İstənilən növ texnologiyaların tətbiqi nəticəsində əldə edilən, kifayət qədər universal ümumi səmərəlilik meyarı kimi sosial zamanın qənaəti istifadə oluna bilər

5.2. İnformasiya sisteminin qurulma əsasları

Bir qayda olaraq, informasiya sisteminin işlənməsi konkret müəssisə(təşkilat) üçün yerinə yetirilir. Müəssisənin Fəaliyyətinin xüsusiyyətləri, şübhəsiz, informasiya sisteminin strukturuna təsir göstərəcəkdir. Eyni zamanda müxtəlif müəssisələrin strukturları bir-birinə bənzəyirlər. Hər bir müəssisə, fəaliyyət sahəsindən asılı olmayaraq, müəssisənin bu və ya digər fəaliyyət növünü yerinə yetirən bir sıra altbölmələrdən ibarətdir. Məşğul olduqları fəaliyyətdən asılı olmayaraq, bu yanaşma bütün təşkilatlara şamil olunur.

Beləliklə, istənilən təşkilata hr biri kifayəət qədər mürəkkəb struktura malik olan qarşılıqlı əlaqəli elementlər toplusu kimi baxıla bilər. Altbölmələr arasındakı əlaqələr də kifayət qədər mürəkkəbdir. Ümumi halda müəssisənin altbölmələri arasında üç növ əlaqəni qeyd etmək olar:

-funksional əlaqələr- hər bir altbölmə vahid biznes proses çərçivəsində müəyyən işlər yerinə yetirir;

-informasiya əlaqələri- altbölmələr arasında informasiya(sənədlər, fakslar, yazılı və şifahi əmrlər) mübadiləsi baş verir;

-xarici əlaqələr- bəzi altbölmələr xarici sistemlər il qarşılıqlı əlaqədədirlər, onuda qeyd etmək lazımdır ki, bu əlaqələr həm informasiya, həm də funksional xarakterli ola bilərlər.

Müxtəlif müəssisələrin ümumi struktura malik olmaları informaiya sistemlərinin vahid qurulma prinsiplərini ifadə etməyə imkan yaradır. Ümumi halda infromasiya sisteminin işlənməsi prosesi iki nəzər nöqtəsi baxımından götürülə bilər:

-layihəçilərin( layihəçi qruplarının) işlərinin tərkibinə görə. Bu halda işlənmə prosesinin əsas iş axınları anlayışları ( icraçılar,hərəkətlər, hərəkətlər ardıcıllığı və s) ilə ifdə olunan statik asoekti nəzərdən keçirilir;

-zamana və ya işlənən sistemin hyat dövrünün mərhələlərinə görə. Bu halda işlənmə prosesinin dövrlərin, mərhələlərin, iterasiyaların anlayışları ilə ifadə olunan dinamik təşkili nəzərdən keçirilir.

Müəssisənin informasiya sistemi müəyyən bir layihə kimi işlənir. Layihələrin idarə edilməsinin bir çox xüsusiyyəti və layihənin işlənməsi mərhələləri tək prdmet sahəsində deyil, layihənin xarakterinən də (yəni texniki və ya iqtisadi) asılı olmayaraq ümumi hesab olunurlar. Buna görə də əvəlcə layihələrin idarə edilməsi ilə bağlı bir sıra ümumi məsələlərin nəzərdən keçirilməsi məqsədəuyğundur.

Layihə dedikdə əvvəlcədən dəqiq müəyyən olunmuş məqsədlərə malik ayrıca bir sistemin məhdud zamana görə məqsədyölü dəyişdirilməsi başa düşülür.

İdarə olunan obyekt kimi layihənin aşağıdakı əsas xüsusiyyətlərini qeyd etmək olar:

-dəyişkənlik, yəni layihənin məqsədləri ilə ifadə olunan sistemin mövcud vəziyyətindən arzu olunan vəziyyətə məqsədyönlü keçirilməsi;

-son məqsədin məhdud olması;

-vaxtın məhdud olması;

-büdcənin məhdud olması;

-tələb olunan resursların məhdud olması;

-layihənin realizə olunan müəssisə üçün yeniliyi;

-komplekslilik, yəni layihənin tərəqqi və nəticələrinə birbaşa və ya dolayı təsir edən bir çox amilin olması;

-hüquqi və təşkilati təminat, yəni layihənin realizə olunması müddəti ərzində xüsusi təşkilati strukturun yaradılması.

Sistemli planda layihə “qara qutu” şəklində təsvir oluna bilər. Burada giriş kimi texniki tələblər və maliyyələşdirmə şərtləri,işin yekunu kimi isə tələb olunan nəticələrin əldə edilməsi çıxış edir. İşlərin hyerinə yetirilməsi lazımi resursların( materiallar, avadanlıq, insan resursları) mövcudluğu ilə təmin olunur.

İşin səmərəliliyi resursların paylanmasını, görülən işlərin ardıcıllığının qarşılıql əlaqələndirilməsini, daxili və xarici təsiredici amillərin tarazlaşdırılmasını təmin edən layihənin realizə olunması prosesinin idaərə edilməsi hesabına əldə edilir.

Layihənin realizə olunmasının gedişinə vaxtında təsir edən mexanizmlərin mövcudluğu tələb olunur(idarə olunma xassəsi)

İdarə olunma xassəsi qeyri-müəyyənlik və predmet sahəsinin dəyişkən olması şəraitində xüsusən aktualdır. Belə vəziyyət informasiya sistemlərinin işlənməsi ilə bağlı layihələrə xasdır.

Layihənin məqsədyönlü olmasının və mümkünlüyünün, onun realizə olunması işinin təhlilinin, həmçinin layihənin qoyulmuş məqsədlərinin əldə edilməsi dərəcəsinin qiymətləndirilməsi və gfaktiki nəticələrin planlaşdırılmış nəticələr ilə müqayisəsinin əsaslandırılması üçün layihənin bir sıra xarakteristikaları mövcuddur. Bu xarakteristikalardan vacib olanları texniki- iqtisadi göstəricilərdir:işlərin həcmi; icra müddəti; maya dəyəri; layihənin realizə olunması ilə təmin olunan iqtisadi səmərə; layihənin sosial və ictimai dəyəri.