Kur'AN'da ulûHlyyet

47. El-Hâfız, el-Hafîz

Hafız, hıfz masdarından sıfattır. İsm-i fail şekli olan Hafız ile aynı anlama gelir. Görüp gözeten, bir şeye müvekkel olan kimseye denir. Al­lah'ın vasfı olarak:

“Kendisinden hiç bir şey gizli kalmayan, hayır ve şer olarak kullarının yaptıkları her şeyi Saklayan, Kudretiyle gökleri ve yeri varlıkta tutan” ¹⁶¹⁵ diye açıklanır. “Allah, takdir ettiği Beka müddeti boyunca gökleri ve yeri zail omlaktan korur, “gökleri ve yeri muhafaza et­mek Ona ağır gelmez” ¹⁶¹⁶. Kullarını helak ve şer yerlerden korur. Allah, emriyle insanı koruyan “hafaza” melekler gönderir ¹⁶¹⁷. Keza insanların amellerini kaydettirir ve saklar sözlerini tesbit eder, ni­yetlerini ve sinelerinin sakladığını bilir. Ondan hiç bir şey kaybolmaz, hiç bir gizli, Kendisine gizli kalamaz, has kullarını günâhlardan ve Şeytanın tuzaklarından korur” ¹⁶¹⁸

Hfz maddesi, değişik şekileriyle, Kur'ân'da nisbeten fazla kullanıl­mış sayılır. Allah'a izafe olunan fiil şekilleri, çok mahduttur. O, göğü şey­tanlardan korur ¹⁶¹⁹. Bir kaç yerde masdar şekli Ona nisbet edilir: Göğü ¹⁶²⁰, göğü ve yeri hıfzetmesi ¹⁶²¹ gibi. İsm-i fail hafız şekli ise, hem Allah, hem melgike, hem de mü'minler hakkında zikrolunur, ve yerine göre farklı anlamlar ifade eder. Meselâ, insanlar için:

“Ken­dilerini kötülüklerden koruyanlar”, “Alâh'ın koyduğu sınırları koruyan er­kek ve kadınlar” mânâlarına gelir ¹⁶²². İnsanlar üze­rinde hem gözetleyiçi, hem koruyucu olan melekler vardır ¹⁶²³. Alâh Taâlâ ise “en iyi koruyandır; merhamet edenlerin en merhametlisidir” ¹⁶²⁴. Şeytanların üzerinde ise “Gözetleyen, murakebe eden­dir”:

“(...) onların hepsini murakebe ediyorduk” ¹⁶²⁵

İsm-i mef'ûl şekli olan mahfuz, bir âyette Allah'ın şeytanlardan koruduğu gök ¹⁶²⁶, bir âyette ise “levh-i mahfûz”dur ¹⁶²⁷. “Bekçilik, kontrolculuk” anla­mında olan hafız veya hafız kötü bir vasıf olmamakla birlikte, her yerde hem Resul, hem de mü'minler hakkında nefyedilmiştir:

“Sen, onların üze­rinde bekçi değilsin” gibi ¹⁶²⁸.

“Kitâb Hafız”: ya insanların işlerinin kaydolunduğu bir Kitap, yahut da zarar ve ziyan­dan korunmuş olan bir ilâhî Kitap'dır. ¹⁶²⁹ Hafız, bir âyette “Allah'ın buyruklarına riayet eden” mü'mini tavsif eder ¹⁶³⁰.

Hafız vasfı, Kur'ân'da üç âyette Allah hakkında varid olmuştur. İl­kin 52. sıradaki Hûd sûresinde geçer:

“(...) Muhakkak ki Rabbim, her şeyin üzerinde Hafîz'dir” ¹⁶³¹.

et-Taberî'nin tefsirine göre:

“Rabbim, bütün mahlûklar üzerinde hıfz ve ilim sahibidir” ¹⁶³² 34, 21 ve 42, 6 âyetlerinde ise “Murakabe eden” anlamındadır. Her üç yerde de eliflâmsız, haber (yüklem) durumunda, münferid olarak ve bir mütemmim (tümleç) alarak gelmiştir” (...) 'alâ külli şey'in Hafîz (her şey üzerinde Hafız)” gibi.

Hafız

“Koruyan, saklayan” anlamında olarak ¹⁶³³ âyetinde geçer. Azamet cem'i ile ise iki âyette Allah, Kendisini böyle vasfetmektedir:

“Mu­hakkak ki Biz indirdik Zikr'i (Kur'ân'ı) ve Biziz onun Koruyucuları” ¹⁶³⁴. Bir âyette ise “murakebe eden” anlamındadır:

“(...) Biz, onları murakebe edenlerdik (nafizin)”¹⁶³⁵.

Bu maddeden gelen vasıflar, münhasıran mekkî âyetlerde varid ol­muşlardır. ¹⁶³⁶

48. El-Mucib

Mucîb, “kabul etmek, cevap vermek” anlamındaki icâbe masdarından ism-i fâ'il vezninden bir sıfattır. Allah hakkında:

“Duaları ve dilek­leri kabul edip yerine getirmekle karşılık veren” ¹⁶³⁷

“İsteyene, arzu et­tiği şeyi yetiştiren demektir. Buna, Allâh'dan başkasının gücü yetmez” ¹⁶³⁸

Cvb kökü, değişik şekilleriyle, nisbeten çok kulanımılş sayılır. Fiil ola­rak, bilhassa if'âl ve istif'âl bablarından gelmiştir. Bunların ifade ettiği anlamlar, aşağı yukarı aynıdır. Başlıca şu iki mânâya gelirler:

Kendisine davet olunan Allah'ın yoluna uymak, yahut dua ve dilekleri kabul et­mek. “Allah'a Çağıran'a (Resul'e) uymayan (lâ yucîb) kimse bilsin ki, Allah'ı yer yüzünde âciz bırakamaz” ¹⁶³⁹.

“Kullarım sana Beni sorar­larsa, (bilsinler ki) Ben şüphesiz onlara Yakın'ım. Ben'den isteyenin, dua ettiğinde duasını kabul ederim (ucîbu)” ¹⁶⁴⁰.

“Rab'lerinin davetine uyanlara (istecâbû), en güzel olan (karşılık) vardır” ¹⁶⁴¹.

“Biz de onun duasını kabul ettik fe'ştecebnâ) ve başına gelenleri giderdik” ¹⁶⁴².

Duayı kabul etmek, Kendisini çağıran çaresiz kalmışın sıkıntısını açıp kaldırmak Allah'a mahsustur ¹⁶⁴³, sahte tanrılar ise, duaları işitip kar­şılık veremezler:

“Gerçek dua, ancak Allah'a olan duadır. Ondan başka yalvardıkları (putlar), kendilerine hiç bir cevap veremezler (...)” ¹⁶⁴⁴.

“Kâfirlerin duaları, boşa çıkmaya mahkûmdur” ¹⁶⁴⁵.

Allâh( kullarının Kendisinden istemelerini emreden bir Tanrı'dır:

“Rabbiniz: 'Bana dua edin, size mukabele edeyim. Bana kulluk etmeyi gururlarına yediremeyenler, alçalmış olarak Cehennem'e gireceklerdir” ¹⁶⁴⁶.

Böylece dua, ibadetin ta kendisi olmuş oluyor. Ona edilen dua ise şöyle olmalıdır:

“Rabbinize gönülden ve gizlice yalvarın. O, aşırı gi­denleri sevmez” ¹⁶⁴⁷.

Hz. Peygamberin (a.s.) bildirdiğine göre, burada “aşırı gidenler”, yüksek sesle veya uzatarak dua edenleri de kapsamak­tadır. ¹⁶⁴⁸

Mucîb vasfı, Kur'ân'da yalnız bir âyette Cenab-ı Allah'ı tavsif eder:

Hz. Salih {a.s.) kavmine:

“(...) Öyle ise Ondan mağfiret dileyin, sonra da Ona tevbe edin; muhakkak ki Rabbim Yakın, Mucîb'dir” ¹⁶⁴⁹.

Bu âyet, 52. sırada olan Hûd sûresinde geçer. Burada Karîb (Yakın) vasfı, duaya teşvik ederken, Mucîb vasfı duanın gayesinin gerçekleşeceğini bil­dirmektedir. ¹⁶⁵⁰

Mucîbûn

Bu vasıf, bir de azamet cem'i ile Allah'ı tavsif eder:

“Andolsun Nuh bizi çağırmıştı; Biz ne güzel icabet edenleriz!”. ¹⁶⁵¹