Kur'AN'da ulûHlyyet

b) Cinler ve Şeytanlar

Bir kısım âyetlerden, Cahiliye araplarının cinlere ibadet ettikleri' de anlaşılmaktadır ²⁶⁸⁷. el-Kehf, 51 âye­tinden anlaşıldığına göre, cinleri Allah'ın yardımcıları veya müşavirleri olarak görüyorlardı ²⁶⁸⁸. Her ne kadar meleklerle cinler ayrı neviler teşkil ederlerse de, cinsleri aynı olduğu için müfessirler, bazan cinlere ibade­tin söz konusu olduğu yerlerde, “melekler” diye tefsir ederler. Katâde ve Mucâhid'e göre, “melâike, gözlerden saklı olduklarından cin diye adlan­dırılmışlardır” ²⁶⁸⁹.

“Allah ile cinler arasında soy bağı (neseb) icad ettiler” ²⁶⁹⁰ âyetindeki “cinler”, “melekler” diye tefsir olunmuştur. Mücâhid, 'İkrime, Ebû Salih, Katâde gibi eski müfessirlerden bu fikir nakledilmekte­dir. Bu tefsir meleklerin ve cinlerin bir cinsten olup, aynı unsurdan yara­tılmış olduklarına dayanır ki, bu unsur da ateştir. Fakat onun kesif kıs­mından şeytan, saf kısmından ise melekler yaratılmıştır ²⁶⁹¹. Şeytan şer, melek ise sırf hayırdır. Cin olarak isimlendirme bizim gözlerimizden gizlenmeleriyle açıklanır. Cinn ve cirme, “gizlemek” anlamına gelen cenne fiilinden, mefûl mânâsindaki iki isimdir. Böyle olunca, cinn'i, iki neviden birine tahsis etmek, arızî bir tahsis oluyor. Bu âyette ise, asıl anlamın­da gelmiştir. İbn 'Abbâs'tan nakledildiğine göre, “melâikeden bir nev'i, cin olarak adlandırılır; İblis de onlardandır” ²⁶⁹².

Yine bu âyet hakkında Mucâhid'den şöyle bir rivayet vardır:

Hz. Ebû Bekr, müşriklerin:

“Melekler, Allah'ın kızlarıdır” iddialarına karşılık, onla­rı ilzam etmek için:

“Peki, anneleri kimlerdir?” diye sorunea onlar:

“Yüce cin kızlarıdır” şeklinde cevap verdiler. Katâde ve İbn Zeyd de böyle de­mişlerdir ²⁶⁹³. el-İsrâ', 57 âyetinin tefsiriyle ilgili olarak İbn Mes'ûd'dan şöy­le bir rivayet vardır. “Bazı arap kabileleri, meleklerden cin denilen bir sınıfa ibadet ediyorlar ve “Onlar Allah'ın kızlarıdır” diyorlardı. Bu âyet, onların hakkındadır” ²⁶⁹⁴, İbn Teymiyye de, meleklerle cinlerin aynı mânâ­ya gelebileceğini söyler ²⁶⁹⁵. İbn 'Abbâs, İblis hakkında:

“İblis, melaike tai­felerinden bir taifeden idi ki, o taifeye cin denirdi” demiştir ²⁶⁹⁶.

“Cinleri -O yaratmışken- müşrikler, Allâh'a ortak yaptılar. Körü kö­rüne Ona oğullar ve kızlar uydurdular. Hâşâ O, onların vasıflandırmala­rından Yücedir” ²⁶⁹⁷.

Bu âyetteki cinleri de, “melekler” diye tefsir edenler çoktur. Bazılarının ifadelerinden “cinn” lafzının hakikî anlamda “melekler”e şamil olduğu anlaşılmakta ise de, el-Âlûsî “gizli olmaları se­bebiyle mecazen cinn ismi verildiğini” söyler ²⁶⁹⁸. Hamdi Yazır bu âyetin tefsirinde cin tabirini çok geniş anlama alarak: melaike, şeytan, akıl, nefis, madde, kuvvet, tabiat, gizli ve tabiat ötesi esbaba bağlananlara, mu­tavassıt tanrılar düşünenlere teşmil eder ²⁶⁹⁹.

Fakat, bu âyetlerde ki cınni, “melekler” diye tefsir etmek, bir engelle karşılaşmaktadır. Müşriklerin melâikeye taptıkları iddiaları dolayısıyla Al­lah meleklere:

“Bunlar, size mi tapıyordu?” ²⁷⁰⁰, yani siz mi bunu on­lara emrettiniz? ²⁷⁰¹ Tevbihine karşı melekler:

“Hâşa, bizim Senden başka Mevlamız yoktur. Zaten, onlar bize değil, cinlere tapıyorlardı. Çoğu onla­ra inanıyordu” diyeceklerdir ²⁷⁰². Buna göre, meleklerle cinlerin ayrı oldukları acıktır. Burada cinlerden “şeytanlar” murad olduğu Mucâhid'den rivayet edilmiştir. Zira müşrikler, şeytanların aldatmasıyla Allah'tan baş­ka şeylere tapmışlardır. Bir de şu izah vardır:

“Şeytanlar, onlara bir ta­kım cin tasvirlerini, melaike tasvirleri olarak göstermişler ve onlara tap­malarını istemişler, müşrikler de tapmışlardır”. Yahut melekler, cevapla­rında şunu demek istemişlerdir:

“Müşrikler, tahayyül ettikleri bir mefhu­ma tapmışlardır ki, o mefhum cinler hakkında doğrudur, bizim hakkımızda doğru olamaz”. İbn 'Atiyye'ye göre:

“Kâfir kavimler içinde cinlere ta­panların bulunması mümkündür” ²⁷⁰³.

İslâm öncesi arapları “Kendilerini çevreleyen tabiatın, insanlarınki­ne üstün, fakat özel vasıtalarla kendi hizmetlerine alınabilen kuvvetlerle dolu olduğuna inanıyorlardı. Bu kuvvetler cinlerdi ve bu cinleri Tanrı­nın kızları sayıyorlardı. (...) Cinler hayır ve şer işleri yapmağa da mukte­dir sayılırlardı. Bu sebeple onların teveccühünü kazanmak, onlara saygı göstermek ve ibadet etmek icab ederdi. Her cinnin belirli bir yeri olduğu ve kayaları, ağaçları ve putların içini mesken yaptıkları kabul edilirdi. (...) ²⁷⁰⁴. Şu halde, cinlere tapınmanın sebeplerinden biri de korku olma­lıdır.

Bu telakki ile bir çok inançlardaki gizli ve her yere yayılmış değişik yoğunluktaki kuvvetleri ifade eden, aktif ve her yerde tezahür edebildiği­ne inanılan mânâ kavramının münasebetini hatırlamamak mümkün de­ğildir. Bu mânâ'yı, eskiden Dinler tarihçileri' kişilik sahibi olmayan (imper-sonnelie) sanıyorlardı. Şimdi ise böyle kabul etmekten vaz geçilmiş gibi­dir ²⁷⁰⁵. Bu kelime, Malenezya kaynaklı ise de, mânâ türünden inançlar yaygındır. Belki de bundan insanlığın, kâinatta tezahür eden bir kudretin varlığını sezdiği şeklinde, genel bir sonuca gidilebilir. Kendini gösteren bu kuvvetlerin anlaşılmasmdaki hatayı, vahiy düzeltmektedir.

Kur'an cinn adı altında bu gizli varlıkların şerik koşulduğunu bildir­mekle beraber, müşriklerce onlara verilen vasıflara pek temas etmiyor. Bir âyet, cinlere “Allah'ın yardımcıları” niteliğinin verildiğine işaret eder:

“Halbuki, ben onları, ne göğün ne yerin yaratılmasında ve ne de kendi­lerinin (müşriklerin, insanların) yaratılmasında hazır bulundurdum. Sap­tıranları, hiç bir işte yardımcı da edinmedim” ²⁷⁰⁶.

Buradaki onları za­miri, en yakın ihtimalle, “cinlere” aittir. Zira, bundan önceki iki âyette cin­lerden bahsedilmiştir. Allah cinleri yaratmış olduğunu, ²⁷⁰⁷, onları hasredeceğini ²⁷⁰⁸ tasrih etmektedir. Onlar gaybı bilmezler ²⁷⁰⁹, Allah'a kulluk etmek için yaratılmışlardır ²⁷¹⁰. İnsana vesvese de verebilirler. ²⁷¹¹