Mühazirə konspekti

12.2. İnformasiya-ölçmə sistemlərinin növləri 

---

 
Təyinatına görə informasiya-ölçmə sistemləri aşağıdakı növlərə ayrılır: 
1) ölçmə sistemləri; 
2) avtomatik nəzarət sistemləri; 
3) texniki diaqnostika sistemləri; 
4) təsvirləri tanıma sistemləri. 
Ölçmə sistemləri (ÖS) birbaşa,dolayı və birgə ölçmələr aparılması üçün tətbiq olunur.Bu 
sistemlərdən,adətən,müxtəlif obyektləri və prosesləri tədqiq etmək üçün istifadə edilir və onlar 
nisbətən yüksək metroloji xarakteristikalara malik olur. 
Tədqiq edilən obyektlər haqqında informasiya bəzən minimum olduğu üçün ölçmə sistemləri 
strukturuna və imkanlarına görə universal olmalıdır.Bu sistemlərin çıxışında informasiya adlı rəqəmlər 
və ya onların nisbəti şəklində operatora verilir. İnformasiyanı təsvir vasitələri çox müxtəlif ola bilər: 
əqrəbli və rəqəm cihazlarının göstərişləri, qrafiklər, cədvəllər və s.Sistem məsləhətçi rejimində də 
işləyə bilər.Bu halda informasiya məlumat şəklində verilir və ondan operator istifadə edə bilər. 
Bəzi ölçmə sistemləri ölçmə informasiyasını mürəkkəb riyazi emaletmə qabiliyyətinə 
malikdirlər.Bu halda ölçmə nəticəsi məntiqi nəticələr və ümumiləşdirilmiş rəqəmlər şəklində alınır. 
Avtomatik nəzarət sistemlərində (ANS) nəzarət obyektinin vəziyyəti müəyyənləşdirilir,yəni 
nəzarət olunan obyekti xarakterizə edən paramaetrlərin həqiqi qiymətləri normal və ya mümkün 
ola bilən qiymətləri ilə tutuşdurulur.Bu qrup sistemlər mərkəzləşdirilmiş nəzarət sistemləri də 
adlandırılır. Burada obyektin xarakteri əvvəldən məlum olur,onun mümkün olan halları isə normal 
və yol verilməyən hallara bölünür (“norma”, “normadan yuxarı”, və “normadan aşagı”). Sistemin 
verdiyi informasiya keyfiyyət xarakteri daşıyır və obyektin verilən rejimdə olduğunu,yaxud ondan 
“yuxarı” və ya “aşağı” çıxdığını göstərir.Ona görə də avtomatik nəzarət sistemləri ölçmə 
sistemlərinə nisbətən az universal ola bilər.
Texniki diaqnostika sistemlərində (TDS) ölçmə nəticələri əsasında obyektin 
xarakteri,ondakı nasazlıqların xarakteri, bu nasazlıqları aradan qaldırmaq və s.haqqında ümumi-
ləşdirilmiş mülahizələr verilir. Bu qrup sistemlərdə, adətən, yaxşı inkişaf etmiş hesablama və 
məntiq qurğuları olmalıdır. 
Təsvirləri tanıma sistemləri (TTS) ölçmə informasiyasını emal yolu ilə sistemin çıxışında 
təsvirləri təsnif etmə nəticələrinin alınmasına imkan verir. 
İÖS-nin əsas növü ölçmə sistemləridir.Ölçmə sistemləri də avtonom və ya texnoloji 
proseslərin avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemlərinin (TPAİS), yaxud daha yüksək səviyyəli 
İÖS-nin tərkib hissəsi ola bilər. Ölçülən kəmiyyətlərin miqdarı nisbətən az olduqda, ölçmə 
dəqiqliyinə tələbat böyük olmadıqda və verilənlərin ötürülmə məsafələri kiçik olduqda yalnız 
vericilərdən və analoq hissədən ibarət analoq ÖS tətbiq edilir. 
Ölçmə nəticələrinin uyğun emalından sonra və bir sıra əlavə verilənlər olduqda avtomatik 
nəzarət,diaqnostika və təsvirləri tanıma nəticələri alına bilər. 
Tədqiq edilən obyektə qədər olan məsafədən asılı olaraq İÖS – yaxın və uzaq məsafədə 
təsir edən sistemlərə və ya teleölçmə sistemlərinə (TÖS) ayrılır.Teleölçmə sistemlərinin əsas 
fərqləndirici əlaməti onlarda əlavə olaraq rabitə kanalları xarakteristikasının nəzərə alınması 
tələbatıdır. 
Tədqiq olunan obyektlə qarşılıqlı əlaqəsinə görə sistemlərin strukturu passiv və aktiv 
sistemlərə ayrılır.Passiv sistemlər yalnız obyektdən informasiyanı qəbul edir.Aktiv obyektlər isə 
obyektə xarici təsiretmə qurğuları vasitəsilə təsir etməklə onun vəziyyətinin avtomatik olaraq və 
daha dolğun öyrənilməsinə imkan verir. Bu cür strukturlardan elmi tədqiqatların 
avtomatlaşdırılması üçün istifadə olunur.