Kur'AN'da tevhiD

31- EL-HÂLIK, EL-HALLÂK, AHSENU'L-HÂLİKİN:

Hâlık, “yaratma” anlamına gelen “halk” masdarından ismi faildir. Halllak ise, Hâlık'ın mübalağa ve tekerrür ifade eden fâal şeklidir. “De­vamlı olarak ve mükemmel bir şekilde yaratan” anlamına gelir.

Kur'an-ı Kerim'de ulûhiyyetin kendisini izhâr edişinde en önemli ro­lü Cenab-ı Hakk’ın “Halk= Yaratma” sıfatı oynamıştır. Kur'an, Allah Teala’nın “yaratma” fiili üzerinde çok çeşitli boyutlarıyla durmuş, bu kök çok fazlaca kullanılmıştır.¹²⁵⁸

Kur'an-ı Kerim, Allah'tan başka yaratıcı olmadığı gerçeğinden hare­ketle ibadetin de sadece O'na yapılmasının lüzumunu adeta zihinlere nakşetmiştir:

“Yaratan, insanı pıhtılaşmış kandan yaratan Rabbinin adryla oku!”¹²⁵⁹

“İşte Rabbiniz olan Allah budur. O'ndan başka ilah yoktur. (O), her şeyin yaratanıdır. Öyleyse O'na ibadet edin.”¹²⁶⁰

Ahsenu'l-hûlikîn, “yaratanların en güzeli” demektir. Bu vasıf “takdir ve tasvir edenlerin en mükemmeli”, varlıkları farz edildiği takdirde mevhum “yaratıcıların en güzeli”, mukayese düşünülmeksizin “mutlak ve mükemmel yaratıcı” manalarında açıklanmıştır. ¹²⁶¹ Allah Teala’nın, insanı ana rahminde bir nutfeden itibaren devamlı olarak ya­ratma safhaları sonucunda, bildiğimiz mükemmel şekilde ortaya koyması bildirildikten sonra bu vasfın kullanıldığını görüyoruz: “Yaratanların en güzeli olan Allah ne yücedir!” ¹²⁶² Yeri gelmişken şu hususu belirtmekte yarar görüyoruz: Yaratma fi­ili, Kur'an'da Allah'tan başkasına asla verilmemiştir. Allah'tan başka­sının yaratıcı olduğunu iddia edenler, göz önüne alınarak, sanki onla­ra şöyle denilmek istenmiştir: “Farzet ki Allah'tan başka yaratanlar ol­sun. Bu takdirde bile, Allah bu mevhum ve farazi yaratanların en gü­zelidir.”¹²⁶³

“Allah'tan başka bir yaratan var mıdır?” ¹²⁶⁴ “O, sizin bilmediklerinizi de yaratır.”¹²⁶⁵

“Sizi bir tek canlıdan yarattı, sonra ondan eşini meydana getirdi. Ve sizin için davarlardan sekiz çift indirdi: (Deve, öküz, koyun, keçi). Si­zi annelerinizin karınlarında üç karanlık içinde yaratmadan yarat­maya: (Nutfeden alâkaya, alâkadan et giydirilmiş kemiklere) geçirerek yaratmaktadır. İşte Rabbiniz Allah budur. Mülk O'nundur. O'ndan başka ilah yoktur. O halde (O'na kulluktan şirke) nasıl çevriliyorsunuz?”¹²⁶⁶

32- EL-BASİR:

Basîr, “görme” anlamında olan “basar” masdarından sıfat-ı müşebbehedir. Görücü, gören demektir.

Allah Teala’nın vasfı olarak Basîr: “Gören, bilen, hiç bir şey kendi­sinden gizli kalmayan, yapılan tek tek zaptederek muhafaza eden” ¹²⁶⁷ demektir.

Her şeyi gören, yerin altındakileri de, üstündekileri de, özetle bütün kâinatı gören Allah'tır. O'nun görme sıfatı en mükemmeldir. Noksan sı­fatlardan tamamen beri ve azadedir. ¹²⁶⁸ Allah Teala, mahlukların gör­me duyularıyla idrak ettikleri cisim ve renkleri görme organına ihtiyaç olmaksızın idrak edendir. ¹²⁶⁹

Kur'an-ı Kerim'de, Yüce Allah'ı 44 ayette tavsif eden el-Basîr ismi ¹²⁷⁰ Rabbimizin yaratıklarını daima görüp gözettiğini, onları muraka­be ettiğini göstermektedir:

“...Şüphesiz Allah işiten, görendir.”¹²⁷¹

“...Rabbin her şeyi görendir.”¹²⁷²

“...Kullarının günahlarını haber alıcı, görücü olarak Rabbin yeter.”¹²⁷³

33- EL-HÂDİ

Hâdî, hüda ve hidayet mastarlarından ism-i faildir. Hidayet, “lütuf ile olan rehberlik” ¹²⁷⁴ anlamındadır. Allah'ın bir vasfı olarak şöyle ta­rif edilmiştir: “Kendisini tanıma yollarını kullarına gösterip tanıtan, on­ları rububiyyetini ikrar edici kılan, her mahlukun bekası ve varlığını sürdürmesi için gerekli olan cihetlere yönelten”. O, Hâdî sıfatıyla kur­tuluş (necat) yolunu gösterir ve açıklar. Bundan fazla olarak, kulların­dan dilediğini Tevhid nuruyla müşerref kılar. İstediğini dosdoğru yo­la hidayet eder. Ayrıca bütün diğer mahlukları faydalarına olan yöne sevkeder, rızık arama yollarını, zararlardan sakınmalarını ilham eder. el-Gazzali, bu ikinci nevi hidayete bazı örnekler verir: Yeni doğan yav­ruya memeyi tutmasını, civcive çıkar çıkmaz daneleri toplamasını, anya yuvasını altıgen şeklinde yapmasını v.b. gibi her canlı için en uy­gun şartı ilham eder.¹²⁷⁵

Kelime olarak kılavuzluk, yol göstericilik yapan, bilinmeyeni öğre­ten, açıklayan, hediye veren, doğru yolu gösteren, hak ile batılın ara­sını ayırd ettirecek hidayeti veren ¹²⁷⁶ manalarına gelen Hüdâ kavramını Kur'an, Allah'ın bir vasfı olarak “kılavuzluğun tek, gerçek yolu” olarak tanımlar. Bu ne demektir? Kur'an, bunun, başlangıçtan itiba­ren ayırım yapılmaksızın tüm herkese ihsan edilen ilahi vahyin evren­sel kılavuzluğu olduğunu söyler. İç güdülerle olduğu gibi duyular ve mu­hakemenin de herhangi bir ırk, renk ve çevre ayırımı olmaksızın tüm imkanları ayrım yapılmaksızın verdiği gibi, ilahi vahyin yönlendirici gü­cünün ayırım yapılmaksızın herkese bahsedildiğini ve bu şekilde ad­landırılan her türlü kılavuzluk şekillerinden -ki bunlar belli toplumla­ra münhasır birikimler olup, insanlığı birbirleriyle rekabet eden din­sel grupların çeşitliliğine bölmüşlerdir -ayırt edilmesi gerektiğini söy­ler Kur'an. O, vahyin bu evrensel kılavuzluğuna din veya insanın işle­vine ve tabiatına uygun yaşam tarzı veya İslam adını verir.¹²⁷⁷

HDY, Kur'an'da en çok zikrolunan fiil köklerinden birisidir. Çeşitli çekim ve müştaklanyla yaklaşık 350 defa varid olmuştur. ¹²⁷⁸ Beni hidayet etti ¹²⁷⁹, beni hidayete erdirir ¹²⁸⁰, bizi hidayet etti ¹²⁸¹, si­zi hidayet etti ¹²⁸², hidayet ettik ¹²⁸³ vb. fiillerin faili Kur'an'da her zaman Allah olarak geçer. Demek ki, Kur'an-ı Kerim “hidayet” sözcü­ğünü mutlak olarak Allah için kullanır.

Kur'an'da Allah'ın kişiye hidayet etmesi, onu dosdoğru yola iletme­si şu beş şekilde özetlenebilir:

1- Allah'ın kişiye sayısız, çok çok ni’ınet vermesi: “Allah'ın nimetlerini saymaya kalkışsanız sayamazsınız.”¹²⁸⁴

2- Allah Teala’nın kişiye akli kuvvetler, ruhani veya cismani kuvvet­ler, batini hisler ve zahiri duygular gibi menfaatlerini görebileceği güçleri vermesi.

“Biz ona yolu gösterdik: (O) ya şükredici veya nankör olur.”¹²⁸⁵

3- Allah'ın insanlara hak ile batılı, doğru ile eğriyi, salah ile fesadı farkettiren delilleri göstermesi:

“O'na iki tepeyi (hayır ve şerrin yolunu) gösterdik.” ¹²⁸⁶

“Semûd (kavmine) gelince onlara (doğru) yolu gösterdik; fakat on­lar, kötülüğü, doğru yolu bulmaya üstün tutar.”¹²⁸⁷

4- Peygamber göndermek ve kitaplar inzal etmek suretiyle insanoğ­lunu doğru yola iletmesi:

“Onları, emrimizle doğru yolu gösteren önderler yaptık ve onlara ha­yırlı işler yapmayı, namaz kılmayı ve zekat vermeyi vahyettik. Onlar bi­ze kulluk eden insanlardı.” ¹²⁸⁸

“Gerçekten bu Kur'an'da en doğru yola iletir ve iyi işler yapan mü’minlere, kendileri için büyük bir ecir olduğunu müjdeler.”¹²⁸⁹

5-Vahiy veya ilham ya da rüyay-ı sâdıka gibi fevkelade yollarla kalplere bir takım sırları keşfedebilme ve eşyayı hakikatle oldukları gi­bi gösteriverme yetisi bahşetmek:¹²⁹⁰

“Bizi dosdoğru yola ilet.”¹²⁹¹

“...Allah dilediği kimseyi nuruna hidayet eder. Allah her şeyi bilir.”¹²⁹²

“İşte böylece sana da buyruğumuzdan bir ruh vahyettik. Sen kitap nedir, iman nedir bilmezdin. Fakat biz onunla kullarımızdan dilediği­mizi doğru yola eriştirdiğimiz bir nûr kıldık.”¹²⁹³

Hidayetin karşılığı dalâlettir. Dalâletin neticesi imansızlıktır. İnsa­nın kalbi terazinin iki gözü gibi imana doğru eğilmeye elverişli olduğu gibi, küfre doğru da eğilmeye elverişlidir: Terazinin gözleri boşken na­sıl kılıkılına beraber duruyorsa, kalp de imanla küfre karşı müsavi su­rette müsait olarak yaratılmıştır. Şu halde kalbin imanla küfürden bi­rini tercih ve iltizam etmesi için mutlaka çekici bir sebep icâbeder. Hi­dayeti de, dalaleti de ancak Allah yaratır. Yani gönüllere imânı sevdi­ren, sebepleri yaratan da O'dur. Kullarından istediğine hidayet, istediğine dalâlete verir. Allah'tan başka insanları hidayet ve bahtiyarlığa eriştirecek yahut dalâleti ve hüsrana düşürecek, hakiki bir fail yok­tur. Allah'ın hidayet ettiğini kimse sapıtamaz. Allah'ın sapıttığını kim­se doğru yola getiremez. Yalnız burada şu noktayı bilmek lazımdır ki, Allah Teala’nın bir kulunda dalâlet yaratması, o kulun, kendi arzusu ile sapıklık yolunu tutmuş olmasındandır. Yoksa kul iradesini, kabi­liyetini dalâlete sevketmez. Nitekim insanlarda hidayet ve iman asıldır, dalâlet ve küfür sonradan ânz olmuştur. Cüz'i iradenin su'i isti’malinden doğmuştur.¹²⁹⁴

Allah'ın hidayete erdirme veya dalâlete düşürme konusundaki bir sünnetini Kur'an şöyle açıklar:

“Hidayet edici ve yardımcı olarak Rabbin yeter.”¹²⁹⁵

“Allah iman edenleri elbette hidayet edicidir.”¹²⁹⁶

“İman ettikten, peygamberin hak olduğuna şehâdet ettikten ve ken­dilerine apaçık deliller geldikten sonra inkâr eden bir topluluğu Allah nasıl hidayet eder?” ¹²⁹⁷

“Allah zalimler güruhunu hidayete erdirmez.” ¹²⁹⁸

“Onların hidayeti sana düşmez, fakat Allah dilediğini hidayete erdi­rir.”¹²⁹⁹

Kur'an'da, HDY kökünden türetilen çeşitli fiillerin failleri bazan da peygamberlerdir.

“İnanan (adam) dedi ki: “Ey kavmim, bana uyun, sizi doğru yola hi­dayet edeyim.”¹³⁰⁰

Peygamberimize hitaben:

“...Ve şüphesiz ki sen doğru yola hidayet ediyorsun.” ¹³⁰¹

“Yaratıklarımızdan (öyle) bir ümmet vardır ki Hakk'a iletir (hidayet eder) ve hak ile adalet yapar.”¹³⁰²

Son olarak, Kur'an'da masdar olarak getirilen “Hûda” kelimesinin çok fazla zikredildiğini ¹³⁰³ belirtilmiş olalım.¹³⁰⁴