Istanbul Üniversitesi Matbaası

Zararın Sorumlusu

Zarar her zaman bir insanın etkisiyle ya da aracılığıyla olmaz; ve insanın bilgisi ve teknolojisi ile de sınırlı değildir. Ama bir müdahale sonucunda bir hasta zarar gördüğünde, zararın kimin eylemi sonucunda olduğu araştırılır. Bir doktor istemeden de bir eylemi sonucunda hastasına zarar verebilir. Bazen de bir doktor yanında görevli doktor ya da hemşireye verdiği izin nedeniyle, ya da onun risk almasına razı geldiği için zarara sebep olabilir. Örneği bir uzman doktor henüz yeterince beceri kazanmamış asistanının yapmasına izin verdiği bir ameliyat sonucunda hasta zarar görürse, uzman doktor dolaylı olarak zarara sebep olmuş demektir. Bazen de tıbben gerekmeyen ameliyatlar yapılarak hastalara zarar verilebilmektedir. Bir doktorun kendi çıkarı için hastasına kasten (niyetlenerek) zarar vermesi savunulamaz.

Hekimlikte hastaya hiç zarar vermemek söz konusu olabilir mi? Hayır, hastanın zarar görme ihtimali daima vardır. Hastaya daha büyük bir yarar sağlamak için zarar verilebilir; ya da daha büyük zarar görmesini önlemek için hastaya daha önemsiz bir zarar verilebilir. Örneği, doktor hastanın ölümünü önlemek için müdahale ederek onun ağrı çekmesine ya da sakatlığına sebep olabilir. Bunun şartı ise hastaya bilgi vermek ve rızasını almaktır. Doktor, bir başka insanı veya toplumu korumak için de hastasına zarar vermek zorunda kalabilir. Örneği, çevresine zarar veren bir akıl hastasının özgürlüğünü, bulaşıcı hastalığı olan hastanın sır hakkını elinden alabilir ve bunda da haklı, hatta yükümlü olabilir.

O halde, zarar vermeme yükümlülüğünün ölçüsü nedir? Hekimlikte zarar vermemek, zarar verme riskini de kapsar. Riskin önem derecesi olası zararın boyutuna ve bu ihtimalin büyüklüğüne bağlıdır. Riskin üstlenildiği vakalarda “gereken itina / ihtimam” ölçüsü yasa ve ahlak bakımından en önde gelen standarttır. Bunun için önce uygun tıp eğitimi almış ve beceri edinmiş olmak; gereken dikkat ve özeni göstermek şarttır. Hekim olan kişi hastasına özen gösterme sorumluluğunu kabul etmiş demektir. Hasta da hekiminin özen göstereceği beklentisi içindedir.

Hekim ile hastası arasında yazılı olmasa da ima edilmiş bir sözleşme vardır. Yani hekim bir hastanın tedavisini üstlendiğinde ona bir takım sözler vermiş sayılır. Örneği, doktor mesleğinin gerektirdiği olağan niteliklere sahip olduğuna, normal sınırlar içinde beceri, bakım ve dikkati göstereceğine (bunun ölçüsünü doktorun mesleğindeki seviyesi ve o andaki koşullar belirler), tedavinin sürekliliğine, dolayısıyla hastayı takip edeceğine söz vermiştir. Doktor; hastasını ancak zamanında bilgilendirip, zarar görmemesi için gereken önlemleri aldıktan sonra bırakabilir.

Hekim hiçbir zaman hastayı “iyi edeceğine” dair söz veremez ve hasta iyi olmadı diye ihmal ile suçlanamaz. Bir doktorun uygulamalarının standardın altına düşmesi “ihmal” kapsamına girer. Doktorun hastasına “gereken özeni” göstermedi diye suçlanabilmesi için doktorun o hastaya bir ödevi olması, yani onun doktoru olması gerekir; ayrıca, doktorun bu ödevini ihmali sonucunda hasta zarar görmüş olmalıdır. Hastanın gördüğü zarara hekimin neden olduğunun da kanıtlanması gerekeceğinden, bilirkişi olarak ilgili dallardan doktorların görüşü alınır. İhmal, zarar vermeme ödevinin ihlali/çiğnenmesi anlamına gelir. Kusurlu bir tıp uygulaması sonucunda hastasının zarar görmesine ya da yarar görmemesine sebep olan doktor, sorumluluğunu yerine getirmediği kanıtlanırsa, cezalandırılır. Doktorun hukuki ve cezai sorumlulukları kitabın ilgili bölümlerinde anlatılacaktır. “Gereken itina” kuralına uyarak tüm zararlar önlenebilir mi? Hayır, hatalı uygulama dışındaki sebeplerle de hasta zarar görebilir. Tedavilerin yan etkileri, riskler ve klinik kararların tabiatında var olan yanılma payı daima olacaktır. Fakat kurallara uymanın hata ihtimalini azaltacağı göz ardı edilmemelidir.