’nin global hedeflerine hizmet etmektedir
Sünniliği dar bir zemine indirgemektedir. Sünniliği Selefilik ile eş görüp Şiileri öncelikli düşman olarak görmektedir.	Öncelikli hedef Şiiler veya diğer dinler değildir.
Halka zorlama yoluyla kurallarını dayatmaktadır.	IŞİD’in aksine halka zorlama yapmadığı için halkın nezdinde daha itibarlı ve kırılganlığı azdır.
Eleman temininde Batılı Müslüman gençler hedef konumunda	Eleman temininde Suriyeliler hedef konumunda
Başında ‘karizmatik, genç’ lider olması eleman teminini kolaylaştırmaktadır.	Merkezi anlamda yaşlı ve heyecan vermeyen lidere sahip olması örgüte katılımı olumsuz etkilemektedir.
Elinde büyük bir toprak parçasını kontrol altında tutmaya çalışmaktadır. Daha çok hedef konumundadır.	Tüm dünyanın IŞİD’e karşı mücadelesinden dolayı oluşan boşluktan yararlanmaya çalışmaktadır.
IŞİD sosyal medyayı ve interneti etkin bir şekilde kullanmaktadır.	Sosyal medya ve interneti IŞİD kadar etkin kullanamamaktadır.
Mali açıdan iyi durumdadır.	Mali açıdan çok iyi durumda değildir.
El Kaide’nin Mağrip Kolu (AQIM), Tunus Kolu (Ansar al-Dine), Boko Haram ve Arap Yarımadası’ndaki Kolu (AQAP) bünyesine katılmıştır.	El Kaide’nin çekim gücü azaldığı için etkilenmektedir.

Her iki örgüt de kendi yayınlarını basmaktadırlar. Zevahiri’nin “Biz bir savaş içerindeyiz ve bu savaşın yarıdan fazlası medya üzerinden yapılıyor” sözü hem El Nusra’da hem de IŞİD’de karşılık bulmuştur (Novenario, 2016). İki örgütün mantalitesini değerlendirebilmek için yapılan çalışma sonucu aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 4 El Kaide ve IŞİD’in Dergilerinde Stratejik Mantıklarına Vurgu Yapan Bazı Verilerin Yüzdelik Dağılımı
Dergi Adı	Yıpratma	Gözdağı Verme	Provakasyon	Bozma	Artırma
Inspire and Resurgence	43	5	6	19	23
Dabiq	13	23	5	15	42

Çalışmada kullanılan dergilerde aranan 5 farklı veri Andrew H. Kydd and Barbara F. Walter’a ait çalışmada (Kydd ve Walter, 2006) kullanılan verilerdir². Çalışmada çıkan sonuca göre, El Kaide’nin asıl amacı olan Batı ile mücadele ve O’nu ‘ümmet’i Batıya karşı koruma olduğu için burada yıpratma stratejisini benimsediği görülmüştür. El Nusra da bunu yerel bazda (Suriye’de) uygulamaya çalışmaktadır. Bunu yaparken organize eylemler yapmaktadır. IŞİD ise bireysel eylemlerle Halifelik kurma stratejisini gerçekleştirmeye çalışmaktadır (Novenario, 2016).