Kur'AN'da tevhiD

51- EL-LATİF

el-Latîf, Yüce Allah'ın bir vasfı olarak “O'nun yaratıklarına ve kul­larına faydalı olan şeyleri güzellik ve incelikle ulaştırmakla ihsan eden,¹⁴⁰⁰ maslahat ve menfaatlerin gizli tasarruflarını, herkesin anlaya­mayacağı incelikleri bilen ve o menfaatleri yumuşak bir eda ile hakedenlere ulaştıran,¹⁴⁰¹ bütün mahlukata gizli olarak ¹⁴⁰², bilmedikleri cihetten ihsanlarda bulunan ve ummadıkları yerlerden faydaları için sebepler halk eden” ¹⁴⁰³ anlamlarına gelir,

el-Latîf, raûf ve refik manalarına da gelir. Nitekim Gazzali: “Fiilde nfk (yumuşaklık), ilimde lütuf bulunursa işte lütfün manası tamamlanmış olur” ¹⁴⁰⁴ der.

Lâtif sıfatı Kur'an'da yedi yerde Allah'ı tavsif eder. Bu ayetlerde ge­nel olarak latif sıfatının iki anlama geldiğini tesbit etmekteyiz:

1- Allah'ın yaratıklarına rızık vermesi ve onlara çok çeşitli ihsanlar­da bulunması.

2- Rabbimizin bütün işlerin gizliliklerine vâkıf olması.

“Allah kullarına lütûfkârdır, dilediğini rızıklandınr. O kuvvetlidir, Galibdir.”¹⁴⁰⁵

“Allah'ın evlerinizde okunup duran ayetlerini ve hikmeti hatırlayın. Allah Latif (lütufkâr), Habîr (haberdar)dır.”¹⁴⁰⁶

Yukarıda zikrettiğimiz Şûra suresinin 19. ayetinde el-Latîf sıfatı “Allah'ın dilediğini nimetlendirmesi” anlamında gelmiştir. Yine Ahzâb suresinin 34. ayetinde de Hz. Muhammed (s.a.v.)'in hanımlarına “vah­yin indiği evin hanımı kılınmalarındaki lütuf hatırlatılmaktadır.

“(Lokman öğütlerine devam ederek dedi ki): “Yavrucuğum, (yaptığın iyilik veya kötülük) hardal dânesi ağırlığınca bir şey de olsa, bir kaya­nın içinde, göklerde veya yerde bulunsa Allah mutlaka onu getirir. Çün­kü Allah latiftir, haber alandır.”¹⁴⁰⁷

Bu ayet-i kerimede ise “Allah'ın bütün gizliliklere nüfuz ettiği” an­lamı Latif vasfı ile anlatılmıştır. ¹⁴⁰⁸

52- HAYRU'L-FÂSILÎN

Fasl, lügatte: “İki şeyin arasını, bir açıklık oluşacak kadar ayırmak” ¹⁴⁰⁹ demektir. Hayru'l Fâsılîn ise “hak ile bâtılı birbirinden ayırdedenlerin en hayırlısı” anlamında ¹⁴¹⁰ Kur'an'da sadece bir Mekki ayette geçer:

“...Hüküm de Allah'dan başkasının değildir ki, doğruyu O haber ve­rir ve O (hak ile batılın arasını) ayırdedenlerin en hayırlısıdır.”¹⁴¹¹

“Yafsilu” fiili de Kur'an'da üç ayette Allah hakkında “hükmeder” ma­nasında geçer.¹⁴¹²

53- ESRAU'L-HÂSİBÎN, SERİUL-HİSÂB

Esrau'l-Hâsibîn, “hesap görenlerin en seri olanı, hesap görücülerin en sür'atlisi” ¹⁴¹³ demektir.

“Sonra bunlar, bütün işlerine hak ve adi ile mâlik olan Allah'a dön­dürülürler. Doğrusu hüküm yalnız O'nundur. O hesap görenlerin en sür'atlisidir.” ¹⁴¹⁴

Seriu'l-hisâb, “hesabı çabuk olan” demektir. Allah, kullarının kay­dettiği amellerini bizce bilmen herhangi bir hesaplama şekliyle veya dü­şünceyle hesaplamaz. Zira O'ndan bir zerre bile saklanamaz. Zerre ka­dar olan bir amelin bile karşılığını zayi etmeden verir. İşte bunun içindir ki, Cenab-ı Allah zatını sena etmiş ve kullarına kendisinin bir benzeri olmadığını bildirmiştir. ¹⁴¹⁵

Allah Teala'nın “hesabı çabuk görmesi” sadece âhiret gününe has de­ğildir. Bilakis dünyada da “işi çabuk bitiren” manasına gelmektedir. Pey­gamber (s.a.v.)'in bir duasında: “Ey Kur'an'ı indiren, Seriu'l-Hisâb olan Allah'ım! Bu bir araya gelmiş düşmanları bozguna uğrat” ¹⁴¹⁶ bu­yurması bu görüşü te'yid etmektedir.

Kur'an ayetlerinden açıkça anlaşılıyor ki, Cenab-ı Allah ilahi ada­letin tecelli edeceği ahiret gününde, kullarının çokluğuna ve amellerin fazlalığına rağmen, belki de bir göz açmcaya kadar, çok kolay bir şe­kilde onları muhasebe edecek, kimin cennetlik ve kimin de cehennem­lik olacağım belirtecektir.

“Bugün her can, kazandığıyla cezalanır. Bugün zulüm yoktur. Allah hesabı çabuk görendir.” ¹⁴¹⁷

“Allah, her nefsi kazandığıyla cezalandırmak için (böyle yapar). Şüphesiz Allah, hesabı çabuk görendir.”¹⁴¹⁸

54- FÂLİKU'L- HABBİ VE'N-NEVÂ

Faik, “bir şeyi açıp, bir kısımmı diğerinden ayırmak” demektir. ¹⁴¹⁹ Fâtih, faik masdarmdan ismi faildir. Buna göre Fâliku'l-habbi ve'n-nevâ, “tohumları ve çekirdekleri açan” anlamına gelir.

Allah Teala'nın bu isimle vasfedilmesinin nedeni, .O'nun tohum ve çekirdekleri toprağın altında çürümekten ve bozulmaktan koruyarak, canlı bir şekilde yeryüzüne çıkarması, tohumlardan ekinler ve çekir­deklerden de ağaçlar çıkarmasından dolayıdır. ¹⁴²⁰

“Tâneleri ve çekirdekleri açan şüphesiz Allah'tır. O, ölüden diriyi çı­karan, diriden de ölüyü çıkarandır.” ¹⁴²¹

Bu ayette, Cenabı Allah, nasıl ölü gibi olan çekirdek ve tohumlara can vererek onları yeşertiyorsa, aynı şekilde ölü olan insanı da keza di­riltmeye muktedir oduğunu belirterek beşeriyeti uyarmak istemiştir. Böyle bir misal getirilerek insanların ahiretteki imtihana hazır olma­ları dolayısıyla Allah'a gerçek anlamda kul olmaları istenmiştir. ¹⁴²²

55- FÂLİKUL-İSBAH

“Fâlık” lafzının “bir şeyi açıp, bir kısmını diğerinden ayıran” anlamı­na geldiğini yukarıda zikrettik. Fâliku'l-İsbâh ise “beyazı karanlıktan ayıran, sabahın karanlığını açan,¹⁴²³ yani tan yerini ağartan” demek­tir.

“Karanlığı yarıp sabahı ortaya çıkaran O'dur. Geceyi dinlenme zamanı, güneş ve ayı birer hesap (ölçüsü) yapmıştır. Bu o üstün ve bilen (Allah)ın takdiridir.”¹⁴²⁴

56- BEDİ'U'S-SEMÂVÂTİ VE'L-ARD

“İbdâ’daha önceki bir örneği taklid etmeden, önceki örneğe bağlı kal­madan ve önceki örneğe uymadan bir şey yapmak” ¹⁴²⁵ anlamında­dır. İbda’masdarından ism-i fail olan mübdi'yerine geçen Bedi ise “icad eden” ¹⁴²⁶ bu vasıf, her şeyin ilk ve yoktan yaratılış safhasını ifa­de eder. ¹⁴²⁷ Diğer yaratma safhaları bundan sonradır. ¹⁴²⁸

Yüce Rabbimizin bütün kainatı, içindekilerle beraber yoktan yarat­ması bakımından son derce önemli olan bu sıfat Kur'an-ı Kerim'de iki yerde “Bediu's-semavûti ve'l-ard = gökleri ve yeri yoktan yaratan (ve­ya icad eden)” şeklinde varid olmuştur. ¹⁴²⁹