B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
Koruyucu Kuşak…
Koruyucu kuşak içinde yer alan hipotezler sınanmaya açıktır. Dolayısıyla programda bir değişiklik olmadan da koruyucu kuşakta bazı değişiklikler yapılması, bazı kuramların yerini yeni kuramlara bırakmaları mümkündür.
Anlama Aracı:
BAP’nın nasıl anlaşılması gerektiğini belirler. BAP’ın dışarı ile temasını sağlar. Yani, bilgi büyümesi olarak değerlendirilebilmesi için her araştırma programı, kendi anlama aracına sahiptir.
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
Anlama Aracı…
Anlama Aracı, pozitif ve negatif anlama aracı olmak üzere ikiye ayrılır.
Negatif Anlama Aracı: Sert çekirdeğin araştırılmasına, sorgulanmasına izin vermez, araştırmanın reddedilemez parçasıdır. Yani negatif anlama aracı, katı çekirdeğin ihlal edilmesini önleyici bir rol üstlenmektedir.
Pozitif Anlama Aracı: Kısmen araştırma programının reddedilebilir bölümlerini geliştirir. Pozitif anlama aracı, bilim adamlarına nasıl çalışmaları gerektiğini belirten bir dizi öğüt olarak tanımlanabilir.
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
Anlama Aracı…
Yani pozitif anlama aracı, üzerinde çalışılması anlamlı görülen konuları belirler ve kuramla çelişen durumlarla karşılaşıldığında bunların nasıl ele alınması gerektiğini tanımlayarak, çelişkinin özel bir duruma dönüşmesinin nasıl sağlanacağına yönelik önerilerde bulunur.
Bir dizi yan hipotezden oluşan koruyucu kuşağın inşasında, pozitif anlama aracı etkili olmaktadır.
Negatif anlama aracı, bilim adamlarına yapmamalarıgerekenşeyleri söylerken, pozitif anlama aracı ise yapmaları gereken şeyleri söyler.
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
Anlama Aracı…
Bir anlamda pozitif anlama aracı, bir araştırma programlarının karşıt örneklerden ve kuraldışılıklardan (anormalliklerden) kurtulamayacağı gerçeğinden hareketle, koruyucu kuşakta oluşabilecek, teori ile çelişen deney ve gözlem sonuçlarının nasıl manipüle edilebileceğine yönelik, programın savunucusu olan bilim adamlarının ortaya koyduğu önerileri içermektedir.
Aksi halde bu kuraldışılıklara karsı korunmayı başaramayan programların uzun süre ayakta kalmaları mümkün değildir.
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
Buna göre, yanlışlama ölçütü, bilimsel olan ile bilimsel olmayan önerme arasında bir ölçüt değildir.
Bilim adamları gerçeklerle çelişiyor diye bir kuramı atmazlar. Normal olmayan durumu açıklayan, imdada yetişen yardımcı bir hipotez geliştirirler veya anormallikler açıklanamıyorsa onu göz ardı ederler ve dikkatleri başka sorulara yöneltirler.
Bu bağlamda, koruyucu kuşak, yardımcı hipotezlerle sert çekirdeği reddedişten korur. Onun için koruyucu kuşak sürekli değiştirilir ve geliştirilir. Bu arada sert çekirdek değişmeden kalır.
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
Lakatos metodolojisinde programı dejenere eden veya çökerten iki şey vardır: Bunlardan birincisi, yeni test imkanı yaratmayan yardımcı hipotezler, ikincisi ise katı çekirdeği sorgulamaya yönelen etkinlikledir.
Lakatos’a göre bilgi büyümesi (bilimsel ilerleme), araştırma programı ile sağlanır. Bu açıdan Lakatos’da kuramlar sınanır, fakat araştırma programları sınanmaz sadece değerlendirilir.
Lakatos’a göre eğer bir araştırma programı, önceki formülasyonun ampirik içeriğini büyütüyorsa kuramsal olarak “ilerleyici”, bunu sağlamıyorsa “yozlaşan-terkedilen” olarak nitelendirilir.
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
Ancak Lakatos’da ilerleyici-yozlaşan program ayrımı mutlak değil, görelidir. Çünkü zaman içerisinde bir araştırma programının niteliği değişebilir.
Bir program zaman içerisinde ilerleyici statüden yozlaşan statüye geçerek bilimsel niteliğini yitirebilir. Yada tam tersine yozlaşan bir araştırma programı zaman içerisinde tekrar ilerleyici bir nitelik kazanabilir.
Lakatos açısından bilimsel gelişme, yozlaşan BAP’dan ilerleyici BAP’a geçiştir. Burada önemli olan BAP’ın ampirik içeriğinin artıp artmadığıdır. Yani ilerlemeyi ve yozlaşmayı belirleyen ampirik içeriktir.
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
B) Bilimsel Araştırma Programları (BAP) Metodolojisi
Bu bağlamda Lakatos, Popper’deki ampirik içeriğin artırılması gerektiği görüşünü desteklemektedir.
İlerleyici programlar, daha çok nesnel gerçekliği açıklayabilecek kuramlar içerirler. Burada kuram, açıkladığı yeni gerçeklerle ilerler.
Yozlaşan programlarda ise, kuram açıkladığı ampirik gerçeklerden bağımsız olarak gelişir, dallanıp budaklanır. Bu arada ortaya çıkan açıklanması gerekli yeni gerçekler ise, durumun özelliklerine göre, o anda geliştirilmiş yardımcı varsayımlar yardımıyla kuram kapsamına alınırlar.
