M. A.ƏHMƏdov a. C. HÜSeyn

Maliyyə və pul-kredit qrumlarının hökumət orqanlarının 
fəaliyyəti ilə uzlaşdırılması. Antiinflyasiya siyasətinin müvəffəqiy-
yətlə reallaşdırlması üçün maliyyə, pul-kredit qurumları ilə hökumət
orqanlarının (Maliyə Nazirliyi, Mərkəzi Bank) fəaliyyətini 
uzlaşdırmalı, idarə olunmayan inflyasiyanın durmadan aradan 
qaldırılmasını təmin etmək üçün bu sahədə sərt saxlamalıdır. Həmin 
qrumlar onlar tərəfindən həyata keçirilən antiinflyasiya siyasətinin 
pul-kredit tənzimləyicilərini öz fəaliyyətinin əsasını qoymalıdırlar. 
Bu məqsədlə antiinflyasiya siyasətini həyata keçirərkən dövlət onun 
bütün nəticələrini tam nəzərə ala bilmir. 
Mərkəzi Bank bu şərtlərə riayət edərkən istənilən halda ölkəni 
artıq pul kütləsi ilə doldurulması həvəsinə uymamalıdır. Əks 
təqdirdə bu bazar subyektlərinin və böyük əhali kütləsinin həyat 
səviyyəsinə mənfi təsir göstərə bilər.
72
Antiinflyasiya mexanizminin kompleksliliyi və çox həlqəliliyi. 
Bu mexanizm ölkədə pul kütləsinin yalnız məhdudlaşdırılmasına 
ə
saslanmamalıdır. Əlbəttə, ÜDM-in strukturunda pul kütləsinin art-
ması və xüsusən istehlak mallarına qiymətin yüksəlməsində özünü 
təzahür edir. Belə bir proses iqtisadi orqanizmin həlqələrinə də zərbə 
vurur. Əgər inflyasiyaya vaxtında diaqnoz qoyulmazsa, müalicə 
edilməyibsə,təkcə pul dövriyyəsinin normallaşdırılması ilə kifayət-
lənmək lazımi nəticələri verməyəcəkdir. Bu yalnız tələb inflyasi-
yasının monetar faktorlarının qiymət dinamikasında üstünlük veril-
diyi təqdirdə məna kəsb edir. Bu inflyasiyanı restriktiv pul-kredit 
siyasətinin alətlərinin köməyilə ölkənin ümumiqtisadi vəziyyəti üçün 
heç bir ciddi zərər olmadan aradan qaldırmaq mümkündür. Əgər 
inflyasiya proseslərinin strukturunda qeyri- monetar xarakterli 
faktorlar üstünlük təşkil edirsə, onların ardıcıl neytrallaşdırılması, 
həmçinin uyğun fiskal siyasətin (ümumdövlət maliyyəsinin 
“müalicəsi” ilə əlaqədar) həyata keçirilməsini, investisiya prosesinin 
stimullaşdırılmasını, rəqabət prinsiplərinin möhkəmləndirilməsini, 
istehlak xərclərinin məhdudlaşdırılmasını və s. tələb edəcəkdir. 
İnflyasiyanı fəal, əsas tədbirlərin görülməsi yolu ilə ləğv etmək 
və ya ona passiv uyğunlaşma ilə kifayətlənmək – məsələsinin həllini 
ə
vvəlcədən müəyyənləşdirmək lazımdır. Əks təqdirdə hakimiyyətin 
fəaliyyəti əməkhaqqının, pensiyaların, maddi yardımların, faiz stav-
kalarının, şirkətlərin investisiya xərclərinin (amortizasiya ayırmaları 
daxil olmaqla) və s.-nin. indeksasiyasını zərurətə çevirir. Əhalinin 
qiymətlərin davamlı artımına adaptasiyasının bu cür alətləri infl-
yasiyanın səbələrinə və mexanizmlərinə deyil, daha onun nəticə-
lərinə söykənir. Həmçinin onlar inflyasiya proseslərini nəzərəçar-
pacaq dərəcədə gücləndirə bilər. Ümumiyyətlə, büdcə defisitinin 
maliyyələşdirilməsində borc üsullarından istifadə antiinflyasiya tən-
zimlənməsinin komponenti sayılmır. Çünki bu hal, prinsip etibarilə, 
qiymət dinamikasının stabilləşmə problemini həll etməyərək sadəcə 
olaraq mövcud problemin həllini gələcəyə keçirir. Keçidin ilkin 
mərhələsində ölkəmizdə antiinflyasiya tənzimlənməsinin hələ bir 
variantı da realizə olunmuşdur. Lakin əslində bu, prinsip etibarilə, 
inflyasiya problemini həll etmirdi. 

---

73
İ
nflyasiya üzərində tam və qəti (son) qələbə obrazlı ifadə etsək 
o illüziyalı məqsəd sayılır. Çünki onu doğuran obyektiv amillərin bir 
çoxu təkrar istehsal prosesinin özünün daxili mexanizmi ilə bağlıdır 
və vaxtaşırı olaraq inflyasiyanın baş verməsinin potensial imkanı 
həmişə mövcud olur. İnflyasiyaya yol verməmək üçün hökumət ev 
təsərrüfatını həddindən artıq vergilərlə yükləməməli, gəlirlərin yeni-
dən bölgüsü sferasına həddən artıq müdaxilə etməməlidir. Bununla 
yanaşı zəruri hallarda ölkədə gərgin sosial-iqtisadi və siyasi situa-
siya zamanı müəyyən anda dövlət iqtisadi siyasəti bütövlükdə infl-
yasiya nəticələri doğura biləcək tədbirlərin reallaşmasına, intensiv 
yenidənbölgü proseslərinin həyata keçirilməsinə yönəldə bilər. 
Təcrübə onu da
göstərir ki, inzibati yolla inflyasiyanın tam 
dayandırılması, əslində uzun bir müddətdə bu mümkün deyildir, 
həmçinin neqativ nəticələrə malikdir. Bu, iqtisadiyyatın antitsiklik 
tənzimlənməsindən, faiz stavkalarına, səhmlərin kursuna, investi-
siyalara, istehsalın həcminə stimullaşdırıcı təsir göstərmək üçün döv-
lətin fəal müdaxiləsi siyasətinin alətlərindən istifadədən imtina kimi 
qiymətləndirilə bilər. Lakin harada ki, qısamüddətli stabilləşdirmə si-
yasəti tətbiq olunduqda belə, yenə də labüd surətdə onun inflyasiya 
effekti (aşağı və yuxarı konyuktura şəraitində) göstərilir. İnflyasiya 
ölkələrarası kapital yerləşdirilməsi ilə əlaqədar da qaçılmazdır. Bu 
çoxmilyardlı “isti” pullar daima özünün daha gəlirli tətbiqi sferala-
rını axtarır. Bundan başqa, Mərkəzi Bankın gələcəyə pul kütləsi artı-
mının mümkün sərhədlərinin müəyyən edilməsi zamanı onun target-
ləşdirilməsi siyasəti çərçivəsində nöqsanlı fəaliyyətinin mümkünlü-
yünü tamamilə istisna etmək olmaz. Qiymətlərin ümumi səviy-
yəsinin artımı mexanizmlərinin aradan qaldırılması üçün insanlar 
sağlam bazar psixologiyasına malik olmalıdır, qiymətlərin ümumi 
səviyyəsinin artmasını görərək insanlar bununla bağlı Piqu effekti-
nin fəaliyyətini yaradan, qiymətlərin sonrakı azalmasına əmin 
olmalıdır. 
İnflyasiya ilə mübarizə - müəyyən müddət üçün nəzərdə tutul-
muş siyasi proqram deyil, müddətsiz proqramdır, dövlətin gündəlik 
öhdəliyi, onun daimi funksiyasıdır. Hökumətin və Mərkəzi Bankın 
ə
sil məqsədi yalnız inflyasiyanı mülayim, balanslaşdırılmış, proq-
74
nozlu, yəni həm də onu nəzarətdə olan bir prosesə çevirməkdən iba-
rət ola bilər. Antiinflyasiya siyasətinin formalaşması zamanı dövlət 
təkcə onun məqsədli istiqamətini deyil, həm də müddətli intervalını 
da müəyyən etməlidir. Ancaq müəyyən interval müddətində verilmiş 
məqsədə çatmaq olar. Bu dövrün davamlı olması, etməsi istiqamə-
tinin müəyyən edilməsi, dəyərləndirilməsi qiymətlərin ümumi səviy-
yəsinin artımı tempindən çox asılı olar. 
Dövlətin antiinflyasiya siyasətinin strkturuna onun strategiyası 
(özünə müəyyən laqdan sonra effekt verən radikal tədbirləri daxil 
edən) və taktikası (qiymət dinamikasını surətlə stabilləşdirmək qa-
biliyyətli “birdəfəlik aktın” ssenarisi üzrə həyata keçirilən) daxildir. 
Antiinflyasiya strategiyasının komponentləri aşağıdakılar 
sayılır: 
1) inflyasiya gözləmələrinin ləğv edilməsi; 
2) pul aqreqatlarının və ya valyuta kursunun, yaxud inflya-
siyanın targetləşdirilməsi siyasətinin həyata keçirilməsi; 
3) bütövlükdə büdcə defisitinin ləğv edilməsi və ya mər-
hələlərlə ixtisarı; 
4) iqtisadiyyatın strukturla yenidən qurulması; 
5) iqtisadiyyatın inhisarsızlaşdırılması.