KirkçEŞme tesisleri

Doğan Kuban

Arredamento Dekorasyon, Ekim, 1990 Fotoğraf Cihan Baykurt

pratiğinden koruma sorunlarına, mimarlık tarihinden kurama, mimarlık ve şehirciliğin güncel sorunlarından eğitime, sanat tarihinden eleştirmenliğe uzanan açık bir yelpazede yer alır.

Mimar formasyonu ile birleşen bu genişlik ve açılım, Kuban'ın akademik anlamda asıl alanı olan mimarlık tarihçiliğine daha geniş bir perspektifle ve daha mesafeli ve alanın karmaşık dokusunu ve hattâ işleyişini fark eden bir bilinçle bakmasını sağlamıştır. Süregelen deskriptif söylemin yetersizliğini açığa çıkaran ve terk edilmesini sağlayan bu bilinç ve kavrayış modeli, onun Türkiye mimarlık tarihi yazınına getirdiği en önemli katkı oldu.

İlk çalışması, o güne kadar bir bozulma olarak nitelenen veya en azından görmezden gelinen bir dönemi, yeni bir bakış açısıyla inceler. Batılılaşmanın problematiği-ni mimarlık yapıtlarmdaki değişimlerde irdeleyen bu çalışma, son dönem Osmanlı mimarlığı üzerindeki ipoteğin kalkmasını da sağlayan bir ilgi ile karşılandı. İkincisi, Osmanlı mimarisinin klasik ve anıtsal yapılarının mekân kurgusunu Rönesans mimarisini referans alarak yorumlayan ve alışılmış hizanın dışına çıkan bir çalışmaydı. Profesörlük takdim tezinde ise, kronolojik olarak daha erkene giderek, Türklerin Anadolu'ya yerleşmesinin mimarlıktaki sorunlarını, dışavurumlarını ve yeni oluşumların yapısını anlamaya girişti.

Türkiye mimarlığının üç farklı ve önemli döneminin sorunsalım irdelediği bu çalışmaları, bilimsel katkısının yanısıra, Türkiye mimarlık tarihi yazım için devrimci sayılacak yaklaşım önerileri idi. İlk kez, Türkiye mimarlığının karakteristiklerine ilişkin bir kurgu ve mimari gerçekliğini anlamaya yönelen bir irdeleme modeli öneriliyordu. Kuban'ın bu üçlüden sonraki

mimarlık tarihi çalışmaları da ister modem Türkiye mimarlığı, ister islam sanatı üzerine olsun hep yeni ve özgün düşüncelerle yüklü oldu ve Kuban'ı Türkiye mimarlık tarihçiliğinin yurt içinde ve dışında en önemli temsilcilerinden biri haline getirdi.

Kuban'ın bilimsel etkinliği içinde ikinci önemli alan, mimari mirasın korunmasına ilişkin çalışmalarıdır. Zengin bir bibliyografya oluşturan kentsel koruma raporları, koruma imar planları, makaleler, konferans, seminer ve uygulamalar arasında u-luslararası düzeyde bir çalışma olan Kalenderhane kazısı ve restorasyonu ile İstanbul kent tarihi ve koruma raporu anılabilir.

Kuban'ın bugüne kadar referans olarak kullanılan klasik Osmanlı mimarisinde mekân konularını işleyen çalışmaları genelde İstanbul mimarisi üzerinde yazılmış yapıtlardır.

Akademik çalışmalarının Osmanlı mimarisi ile ilgili bölümü anıtsal cami mimarisinin mekânsal analizi üzerinde yoğunlaştığı için istanbul camileri içinde özellikle Sinan Paşa, Sokollu ve Atik Valide gibi altıgen şemalı yapılar, Sinan'ın mimarisi ile ilgili çok sayıda bilimsel Türkçe ve yabancı dillerde makale, istanbul kent tarihi ve İstanbul'un kentsel gelişmesi ve kentsel karakteri ile ilgili çok sayıda araştırma yayımlamıştır.

Kuban, Anıtlar Yüksek Kurulu üyesi o-larak özellikle SİT koruma sorunlarıyla ilgilenmiş, İstanbul Nâzını Plan Bürosu için hazırladığı ayrıntılı koruma raporu ve koruma bölgelerinin sınırlarım gösteren planlar kentin o tarihte ayakta kalan dokusu ü-zerinde uzun bir arazi araştırması ile tamamlanmıştır. Bu raporda daha sonraki yayınlarıyla da pekiştirilen, İstanbul için bir koruma metodolojisi de geliştirmiştir.

1970'li yıllarda Boğaziçi'nin özellikleri üzerinde yayın ve konferanslarla, Boğaziçi SÎT alanının önemini sürekli olarak vurgulayan Kuban, Boğaziçi Yasası'nın(->) hazırlanmasında da etkili olarak çalışmıştır. Gazete ve dergilere yazdığı çok sayıda makalesiyle istanbul'un kentsel ve kültürel sorunlarına sürekli olarak dikkat çekmiştir.

Eğitici olarak Kuban, genç mimar kuşağı üzerinde derin etkisi olan bir bilim a-damı olmuş, özellikle dekanlığı sırasında mimarlık eğitimi konusunda önemli çalışmalar yapmıştır. Mimarlık sorunlarına olduğu kadar ülke sorunlarına ilişkin çok sayıda yayının da sahibidir.

Atatürk devrimlerinin belirlediği uygarlık ortamında yetişen Kuban, rasyonalist-pozitivist bir dünya görüşünün sahibi olarak mimarlık tarihine de aynı yaklaşımı taşımış; "mimari gerçekliği anlamak için in-şai, mekânsal, strüktürel ve toplumsal sorunları" dürüstçe belirlemeyi öngören bir metodolojiyi benimsemiştir. Ama, Kuban'ın mimarlık tarihçiliğinin, Osmanlı veya Türkiye mimarlığı ile sınırlı kalmadığı, İslam sanatından modern mimarlığa açılan bir zaman/mekânsal gezi olarak gerçekleştiği ve karşılıklı etkileşime açık olduğu düşünülürse bu rasyonalizmin, düşünsel bir

katılığı olmayan, her seferinde daha çok girdi alan ve kendini yenileyen bir yaklaşım olduğu anlaşılır. Yine de Kuban, "akla duyduğu yöntemsel inançla Türk pozitivizminin en özgün temsilcilerinden biri" ve en çok da mimarlık tarihi yazınımızın düşünsel temellerini atan bir düşün ve kültür adamı olarak anılmalıdır.

Bibi. Anonim, Prof. Doğan Kuban, ist., 1994; A. Arel, "Patron Üzerine Antika Laflar: Bir Eğri Doğru Profil Taslağı", Arredamento Dekorasyon, S. 6 (1993), s. 116-117; A. Batur, "Kuban Üzerine", ae, s. 117-118; S. Özkan, "Ku-ban'lar", ae, s. 118-120; U. Tanyeli, "Bir Tarihçi için Portre Taslağı", ae, s. 120-121.

AFİFE BATUR