MüƏSSİSƏLƏRDƏ monotonluq problemi VƏ onun həLLİ yollari

İş genişlənməsi. İş genişlənməsi işçiləri monotonluqdan uzaqlaşdırmaq və onlarlı motivasiya etmək üçün baş vurulan metodlardan birinə çevrilmişdir. İş dizaynı metodları işin iki ölçü meyarının olduğunu müəyənləşdirmişdir. Bunlardan şaquli istiqmətdə inkişaf edəni “genişlik” və üfüqi istiqamətdə inkişaf edəni isə “dərinlik” olaraq müəyyən edilmişdir.

İş sahəsi

Dərinlik

Genişlik

Şəkil 2.1. ²⁴

İş genişlənnməsi bu şəkil 2.1-dəndən də göründüyü kimi işin iki istiqamətdə iş yüklənməsi ilə genişlənməsini nəzərdə tutur. İş genişliyi işçilərin öhdəsində olduğu işlərin həcmi ilə müəyyənləşdirilir. Adətən, iş genişliyinə sahib olmayan işçilərə işlərində olan monotonluğu azaltmaq məqsədi ilə fərqli konteksdə tapşırıqlar verilir. Vəzifə öhdəliyi yalnız öz işlədiyi şöbənin işləri ilə məşğul ilan bir işçiyə dgər şöbədən olan tapşırıqların verilməsini buna misal olaraq qeyd edə bilərik.²⁵

İş genişlənməsi təşkilatdakı bir sira fərqli fəaliyyətləri eyni qrup altında birləşdirməyi və mövcud olan işə əlavə etməyi dəstəkləyir. Bəzi motivasiya teoriyaları iş bölgüsünün səbəb olduğu monotonluq və uzaqlaşmanın əslində məhsuldarlığı azaltdığını müəyyən etmişlər. İşdə ixtisaslaşmanın əksinə olaraq, işin genişlənməsi işçiliəri motivasiya edərək onları monotonluqdan uzaqlaşdırmağa kömək edir. İş genişlənməsinin məqsədi bir işçini müəyyən təşkilati hədəflərə çatmaq üçün fəaliyyətlərini artıraraq motivasiya etməkdir. İş genişlənməsi işçilərə iş genişlənməsinə uyğunlaşmalarınıtəmin etməık üçün təşkilati səviyyədə təlimlərin keçirilməsini də nəzərdə tutur.

İş rotasiyası.İş rotasiyası işçini bənzər işlərdə çalışmağa sövq etməkdir. Bu metodda motivasiyanı və işə olan marağı canlı tutmaq məqsədi ilə işçiləri sistematik olaraq bir işdən digərinə keçirilir. İş rotasiyaı iş genişlənməsində olduğu kimi işi üfiqi istiqamətdə inkişaf etdirir. İş işçilər üçün sıxıcı olmağa başlayanda, monotonluq yarananada işçi bənzər bacarıqlar tələb edən eyni səviyyəli başa bir işə göndərilir.²⁶ Bunun səbəbi təməldə yer alan dar, təkrarlanan işlərdir. Lakin həmişə belə deyildir. Rotasiyada görülən işlər sıxıcı və sadədirsə, işçi birdən çkx monoton işlə məşğul olacaqdır. Hər nə qədər işçi yeni işə başlamanın həyəcanını yaşayırsa, bu həyəcan qısa olacaqdır.²⁷

Rotasiya təsirlilik dərəcəsini azalda biləcək bir metoddur. İşdə ixtisaslaşmanın gətirdiyi uzamanlıq və yetərlilik, rotasiyada əksinə fəda edilir. İşçini bir işdən digərinə gördərməyin yaradacağı məhsuldar azlığı və yeni işə uyğunlaşmaq üçün aparılan təlimlər üçün çəkilən xərclər qeyd edilən rotasiyanın mənfi cəhətləridir. Ancaq rotasiya çox təsiredici xarakterə malik bir öyrənmə metodu olaraq istifadə edilir, çünki fərqli işlərdən qazanılan bacarıqlar işçinin geniş bacarıqlara sahib olmasına imkan yaradır.²⁸

İş genişlənməsi və rotasiya mübaliğə edilmiş işdə ixtisaslaşmanın gətirdiyi mənfi təsirlərə bir çıxış yolu olaraq irəli sürülmüşdür. Lakin müsbət tərəfləri ilə mənfi tərəfləri də özündə əks etdirən bu metod teorik olmaqdan daha çox sanki dar baxış açılı bir yanaşma idi. Sonralar inkişaf etdirilən bu metod 1960-cı illərdə iş dizaynına teoriyaya dayanan həll yolları gətirmiş və Herzberg'in İkili faktor teoriyası ilə birlikdə "iş zənginləşdirilməsi" metodunu ortaya çıxarmışdır.