Mała encyklopedia kultury antycznej

Manili Maniiusze, ród rzymski; gałąź pa-trycjuszowską stanowili: Capitolml, Cincin-iiati, Imperiosi, Torauati, Yulsones; gałąź plebejską — Acidini, Lentini, Mancini. — Acidini:

l. Lucius Maniius Acidtnus, praetor urbanus w r. 210 p.n.e., dowódca w zwycięskiej bitwie z Hazdrubalem nad Metaurem w r. 207. 2. Lu­cius M. Acidinus Fulvianus, syn Fulyiusa Flac-cusa adoptowany przez jednego z Maniiuszów. W r. 186 p.n.e. pobił Celtyberów ,w Hiszpanii. W r. 179 został konsulem. — Capilolini:

3. Marcus M. Capitolinus, patrycjusz, jako kon­sul w r. 392 p.n.e. pokonał Ekwów. W r. 390 obronił przed Galami Kapitel. Pomagając za­dłużonym, zdobył popularność wśród plebejuszy, za co patrycjusze oskarżyli go o dążenie do tyranii, a dyktator Comelius Cossus — uwięził. Na usilne żądania plebejuszy, gotowych wszcząć powstanie w jego obronie, został uwolniony. Gdy jednak patrycjusze powtórnie oskarżyli go c zdradę, został strącony ze Skały Tarpejskiej. Przydomek Capitolinus zyskał prawdopodobnie nie dlatego, że ocalił Kapitel, lecz dlatego, ze miał tam dom. 4. Aulus M. Capitolinus, brat poprzedniego, parokrotny trybun konsularny. 5. Publius M. Capitolinus powołany na dykta­tora w r. 368 p.n.e. dla położenia kresu walce plebejuszy z patrycjuszami, wywołanej ustawami Licyniusza (zob. leges Liciniae Sextiae). 6. Lu-cius M. Capitolinus Imperiosus, dyktator w r. 363 p.n.e.; ponieważ nadużył władzy, został oskar­żony przez trybuna ludowego M. Pomponiusza. Uniknął kary tylko dzięki interwencji syna. Wskutek surowości wobec obywateli zyskał przy­domek Imperiosus. 7. Cnaeus M. Capitolinus Imperiosus syn poprzedniego, wielokrotny kon­sul.—Torquati: 8. Ttlus M. Imperiosus Tor-ąuatus brat poprzedniego, wielokrotny konsul. W r. 360 p.n.e. walczył z Galami i zyskał przy­domek od naszyjnika (toraues) zdartego z poko-

mansio

452

niantica

nanego przez siebie Gala. W r. 339 pobił Laty-nów i Kompanów w bitwie pod Trifanum. 9. Titus M. Torquatus, konsul z r. 235 p.n.e., pobił Sardów. W r. 224 został ponownie kon­sulem. W II wojnie punickiej pokonał na Sycylii Kartagińczyków. Sprzeciwił się wykupowi jeńców z bitwy pod Karmami. 10. Lucius M. Torquatus, konsul w r. 65 p.n.e. Bronił Katyliny oskarżo­nego przez Cycerona o zdzierstwa, jednak w r. 62, gdy wykryty został spisek, wystąpił przeciw niemu. Starał się zapobiec wygnaniu Cycerona. 11. Lucius M. Torquatus, syn po­przedniego. W r, 62 p.n.e. oskarżył Lucjusza Korneliusza Sullę o udział w sprzysiężeniu Ka­tyliny. Podczas wojny domowej stał po stronie Pompejusza. W r. 49 został pretorem. Poległ w Afryce w r. 46. C>ceron uczcił jego pamięć nazywając jego imieniem pierwszą księgę De finibus. — Yulsones: 12. Aulus M. Vulso, kon­sul w r. 474 p.n.e. Wg tradycji rzymskiej zmusił Wejów do 40letniego zawieszenia broni. 13. Au­lus M. Vulso, jeden z decemwirów wysłanych przez senat do Grecji dla zapoznania się z tam­tejszymi prawami w związku z układaniem praw 12 tablic. 14. Lucius M. Vulso Longus, konsul w r. 256 p.n.e., wraz z Markiem Atiiiu-szem Regulusem walczył w Afryce. W r. 250 został po raz drugi konsulem i oblegał Lilibaeum.

15. Lucius M. Vulso, pretor w r. 218. Wyruszył na odsiecz Rzymianom oblężonym w Mutynie przez Bojów i Insubrów, dwukiotnie jednak doznał ciężkiej porażki i musiał zamknąć się w Fannetum, na prawym brzegu Padu. Dopiero Publius Comelius Scipio przysłał mu pomoc.

16. Cnaeus M. Vulso, konsul w r. 189 p.n.e., na rozkaz Senatu miał zawrzeć pokój z Antio-chem Wielkim. Na własną rękę wszczął wojnę z Galatami, sprzymierzeńcami Antiocha, i po­konał ich pod górą Olimp. Po powrocie do Rzymu odbył tryumf. Znany był z chciwości oraz z pobłażliwości w stosowaniu dyscypliny wojskowej. 17. Caius M. (Mallius), zrujnowany weteran Sulli, stronnik Katyliny. Padł w bitwie pod Pistorią, w r. 62 p.n.e.

mansio (lac^ od numer e czekać) postój; 1. no­cny postój wojskowy. 2. stacja pocztowa z po­stojem nocnym, noclegami, pomieszczeniami dla koni, wozów, z magazynami paszy — w prze­ciwstawieniu do stacji dziennych, na których zatrzymywano się tylko dniem dla zmiany koni. Zob. mutationes.

Manteuffel Jerzy (3.III.1900 -14.1.1954) wy­bitny filolog i papirolog polski. Studia wyższe w zakresie filologii klasycznej odbywał na Uni­wersytecie Warszawskim w latach 1918 -1925. Po uzyskaniu w r. 1925 stopnia doktora filo­zofii na podstawie pracy o komedii nowej, wyjechał jako stypendysta za granicę i poświęcił się studiom specjalistycznym w dziedzinie papi-rologii, które odbywał pod kierunkiem W. Schu-barta i U. Wiłckena w Berlinie, P. Jougueta w Paryżu, A.S. Hunta w Oxfordzie i H. I. Bella w Londynie. W r. 1930 na podstawie rozprawy De opusculis Graecis Aegypti e papyris, ostracis lapidibusaue collectis habilitował się na Uniwer­sytecie Warszawskim w zakresie filologii kla­sycznej ze szczególnym uwzględnieniem papirologii. W r. 1936 został powołany na stanowisko profesora nadzwyczajnego na Katolickim Uni­wersytecie Lubelskim, a w r. 1937 objął takie samo stanowisko na Uniwersytecie Jana Kazi­mierza we Lwowie. Od r. 1936/37 przez trzy sezony wykopaliskowe brał udział w pracach polsko-francuskich ekspedycji naukowych w Edfu (Górny Egipt), publikując następnie znalezione tam papirusy i ostraka. W latach 1939-1941 prowadził wykłady i seminaria z literatury gre­ckiej, a w okresie okupacji niemieckiej — tajne wykłady i ćwiczenia z zakresu filologii klasycz­nej. W r. 1944 ponownie podjął pracę na uni­wersytecie i w r. 1945 został mianowany kie­rownikiem katedry filologii klasycznej. W tymże roku przeniósł się do Wrocławia i podjął za­jęcia dydaktyczne na tamtejszym uniwersytecie. W r. 1946 został powołany na katedrę papirologii na Uniwersytecie Warszawskim. Tutaj w znacznym stopniu przyczynił się do utworze­nia Instytutu Papirologii. Był pierwszym filolo­giem polskim, który poświęcił się wyłącznie papirologii. Zgromadził i opublikował warszaw­ską kolekcję papirusów (Papyri Varsovienses). Ogłosił 75 prac naukowych i popularnonauko­wych. Od r. 1948 wspólnie z R. Taubenschla-giem redagował czasopismo „The Journal of Juristic Papyrology". Reprezentował naukę pol­ską na kongresach papirologicznych w Lejdzie (1931), Monachium (1933), Florencji (1935) i Oxfordzie (1937). Był członkiem wielu towa­rzystw naukowych w kraju i za granicą, od r. 1939 zaś do r. 1950 — wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Filologicznego.

Mantiane zob. Matiana.

mantica łac. rodzaj torby podróżnej, składa­jącej się z dwu woreczków połączonych rzemie

Mantinea, Mantineja

453

manumissio

niem; pieszy podróżny przewieszał je przez plecy, tak że jedna torba zwisała z przodu, a druga z tylu; jeżeli podróżował konno, umiesz­czał torby za sobą, przewieszając je przez grzbiet zwierzęcia.

Mantinea, Mantineja zob. Mantyneja.

Manto mit. córka wieszczka Tejrezjasza, pro­rokini Apollina ismeńskiego w Tebach. Po zdo­byciu Teb przez Epigonów ofiarowana została wyroczni delfickiej. Stąd na rozkaz boga udała się do Azji Mn., aby założyć wyrocznię Apollina w Klaros, w pobliżu późniejszego Kolofonu. Tam poślubiła Kreteńczyka Rakiosa, z którym miała syna Mopsosa.

Mantua miasto w Gallia Transpadana, leżące nad rzeką Mincius. Sławę swą zawdzięcza Wer-giliuszowi, który urodził się w pobl-'skiej wiosce Andes, a Mantuę uważał za swoje miasto oj­czyste.

Mantus demon etruski, król świata podziem­nego, przedstawiany ze skrzydłami, w koronie na głowie i z pochodnią w dłoni. Przez Rzymian utożsamiany z Dis pater.

Mantyneja (Mantineja, tac. Mantinea) miasto we wschodniej Arkadii, w bagnistej okolicy nad rzeczką Ofis, na południe od Orchomenos i gór Anchisia, na północ od Tegei. Znane ze zwycię­stwa Teban (pod wodzą Epaminondasa) nad Spartanami w r. 362 p.n.e. Początkowo bez większego znaczenia politycznego, od czasów wojny peloponeskiej odgrywało pewną rolę po­lityczną jako sojusznik Argos, Elidy i Koryntu. W r. 221 zdobyte i zniszczone przez Antygo-nosa Dosona, po odbudowaniu nazwane Anti-goneja, W czasach rzymskich doszło do roz­kwitu.

manum de tabula lać., dosł. rękę z obrazu, rękę z tablicy (weź); wg Pliniusza (Historia naturalis XXXV, 36, 10) malarz Apelles miał zarzucać Protogenesowi, że pracuje nie odry­wając ręki od obrazu; wg Cycerona (Ad familia-res VII, 25, 1) uczniowie ostrzegali się tym ha­słem, gdy zbliżał się nauczyciel; chodziło prawdo­podobnie o zaprzestanie pisania czy rysowania niewłaściwych rzeczy na tablicy: manum de ta­bula; magister adest citius auam putaremus— ręka z tablicy! nauczyciel nadchodzi prędzej, niż mogliśmy się spodziewać.

manumissio (lać; inaczej dalio libertatis) wy­zwolenie, nadanie wolności. Instytucja wyzwa­lania niewolników wykształciła się w Rzymie stosunkowo późno. Przez długi czas sytuacja

faktyczna wyzwolonego (libertinus) niewiele róż­niła się od sytuacji niewolnika. Formami wy­zwolenia, jakie wykształciło ius ćmie, była:

a) m. vindicta, polegająca na nadaniu wolności w wyniku pozornego procesu. Przed urzędni­kiem (konsulem, pretorem, prokonsulem) stawał właściciel wraz z niewolnikiem oraz z tzw. adsertor libertatis, który w tym fikcyjnym pio-cesie obejmował rolę powoda. Dotykał on laską (vindicta, festucd) niewolnika i wypowiadał for­mułkę: hunc ego kominem liberum esse aio, ex wre Quiritium. Pan niewolnika nie sprzeciwiał się temu twierdzeniu, wobec czego magistratus dokonywał addictio — uznania niewolnika za wolnego; b) m. censu: niewolnik za zezwole­niem swego pana (iussu domini) zgłaszał się do cenzora i ten wpisywał go na listę obywateli wolnych. Ta forma wyzwolenia znikła wraz z cenzusem obywatelskim w pierwszych wie­kach cesarstwa. Obok tych dwu form wyzwo­lenia między żyjącymi znało prawo rzymskie wyzwolenie na wypadek śmierci; c) m. testa-mento. Ta forma wyzwolenia mogła być bez­pośrednia (directd) i polegała na nadaniu przez testatora wolności niewolnikowi przez zarządze­nie zawarte w testamencie. Formuła używana w takim wypadku brzmiała: Stichus liber esto (niech Stichus będzie wolny) lub Stichum liberum esse, iubeo (każę, żeby Stichus był wolny). Nie­wolnik uzyskiwał wolność od momentu wejścia w życie testamentu. Był on wyzwoleńcem testa­tora i dlatego nazywał się libertus orcinus. Tes-tator mógł jednakże nie nadać niewolnikowi wolności w postanowieniu ostatniej woli, lecz jedynie skierować prośbę do spadkobiercy, by ten niewolnika wyzwolił (rogo, heres mi, ut Stichum manumittas). Ten sposób wyzwolenia określają źródła jako m. fideicommissaria. Nie­wolnik uzyskiwał w takim wypadku wolność nie w chwili wejścia w życie postanowień testamen­towych, lecz od momentu, w'którym zgodnie z wolą zmarłego został przez spadkobiercę wyzwolony. Obok wyzwolenia iuris civilis istnia­ła od czasów lex lulia (r. 19 n.e.) forma wy­zwolenia prawa pretorskiego, m. inter amicos. Można jej było dokonać w obecności świad­ków, przez objawienie woli w liście (per epis-tulam), a także przez dopuszczenie do wspól­nego stołu (per mensom). Wyzwoleniec prawa pretorskiego (zw. także Latinus lunianus) nie na­bywał obywatelstwa rzymskiego i według ius ćmie pozostawał nadal niewolnikiem. Pretor

manus manum lavat

454

Marciana Silva

chronił go jednak w zażywaniu faktycznej wol­ności i nie dopuszczał do ewentualnej yindicatto to serritutem ze strony pana. Konstantyn Wielki stworzył jeszcze jedną formę wyzwolenia, ;>» ecciesiam, której dokonywano w obecności bi­skupa i wiernych. Wyzwoleńcy nie nabywali przez m. pchli praw obywatelskich ani w zakre­sie publiczno-prawnym (brak np. ius honorum), ani też w zakresie prywatno-prawnym (nadal po­zostawali skrępowani władzą patrona; zob. pa-tronus).

manus manum lavat łac. przysłowie: ręka rękę myje (Seneka, Apocolocyilthosis 9, 5; Petroniusz, Satiricon c. 45); przekład z greckiego: chejr chejra niżej (lub: ntptej).

Many (łac.. Di Manes dobrzy bogowie, od manus dobry) u Rzymian pierwotnie w ogóle duchy zmarłych, uważane za bóstwa świata pod­ziemnego (di infemi), zwane eufemistycznie ma-nes dobre; z czasem zaczęto im nadawać cechy indywidualne, uważając je za duchy przodków (di parentes), następnie za duchy poszczególnych zmarłych. Kult M. znany był w Rzymie od daw­nych czasów. Jako bóstwa podziemne Af. czczo­ne były przy zagłębieniach w ziemi zw. mundus, wyobrażających wejście do świata podziemnego. Zagłębienia te, przykryte kamieniem (lapis ma^ nalis), otwierano 3 razy do roku w dni zw. feriae denicales. Składano wtedy ofiary zw. inferiae z wody, wina i mleka. Jedno z takich zagłębień znajdowało się na Palatynie. M. jako duchy przodków odbierały cześć w czasie dies paren-tales (19 lutego).

Maraton równina na wschodnim wybrzeżu Attyki, słynna z powodu zwycięstwa Greków nad Persami w r. 490 p.n.e.

Marbod zob. Maroboduus.

Marcella zob. Marcelli 6.

Marcelli ród początkowo plebejski, później patrycjuszowski, gałąź rodu Klaudiuszów (zob. Ctaudii). 1. Marcus Cloudlus Marcellus, jeden z najwybitniejszych Rzymian okresu republiki. Pięciokrotnie wybierany konsulem. W r. 223 p.n.e. prowadził wojnę z Galami, zwyciężył Wirdumara pod Klastidium, zdobywając trzecie w dziejach Rzymu spolia opima (broń zdjęta z zabitego wodza nieprzyjacielskiego). Po klęsce pod Kalinami w r. 217 wystąpił — po dłuższej przerwie — na widownię publiczną. W latach 216-215 bronił miasta Nola, osiągnął ponadto wiele drobnych sukcesów, podnosząc w ten spo­sób ducha bojowego Rzymian. Nazwany wtedy

został „mieczem Rzymu". W r. 214 wyruszył na Sycylię; po trzyletnim oblężeniu zdobył w r. 212 Syrakuzy (w czasie łupienia miasta zginął Archi-medes) i przywrócił pokój na całej wyspie. W r. 210 i 209 walczył pomyślnie z Hannibalem w środkowej Italii. Zginął w r. 208, wpadłszy w zasadzkę. 2. Marcus Ciaudius Af., syn po­przedniego. Brał udział w II wojnie punickiej. Z zasadzki, w której zginął ojciec, wyszedł ciężko ranny. Jako konsul zwyciężył w r. 196 p.n.e. Galów. 3. Marcus Ciaudius Af., wnuk Af. 1. Był wielokrotnie konsulem. Zwyciężył Galów, Ligurów, Hiszpanów, Cyceron sławi jego charakter. 4. Marcus Ciaudius Af., zwo­lennik optymatów, przeciwnik polityczny Cezara. Wraz z Pompejuszem opuścił Italię, po jego klę­sce przebywał w Mitylenie, występując jako mówca. Uzyskawszy przebaczenie Cezara, w dro­dze powrotnej do Rzymu zginął zamordowany skrytobójczo. W r. 45 Cyceron przemawiał za udzieleniem amnestii Af. Ponadto zachowało się kilka listów Cycerona do Af. 5. Marcus Ciau­dius Af., siostrzeniec, adoptowany syn i zięć Oktawiana, rokował wielkie nadzieje, miał być jego następcą. Zmarł młodo, w r. 22 p.n.e., prawdopodobnie otruty przez Liwie. 6. Marcella, siostra poprzedniego, żona Agryppy. Rozwiódł­szy się z Agryppą, wyszła za mąż za Antoniusza, syna triumwira. 7. Cnaeus Af. Empiricus albo Burdigalensis, z Burdigala w Galii (ok. r. 400 n.e.), autor medycznego dzieła De medicamentis liber (Księga leków). 8. Nonius Af. zob. Nonif 5.

Marcellinus 1. Cnaeus Cornelius Lentulus Af., przyjaciel Cycerona, świadek w procesie przeciw Werresowi, konsul w r. 56 p.n.e. 2. zob. Mar-kellinos.

Marcellus z Side w Pamfilii, lekarz z czasów Hadriana i Antonina Piusa, autor 42 ksiąg latrikd (Medycyna, Leki), dzieła w formie hek-sametrycznego poematu. Zachowały się: wyciąg i większy fragment (215 wierszy) o mocy leczni­czej roślin. Zachował się również panegiryk Af. na cześć zmarłej żony Herodesa Attyka, Regilli.

Marcia nazwisko Rzymianek pochodzących z rodu Marcjuszów. 1. córka Filipa, żona Ka­tona Młodszego, potem Hortensjusza (zob. Hor-tensti 5). 2. siostra cesarza Trajana; prawdopo­dobnie od niej otrzymało nazwę miasto Mareia-nopolis w Mezji.

Marciana Silva (dziś Schwarzwald) lesiste pa­smo górskie w pobliżu Istru (Dunaju), w po-łudniowo-zachodniej części Germanii.

Marcianopolis

455

Marcjalis

Marcianopolis (dziś Marcjanopol lub Markia-nopol) miasto w Dolnej Mezji (Moesia Inferior) załotone przez Trajana, który nadal mu tę na­zwę prawdopodobnie na cześć swej siostry, Marcji.

Marcianns 1. rzymski matematyk, żyt w cza­sach Karakalli. 2. lulius Agrius Tarrutenius M., dowódca pretorianów w r. 409, wyrzekł się chrześcijaństwa, aby zostać prokonsulem Afryki. 3. cesarz wschodniorzymski (450-457), pocho­dził z niskiego rodu w Traoi; żołnierz z zawodu, w służbie Aspara w Konstantynopolu otrzymał rangę trybuna. Po śmierci Teodozjusza n wy­brany na męża przez siostrę zmarłego cesarza, Pulcherię, został koronowany cesarzem w r. 450. Prowadził zwycięskie walki z Hunami, dopro­wadzając po śmierci Attyli do rozpadu ich państwa. Pokojowa zasadniczo polityka zewnę­trzna w połączeniu z energicznym odpieraniem ataków oraz złagodzenie ciężarów podatkowych i uporządkowanie spraw związanych z otrzymy­waniem urzędów sprawiły, że czas jego pano­wania uznano za złoty okres. W kościele prawo­sławnym uznany za świętego. 4. zob. Markia-nos. 5. zob. Capella Martianus Felix.

Marcii (Mor/a) plebejski ród rzymski, do którego należały gałęzie: Censorini, Crispi, Fi-giilf, Philippi i in.; w okresie republik? za patry-cjuszowskie uważaao gałęzie Coriolanus i Rex. 1. Numa Marcius towarzyszył królowi Mumie z Cures do Rzymu i pomagał mu w przeprowa­dzeniu reform religijnych. 2. Ancus M., zob. Ancus Mwcius. 3. Cnaeus M. Coriolanus zob. Koriolan. — Censorini: 4. Lucius M. Censorinus zob. Censorinus 1. 5. Caius M. Censortnus, wspomniany przez Cycerona jako mówca, był zwolennikiem Mariusza; w r. 82 zwyciężony przez Pompejusza pod Seną i pod Praeneste;

zginął z rąk stronników Sulli. 6. Caius M. Cen-sarmus konsul z r. 8 p.n.e., prawdopodobnie do niego -zwracał się Horacy w VIII odzie IV księ­gi. — Crispi: 7. Quintus M. Crispus, przyjaciel Cycerona i Kassjusza, któremu w r. 43 p.n.e. przekazał dowództwo nad legionami w Syrii.— Figuli: 8. Caius M. Figulus w r. 169 p.n.e. podczas wojny z Persjuszem dowodził flotą rzymską, której znaczną część utracił. W r. 162 został konsulem, z powodu nieformalnego prze­prowadzenia wyborów musiał jednak urząd złożyć; w r. 156 został konsulem po raz drugi. 9. Caius M. Figulus, konsul w r. 64 p.n.e., po­magał Cyceronowi w zlikwidowaniu spisku Ka-

tyliny.—Philippi: 10. Quintus M. PhiUppus, konsul w r. 186 p.n.e. na polecenie Senatu prze­prowadził dochodzenie w sprawie Bakchana-liów; w latach 183 i 171 p.n.e. otrzymał od Senatu polecenie uporządkowania spraw Achai, skłonił króla Perseusza do zawieszenia broni w walce z Rzymem; w r. 169 został po raz drugi konsulem; prowadził wojnę przeciw Per-seuszowi, odniósł nad nim szereg zwycięstw. 11. Lucius M. Philippus, ur. w r. 125 p.n.e., w r. 104 był trybunem ludowym; w r. 91 został wybrany konsulem. Początkowo przeciwnik opty-matów; w wojnie domowej stronnik Sulli. Cy-ceron sławi jego sztukę wymowy. 12. Lucius M. Philippus, syn poprzedniego, drugi mąż Atii, siostrzenicy Cezara, ojczym Oktawiana. — Reges: 13. Quintus M. Rex, konsul w r. 68 p.n.e.;

w r. 63 walczył przeciw Maniiuszowi (zob. Maniii 17), stronnikowi Katyliny. — Rutiii:

14. Caius M. Rutiius, konsul w r. 357 p.n.e. w r. 356 otrzymał dyktaturę w czasie wojny z Etruskami; był pierwszym plebejuszem, który piastował ten urząd; w r. 352 był konsulem po raz drugi, w roku następnym jako pierwszy z plebejuszy otrzymał cenzurę. 15. syn jego, Caius M. .Rutiius, konsul w r. 310 walczył z Etru­skami, Samnitami. — Inni: 16. Lucius M. Sęp-ttmus, pochodził ze stanu rycerskiego, odznaczył się w II wojnie punickiej. Korneliusz Scipio powierzył mu dowództwo i zadanie zdobycia kilku miast. 17. Quintus Af. Twbo Galhnius Fronto Publicius Severus Priscus, odznaczył się w wojnie Trajana z Partami, stłumił powstanie Żydów w Cyrenąjce i Egipcie. Za panowania Hadriana stłumił bunt w Mauretanii. Zarządzał Pannonią i Dacją.

Marcjalis (Marcus Valerius Martialis) epigra-matyk łaciński, ur. ok. r. 40 n.e. w Biłbilis, w Hiszpanii. Do Rzymu przybył w r. 64; był klientem wielu możnych domów. Do Hiszpanii powrócił w-r. 98 i tam umarł ok. r. 102. Epigra­my jego, zebrane w 15 księgach, dzielą się na 4 grupy o odrębnych tytułach; Liber spectacu-lorum (Księga widowisk) obejmuje epigramy na­pisane w r. 80 z okazji otwarcia amfiteatru Hawiuszów (.Cohsseum); treść ich stanowią opi­sy samej budowli oraz igrzysk, jakie się odbyły przy otwarciu amfiteatru; Xenia (Podarki) i Apo-phoreta (Fanty) są zbiorami krótkich epigramów, które umieszczano na podarkach rozdawanych w czasie Satumaliów i na fantach wygranych w czasie tych świąt. Pozostałych 12 ksiąg obęj-

Marcjon

456

Marek Aureliusz

muje epigramy poruszające tematy z różnych dziedzin ówczesnego życia Rzymu. Dowcipne, niekiedy złośliwe utwory M. stanowią bogate źródło do poznania współczesnej mu epoki. Af. jest twórcą i mistrzem epigramu satyrycz­nego.

Marcjon (Markion) syn biskupa z Synopy (w Foncie), grecki pisarz gnostyczny z II w. n.e. U nauce swej odrzucił Stary Testament i opierał się na odpowiednio skróconej i przero­bionej Ewangelii Łukasza i 10 listach Pawła Apostoła. Odrzucenie Starego Testamentu uza­sadniał w piśmie Antytezy. Skrócony kanon Nowego Testamentu dokonany przez M. miał duże znaczenie w historii tekstu Nowego Testa­mentu. Przeciw poglądom M. występował Ter-tulian (Contra Marcionem).

Marcodurum miasto w kraju Ubiów, w Galii.

Marcomani (Marcomanni) zob. Markoma-iwwie.