Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutu

Fəal  təlimə  əsaslanan  dərsi  təşkil  etmək  üçün  tələb  olunan  vasitələr 
aşağıdakılardır:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         
1.    Sinifdə  tədris  olunan  mövzunun  öyrədilməsindən  əvvəl  mövzunun 
məqsədini,  aktuallığını  üzə  çıxarmaq,  problemin  öyrənilməsi  zərurətini  mərkəz 
mövqeyə  gətirmək  və  bunun  üçün    problemli  vəziyyətin  yaradılmasıdır.  Prob-
lemli  vəziyyətin  gərginlik  dərəcəsi  müəllimin  fantaziyasından,  peşəkarlığından, 
şagirdlərlə  ünsiyyət  qurmaq  bacarığından,  vəziyyətdən  çıxmaq  üçün  çevik 
manevr  etmə  cəhdlərindən,  sərbəstliyindən,  işgüzarlığından  və  s.  şəxsi  keyfiy-
yətlərindən asılıdır. Problemli  vəziyyəti  yaratmaqda  müəllimin  məqsədi şagird-
lərin  idrakı  fəallığını  artırmaq,  tədris  olunan  fənnə  və  öyrəniləcək  dərsin  məz-
mununa  maraq  yaratmaq,  şagirdin  müstəqil  tədqiqat  və  axtarış  aparmaq  üçün 
açılan imkanı qiymətləndirmək həvəsini oyatmaqdır. 
 Problemli vəziyyətin düzgün həyata keçilməsinin əhəmiyyəti şagirdi:  
 1.  Təyinetmə  –  öyrəniləcək  yeni  mövzunun  həyati  əhəmiyyətinin    müəyyən 
edilməsi; öyrənmə – problemin həll edilməsi üçün aparılacaq tədqiqatların təhlil 
edilməsi; düşünmə –  öyrənilən mövzunun tətbiq etməsi, ümumiləşdirilməsi və 
müqayisə  edilməsi  qabiliyyətlərini  müşahidə  etməyə  və  qiymətləndirməyə 
istiqamətləndirir.                                                
2.  Əməkdaşlıq  və  qarşılıqlı  dialoqun  həyata  keçirilməsi  «problemin  qoyul-
ması»  –  «müzakirəsi»  –  «nəticənin  cıxarılması»  –  «tətbiq  edilməsi»  mərhələ-
lərini  əhatə  edir.  Bu  anlayış  «öyrənən  və  öyrədən»  arasında  qarşılıqlı  dialoqun 
zəruriliyini tələb edir. İndiyədək mövcud olmuş «monoloji» təlimdə  şagirdlərin 
mövqeyi nəzərə alınmadığından, müzakirə edilən məsələyə dair onların fərziyyə 
və  baxışları    diqqətdən  kənarda  qalmışdır.  «Dialoji  təlim»  isə  problemin  həlli 

---

55 
 
üçün  optimal  üsulların  tapılmasını,  dərs  prosesində    müəllim  və  şagirdin  eyni 
səviyyədə fəallığını tələb edir.  
3.  Fəal  təlimin  əsas  şərtlərindən  biri  şagirdin  –  tədqiqatçı  (axtarış  aparan),