Osmanlica lügat

UBUR Geçmek. Atlamak. * Zorlamak. * Suyun öte kıyısına geçmek.

UBUS Çatık yüzlü. Abus. * Utanmaz kimse.

UBUSET Yüz ekşiliği. Çehre çatıklığı. Somurtkanlık.

U'BÜD İbadet et (meâlinde emir.)

UBYE Büyüklenmek, kibirlenmek.

UCAB (Uccâb) Çok şaşılacak fazla gülünç olan şey.

UCACET (C.: İcâc) Dişi deve sürüsü. * Toz. * Yüce avazlı, yüksek sesli.

UCALE Misafirlerin yolda yemek için götürdükleri azık. * Çiftçilerin azık diye evvelce koyup getirdikleri buğday ve arpa.

UCAM Çekirdek.

UCARİM Kuvvetli adam.

UCAVE Tırnağa bitişik olan sinir.

UCB (Ucub) Kibir, gurur. Kendini beğenmişlik. Ameline, yaptıkları işe güvenmek. * Varlığı nâdir olan şeyi görünce istiğrab etmek hâli. * Yabancı kadın taifesiyle beraber oturmak ve konuşmaktan pek hoşlanan.(Arkadaş! Ye'se düşen adam, azabdan kurtulmak için istinad edecek bir noktayı aramaya başlar. Bakar ki, bir miktar hasenât ve kemâlâtı var, hemen o kemâlâtına bel bağlar. Güvenerek der ki: "Bu kemalât beni kurtarır, yeter" diye bir derece rahat eder. Halbuki a'mâle güvenmek ucubdur. İnsanı dalâlete atar. Çünkü insanın yaptığı kemalât ve iyiliklerde hakkı yoktur; mülkü değildir, onlara güvenemez. Hem insanın vücudu ve cesedi bile onun değildir. Çünkü, kendisinin eser-i san'atı değildir. O vücudu yolda bulmuş, lekita olarak temellük de etmiş değildir. Kıymeti olmayan şeylerden olduğu için yere atılmış da insan almış değildir. Ancak, o vücut havi olduğu garip san'at, acip nakışların şehadetiyle, bir Sani-i Hâkim'in dest-i kudretinden çıkmış kıymettar bir hane olup, insan o hanede emâneten oturur. O vücudda yapılan binlerce tasarrufattan ancak bir tane insana aittir. M.N.)

UCB-ÜZ ZENEB (Bak: Acb-üz-zeneb)

UCBE Acaib ve şaşılacak şey.

UCCAB (C.: Eâcib) Şaşırıp taaccüp edecek nesne.

UCCET Kaygana aşı.

UCD Atın kuvvetli olması.

UCFET Kuru üzüm çekirdeği.

UCLE Acele ile ve çabuk yapılan iş.

UCM Araptan gayrisi. Arap milletinden olmayanlar. * (Acmâ. C.) Dilinde tutukluk olanlar.

UCME Dil tutukluğu. Tutuk tutuk kekeliyerek konuşma. * Acemlik.

UCRE (C.: Ucer) Ağaç boğumu. * Düğme. * Bedenin tomur kabaran yeri. * Ayıp.

UCRUF (C.: Acârif) Uzun ayaklı karınca.

U'CUBE Taaccüb olunacak şey. Ucube. Pek acib ve garib olan. * Hayret edilecek derecede olan isti'dad.

U'CUBE-İ HİLKAT Yaratılıştan insanlara hayret verici olan. Şaşılacak, hayrete düşülecek hilkat garibesi.

UÇBEYİ Hudutlardaki sancakbeyleri hakkında kullanılan bir tâbir idi. Orta çağlarda Türk Devletinin uçbeyleri yarı müstakil idiler. Bağlı bulundukları devletler zayıfladıkça istiklâl dereceleri artar, neticede müstakil devlet olarak ortaya çıkanlar olurdu. Akkoyunlular, Karakoyunlular ve nihayet Osmanlılar bu şekilde müstakil bir devlet olarak meydana gelmişlerdir. (O.T.D.S.)

UD Meşhur bir sazın adı. * Bir hoş kokulu buhur. * Ağaç parçası. * Budak.

UDAL Katı, şiddetli. * Pek zor. * Ağır hastalık.

UDAT Düşman.

UDDET Gelecek zamanın hâdiseleri için, darlığa düşmemek için mal ve silâh gibi şeylerde hazırlık. Mühim levâzımat. * İstidad. * Gençlerin yüzlerinde çıkan sivilce.

UDHİY Deve kuşu yumurtası.

UDHİYE Cenab-ı Hakk'ın rızası için kurban niyetiyle kesilen hayvan.

UDHUKE Gülünç şeyler. Komedi.

UDHUKEPERDÂZ f. Güldürücü, komik.

UDİ İnce taştan kapak.

UDİKA Demir çengel.

UD'İYYE (C.: Eda'i) Mesel, hikâyat. * Bilmece, yanıltmaç.

UDLET (C.: Uzul) Zahmet, meşakkat. * şiddet.

UDLUL Doğru yoldan sapma. İslâmiyetten ayrılma, sapıtma.

UDM Ekmek katığı.

UDME Buğday renklilik. * Beyazı çok olan deve.

UDMUS Karanlık.

UDRE(T) Yel inip hayası büyümek.

UDRİC Sarı kaftan. * Hızlı ve çok yürüyen at.

UDTUMME Kişinin aslı.

UDUBE Keskinlik.

UDUL Yoldan çıkma, dönme, sapma. * Vazgeçme. * (Âdil. C.) Âdiller, âdil olanlar.

UDVA' Kuru, sert yer. * Üzerine oturulduğunda rahat olmayan yer. * Evin uzak olması.

UDVAN Düşmanlık, haksızlık, zulüm.

UFAFE Memede kalan süt artığı.

UFAT Haramdan nefsini koruyanlar.

UFAVE Çorbanın sonu.

UFAZE Pamuk kozası. * Yüksek yer.

UFFARE Her nesnenin evveli. * Katılık. * Şiddet.

UFFE Bir deniz hayvanı. * Davarın emziğinde kalan süt bakiyesi.

UFK Kıyı, kenar. * Rüzgârın estiği cihetler. * Ufuk. Gökle yerin birleşmiş gibi göründüğü yer. Görüşümüzün nihayetindeki yerler. * Mc: Görüş ve düşünüş derecesi.

UFKA İnce deri. * Sünnet edilen deri.

UFKÎ Ufka ait. Ufka dair ve müteallik. * Yatık düzlük. Yatay.

UFRE Başın ortasında olan saç.

UFUC (C.: Afâc) Vurmak. * Göden bağırsağı denilen bağırsak.

UFUL Gurub, batış. Gözden kayboluş. Görünmez olmak. * Mc: Ölmek.

UFUNET Çıban veya yaranın çürüyüp fena kokması. * İltihab. * Her hangi bir maddenin çürümesinden hasıl olan pis koku, çürük kokusu. * Sıkıntı veren manevî ağırlık.

UFURE Üzerinde her ne varsa yenilip hiç bir şey kalmayan yer.

UFUSA Kekrelik.

UGEYLİME Küçük oğlan çocukları.

UGLUTA (C.: Uglulât - Egalit) Bilmece, bulmaca, yanıltmaca.

UGNİYE Şarkılar, ilâhiler. Teganni edilen sözler.

UGNİYYE (C.: Egâni) Ahenk.

UGTUBE Azar, tekdir.

UGVİYYE Belâ. Zahmet. Musibet.

UHAH Susuzluk. * Galiz, kaba, yoğun.

UHBUŞE Türlü kabilelerden meydana gelen topluluk.

UHCİYYE Bilmece, bulmaca, yanıltmaca.

UHCÜVVE Bulmaca, yanıltmaca, bilmece.

UHDE Bir işi üzerine alma. Söz verme. * Ahidnâme. Bir kimsenin üstünde olan iş veya şey. * Mes'uliyet hududu. * Ric'at ve taalluk dâiresi. * Becerme, yapma. * Mes'uliyet, sorumluluk.

UHDUD (C.: Ahâdid) Çukur. * Uzun hat. * Yeryüzündeki uzun yarık ve çatlak. * Hendek. * Kamçı vurulmasından vücutta hâsıl olan yara ve iz.

UHDUSE Hayret edilecek derecede uydurma haber. * Haber verilen nesne.

UHFUK (C.: Ehâfik) Yer yarığı.

UHKUK Yarık, hendek.

UHNE (C.: Ühan) Kin tutmak.

UHRA Sâir, diğer, başka. Ahir, gayr, son, sonra.

UHRE Bir şeyin sonu.

UHREVÎ Âhirete dair, âhiretle alâkalı. Öteki dünyaya ait.

UHRUN f. Doğurmayan, kısır kadın veya hayvan.

UHT (C.: Ahavât) Kızkardeş.

UHTEYN İki kızkardeş.

UHUD (Ahd. C.) Ahidler, yeminler, peymanlar, anlaşmalar, sözleşmeler.

UHUD-İ ATİKA Eski anlaşmalar.

UHUD-U MER'İYE Yürürlükteki anlaşmalar.

UHUD MUHAREBESİ Uhud, Medine-i Münevvere'nin bir mil kuzeyinde kırmızı bir dağ olup, Hz. Peygamberimizin (A.S.M.) ashâbıyla Kureyşliler arasında vuku bulmuş olan Uhud Gazasıyla meşhurdur.Uhud gazası, hicretten 2 sene 6 ay 7 gün sonra olmuştur. Bunun zahirî sebebi: Daha evvel yapılmış olan Bedir Gazasında Kureyşliler mağlub olduklarından, Kureyşlilerden Bedir Gazasında akrabaları öldürülmüş olan bazı kişiler Ebu Süfyan'a giderek harp teklifinde bulunmuşlardı. Ebu Süfyan, kendi kumandası altında Kureyş müşriklerinden ve Kenane ve Tehâme'den üçbin ikiyüz kişi kadar alarak karısı Hind ve diğer bazı kadınlarla birlikte Medine'ye doğru hareket edip Uhud Dağı'na gelmişlerdi. Hz. Resulullah (A.S.M.) Efendimiz, bunların önüne çıkmak fikrinde bulunmayıp, şehre girdiklerinde müdafaa yapmayı teklif etmişse de, bazı ashabın ısrarı üzerine muharebeye çıkmağa karar vermişlerdi. Hz. Peygamber (A.S.M.) sahabeden 700 kişiyle küffâra karşı çıktı. Muharebede müslümanlar bazan galip, bazan mağlub olarak Peygamberimizin amcası. Hz. Hamza ile birlikte 70 sahabe şehid olmuştu. Hatta Peygamberimizin de dişi kırılmış, yüzü ve dudağı yaralanmıştı.(Mühim bir sual: Fahr-ül-Âlemîn ve Habib-i Rabb-ül-Âlemîn Hazret-i Resul-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm'ın Sahabelerinin, müşrikîne karşı Uhud'un nihayetinde ve Huneyn'in bidayetinde mağlubiyetinin hikmeti nedir?Elcevab: Müşrikler içinde o zamanda saff-ı Sahabede bulunan ekâbir-i Sahabeye istikbalde mukabil gelecek Hazret-i Halid gibi çok zatlar bulunduğundan, şanlı ve şerefli olan istikballeri nokta-i nazarında bütün bütün izzetlerini kırmamak için, hikmet-i İlahiyye, hasenat-ı istikbaliyelerinin bir mükâfat-ı muaccelesi olarak mazide onlara vermiş, bütün bütün izzetlerini kırmamış. Demek mazideki Sahabeler, müstakbeldeki Sahabelere karşı mağlup olmuşlar. Tâ o müstakbel Sahabeler, berk-i süyuf korkusuyla değil, belki bârika-i hakikat şevkiyle İslâmiyete girsin ve o şehâmet-i fıtriyeleri çok zillet çekmesin. L.) (Bak: Huneyn)

UHUVVET Kardeşlik. Din kardeşliği. Samimi dostluk.

UHUVVET-İ EFKÂR Fikir kardeşliği.

UHUVVETKÂR f. Kardeş gibi davranan. Kardeş gibi muâmelede bulunan.

UHUVVETKÂRANE f. Kardeşçesine, kardeş gibi olarak. Birlik, beraberlik ve karşılıklı sevgi ile.(Uhuvvetin sırrı: Şahsiyetini kardeşler içinde fâni edip, onların nefislerini kendi nefsine tercih etmek. L.)(Her ikinizin, Hâlikınız bir, Mâlikiniz bir, Mâbudunuz bir, Râzıkınız bir... Bir bir, bine kadar bir bir. Hem Peygamberiniz bir, Dininiz bir, Kıbleniz bir.. Bir bir yüze kadar bir bir. Sonra köyünüz bir, devletiniz bir, memleketiniz bir... Ona kadar bir bir. Bu kadar bir birler vahdet ve tevhidi, vifak ve ittifakı, muhabbet ve uhuvveti iktiza ettiği; ve kâinatı ve küreleri birbirine bağlıyacak mânevi zincirler bulundukları hâlde; şikak ve nifaka, kin ve adâvete sebebiyet veren örümcek ağı gibi ehemmiyetsiz ve sebatsız şeyleri tercih edip mü'mine karşı hakiki adâvet etmek ve kin bağlamak; ne kadar o rabıta-i vahdete bir hürmetsizlik ve o esbab-ı muhabbete karşı bir istihfaf ve o münâsebât-ı uhuvvete karşı ne derece bir zulüm ve i'tisaf olduğunu; kalbin ölmemiş ise aklın sönmemiş ise anlarsın! M.)

UHUZ Göz ağrısı.

UHZ Sihir, efsun.

UKAB Duman, toz.

UKAB (C.: Ukbân-Ekub) Tavşancıl kuşu.

UKABEYN İşkence veya asmak için dikilen iki tane dar ağacı. * Kovayı muhafaza etmek için kuyu içinde olan yumru taş. * Kuyu duvarı arasına koyulan saksı parçası. * Havuz içinde akan suyun yolu. * Büyük ilim.

UKAD (Ukde. C.) Düğümler, bezler, şişlikler. Boyun, koltuk altı ve kasıkta bulunan guddeler.

UKAD-I HAYATİYE Can alıcı noktalar, hayat düğümleri. Bir şeyi meydana getiren aslî rükünler.

UKALA (Âkıl. C.) Akıllılar. * Halk dilinde: Akıllılık iddia edenler.

UKAM Çok sert. Pek şiddetli.

UKAMA' (Akîm. C.) Kısırlar. Zürriyeti olmayanlar.

UKAMİS Çok.

UKAR şarap. * Lüks mobilya.

UKAS Bir cins ot. * "Kesmek" mânâsına mastardır.

UKAYKAN Karınca.

UKAZ Mekke-i Mükerreme yakınındaki bir pazar adı.

UKBA Âhiret, öbür dünya, bâki olan âlem. * Ceza.

UKBA-İ FERDA f. Gelecek olan âhiret. Yarınki devir.

UKBE Nöbet. * Çorba bakiyyesi.

UKBE BİN AMİR BİN KAYS EL-CÜHENÎ (R.A.) Ashab-ı Kiramın mümtaz fakihlerinden ve Kur'an-ı Kerim'i ezberleyip yazanlardandır. 55 Hadis-i Şerif rivayet etmiştir. Mısır Valiliğinde bulunmuş ve orada Hicri 58 tarihinde vefat etmiştir.

UKD Düğüm. * Yoğun. * Gazap, hiddet. * Sâkin olmak.

UKDE Düğüm, bağ. * Karışık ve müşkil iş. Zorluk, zor iş. Vâlilik ve halifelik için akdolunan biat. * Ağaçlık yer. * Pelteklik, kekemelik. * Arzu edip de ulaşamadığından dolayı içe dert olan şey.

UKDE-İ HAYAT f. Hayat düğümü. (Çekirdek gibi)

UKDE-İ LİSAN f. Kekelemek.

UKDEGİR f. Müşkil, zor. * Şüpheli. * Düğümlü.

UKDEGÜŞA f. Müşkilleri yenen.

UKDEVÎ Düğüm biçiminde olan. Ukde ile alâkalı.

UKHUVAN Papatya.

UKIYYE (Bak: Okiyye)

UKKAŞE BİN EL-MİHSAN EL-ESDÎ (R.A.) Efâdıl-ı Sahabeden ve kahramanlardan olup hususan Bedir muharebesinde ve Hazret-i Ebu Bekir (R.A.) devrinde mürtedlerle olan muharebede yararlıklar göstermiştir. Peygamberimizin vefat tarihinde 44 yaşlarında idi.

UKKAZE (C.: Akâkiz) Ucu demirli sopa.

UKKE Tulum, deriden yapılan kap.

UKLE Bağlamak. * Hile edip aldatmak.

UKLUM Kuvvetli deve.

UKM Kısırlık. * Verimsizlik.

UKNE Taş oda veya kulübe, kümes.

UKNE (C.: Uknâ-Akân-Uknât) Karın büklümü. (Şişmanlık ve semizlikten olur.)

UKNUM (C.: Ekanim) Asıl.

UKR Kısırlık. * Kısır olan kadının veya dişi hayvanın hali. * Mc: Netice alamama.

UKRE Kısır. Doğurmayan kadın veya hayvan.

UKRUBAN Akrebin erkeği.

UKSUME (C.: Ekasim) Nasib, kısmet. Hisse, pay.

UKTUA Alâkayı kesmek gayesiyle gönderilen şey. İlgiyi kesmek üzere verilen şey.

UKUB Her nesnenin sonu.

UKUB Toz. * Çömlek kaynaması. * Kalabalık.

UKUBAT (Ukubet. C.) Cezalar. İşkenceler, eziyetler. * Kısas ve şahsî cezalar.

UKUBET (C.: Ukubât) İşkence, azab, eziyet. * Ceza.

UKUD (Akid. C.) Akidler. Şartlar, bağlar. İki tarafça kabul edilen şeyler.

UKUD SURESİ Kur'an-ı Kerim'in beşinci suresi olan Mâide Suresinin diğer bir ismi.

UKUK Anaya babaya itaatsizlik ve hürmetsizlik etmek. Zorbalık, tanımamak, âsi olmak.

UKUL (Akıl. C.) Akıllar.

UKUL-U AŞERE (Bak: Akl-ı evvel)

UKUNNE (C.: Ukun) Taştan yapılmış nesne.

UKUS (Aks. C.) Akisler, yankılar, çarpmalar.

UKUSA Berklik, muhkemlik, sağlamlık, sertlik.

UKVE Kuyruk dibi.

ULA Birinci, ilk, evvel. * Eskiden vezirlikten sonra gelen sivil rütbe.

ULA Şanlı, şerefli kimse.

ULALE Süt bakiyyesi. * Her nesnenin bakiyyesi, artığı.

ULASE Yağ. Birbirine karışmış olan iki şey.

ULAT Demir örs. * Üstünde keş kurutulan taş.

ULBARİ Bir ot cinsi.

ULBE (C.: Uleb-İlâb) Fıçı. * Büyük kutu. * Sandık.

ULCUM (C: Alâcim) Erkek kurbağa. * Dağ keçisinin erkeği. * Deve kuşu. * Sağlam ve dayanıklı deve. * Çok su. * Gece karanlığı.

ULEB (Ulbe. C.) Fıçılar. * Büyük kutular. * Sandıklar.

ULEBİT Yoğun ve büyük nesne. * Koyun sürüsü.

ULEMA (Âlim. C.) Âlimler. Osmanlı devrinde yüksek ilim ve fıkıh âlimleri. İlmiye mensubları.

ULEMA-İ ÂMİLÎN İlmine ve bilgisine göre amel eden, ilmini tatbik eden âlimler.

ULEMA-İ BÂTIN Şeriatın, zâhir ve hükümlerinden daha çok, mânâ ve esrarını bilen âlimler.(Ulema-i zâhir ve bâtının Tâbiîn zamanında en büyük reisi ve İmam-ı Ali'nin mühim ve sadık bir şakirdi olan Hasan-ı Basri... M.)

ULEMA-İ İLM-İ HURUF Kur'anın bir harfinden, bir sahife kadar esrar bulduklarını söyleyen ve dâvalarını, o fennin ehline isbat edenler.

ULEMA-İ RÂSİHÎN Hak ve hakikat ilminde meleke kazanmış âlimler.

ULEMA-İ RÜSUM Resmî, merasim âlimleri. Kendileri resmen âlim bilinen fakat hakiki âlim olmayan kimseler. (Zâhirî ulema da denir.)

ULEMA-İ ZÂHİR Kur'an-ı Kerimin zâhir mânâsına göre hakikatları değerlendiren âlimler. Şeriatın mâna ve esrarından daha çok, zâhirini ve hükümlerini bilen âlimler.

ULEMA-ÜS SÛ' Kötü âlimler. Dünya için âhiretini unutan âlimler. Dünyayı dine tercih eden âlimler. Menfaat için hakikatı örten âlimler.

ULGUZE Bilmece, bulmaca, yanıltmaca.

ULİ Sâhib. Ehil.

ULK şarap.

ULKA Kahvaltı. * Az nesne. * Küçük çocuklara yapılan elbise.

ULKUM (C.: Alâkım) Çok karanlık gece. * Pek sağlam deve.

ULLAME Kına.

ULLEF Muz.

ULLİYYE (İlliyye) Yüksek tabaka. En yüksek. En şerefli. * Çardak.

ULTA Gerdanlık. * Kadınların süs olarak yüzlerine çektikleri siyah çizgi.

ULUF (Elf. C.) Binler, bin sayıları. * Ülfet ve ünsiyete ziyade meyyal ve alışkan olan.

ULUFE Yeniçerilere ve sipahilere dağıtılan maaş. * Bir nevi hayvan yemi.

ULUFE-HÂR (C.: Ulufehârân) Ulufesi olan, ulufeci.

ULUHİYET İlâhlık. * Allah'ın kâinattaki tasarruf ve hâkimiyeti ile herşeyi kendisine ibadet ve itaat ettirmesi.

ULUHİYET-İ MUTLAKA Kayıt altında olmayan, mutlak uluhiyet. Ancak bir tek İlâhın mâbud oluşu.(Evet, nev'-i beşerin her taifesi birer nevi ibadetle fıtrî gibi meşgul olması ve sair zihayatın belki cemâdâtın dahi fıtrî hizmetleri birer nevi ibadet hükmünde bulunması ve kâinatta maddî ve manevî bütün nimetlerin ve ihsanların herbiri bir Ma'budiyet tarafından hamd ve ibadeti yaptıran perestişe ve şükre birer vesile olmaları ve vahiy ve ilhamlar gibi bütün tereşşuhât-ı gaybiye ve tezahürat-ı maneviyenin, bir tek İlâhın ma'budiyetini ilân etmeleri; elbette ve bedahetle bir uluhiyyet-i mutlakanın tahakkukunu ve hüküm-ferma olduğunu isbat ederler. Ş.)

ULUHİYET-İ SÂRİYE VE HAYAT-I SÂRİYE Vahdet-ül vücud ehlince kullanılan tasavvufî tabirler olup; İlâhî sıfatların ve hayatiyetin eşyaya sirayet etmesi, yani tecelli etmesi mânasında olan bu tabirlerden, ehil olmayanlar; Allah'ın tecessümünü veya eşyaya hulûl'ünü veya eşya ile ittihad ve ittisal'ini zu'metmek gibi bâtıl vehimlere düştüler.Bu mes'eleye dair Mesnevi-i Nuriye'den nakledeceğimiz veciz bir paragraftan bu tabirler daha iyi anlaşılabilir:"Evet, delil içinde neticeyi görmek, âlemde sânii müşahede etmek, tarîk-ı istigrakkârane cihetiyle cedavil-i ekvanda cereyan-ı tecelliyat-ı İlâhiyeyi; ve melekutiyet-i eşyada sereyan-ı füyuzatı; ve meraya-yı mevcudatta tecelli-i esma ve sıfâtı yalnız zevken anlaşılır birer hakikat iken dîk-i elfaz sebebiyle, uluhiyet-i sariye ve hayat-ı sariye tabir ettiler.Ehl-i fikir, o hakaik-ı zevkiyeyi nazarın mekayisine sıkıştırdığından, çok evham-ı bâtılaya menşe' oldu."

UL'UL Göğüs altında ve karın üzerinde dile benzer bir kemik. * Çekik kuşunun erkeği.

UL'UL Yaramazlık. * Çağırmak. * Budak.

ULUM (İlm. C.) İlimler, bilgiler.

ULUM-U ÂLİYE (Âlet. den) Âlet ilimleri. (Gramer, sarf, nahiv, belâgat ve mantık gibi.)(Ulum-u medarisin tedennisine ve mecrayı tabiiden çevrilmesine bir sebeb-i mühim budur: Ulum-u âliye $ maksud-u bizzat sırasına geçtiğinden, ulum-u âliye $ mühmel kaldığı gibi, libas-ı mânâ hükmünde olan ibare-i Arabiyenin halli, ezhanı zaptederek, asıl maksud olan ilim ise tebeî kalmakla beraber ibareleri bir derece mebzul olan ve silsile-i tahsile resmen geçen kitaplar; evkat, efkârı kendine hasredip harice çıkmasına meydan vermemeleridir. R.N.)

ULUM-U ÂLİYE Dinden bahseden ilimler. (Tefsir, kıraat, hadis, marifetullah, fıkıh, kelâm, ahlâk bilgileri gibi.)

ULUM-U BEDİHİYYÂT Delil ve isbatına lüzum görülmeyip kolaylıkla bilinen ilimler. (Bak: Kaziye-i bedihiyye)

ULUM-U BEDİİYE (Bak: İlm-i bedi')

ULUM-U HAFİYE Gizli ilimler. Ancak veraset-i Nübüvvet muhakkiklerince veya bir kısım hakikatların esrarına vakıf âlimlerce bilinen ilimler.(İlm-i Cifrin mühim bir düsturu ve ulum-u hafiyyenin mühim bir anahtarı ve bir kısım esrar-ı gaybiyye-i Kur'aniyyenin mühim bir miftahı tevafuktur. M.)

ULUM-U KEVNİYE Kâinatın ilmi. Yaratılışa dair olan ilimler.

ULUM-U MÜTEÂREFE Herkesin bildiği ve tanınmış olan ilimler.

ULUM-U NAKLİYE Hadis, tefsir, fıkıh gibi ve mukaddes kitaplardan nakil olunan ve rivâyet üzerine kurulmuş olan ilimler.

ULUM-U NAZARİYE Yalnız görüş halinde kalmış, tatbikata konulmamış ilimler, teoriler.

ULUM-U SİYASİYE Siyasî ilimler.

ULUM-U ŞETTÂ Dağınık bilgiler, çeşit çeşit ilimler.

U'LUME (C.: Eâlim) Alâmet, işaret, nişan.

ULÜ Sahipler. Bir şeyin ehli olanlar.

ULÜ-L AZM Kat'i azim sahibi, ciddiyet, sabır, sebat sahibi büyük zâtlar, hususan peygamberler (Aleyhimüsselâm). Başta Hz. Muhammed (A.S.M.), İsa, Musa, İbrahim, Nuh (A.S.).(Kur'an-ı Hakîm ehl-i şuura imamdır. Cin ve inse mürşiddir. Ehl-i kemale rehberdir. Ehl-i hakikata muallimdir. Öyle ise, beşerin muhaveratı ve üslubu tarzında olmak zaruri ve kat'idir. Çünkü, cin ve ins münacâtını ondan alıyor. Duâsını ondan öğreniyor. Mesailini onun lisaniyle zikrediyor. Edeb-i muaşeretini ondan taallüm ediyor ve hakeza. Herkes onu merci' yapıyor. Öyle ise eğer Hz. Musa'nın (A.S.) Tur-i Sina'da işittiği kelâmullah tarzında olsa idi; beşer bunu dinlemekte ve işitmekte tahammül edemezdi ve merci' edemezdi. Hz. Musa (A.S.) gibi bir ulü-l azm ancak birkaç kelâmı işitmeğe tahammül etmiştir. S.)

ULÜ-L EBSAR Basiret sâhibleri.

ULÜ-L ELBAB Akıl sâhibleri. Düşünebilenler. Akl-ı selim sahibleri.

ULÜ-L EMR Müslümanları şeriat nâmına idare eden (Halife, kadı, İslâm reisi, pâdişah, sultan, reis-i cumhur, reis, müdür gibi) zâtlar.

ULÜ-N NÜHA Akıllı kimseler.

ULÜF (Ulûfe. C.) Yemler, ulufeler. * Yeniçeri maaşları.

ULÜVV Büyüklük, yükseklik. * Bir şeyin yukarısına çıkma. * Şan, şeref ve kadr sahibi olma.

ULÜVV-Ü CENABLIK Âlî cenablık. * Kerem ve cömertlik sâhibi ve faziletli olmak. Büyüklük.

ULÜVV-Ü HİMMET Yüksek himmetlilik, gayret ve himmeti çok olmak. (Bak: Himmet)

ULÜVV-Ü ŞAN Şânı şerefi büyük. Yüksek şeref.

ULVAN Mektup ve yazı başlığı. * Övünme, tefahur.

ULVİ (Ulviye) Yüksek, yüce. * Manevî ve göğe mensub.

ULVİYET Ulvilik, yücelik, yükseklik, ululuk.

ULYA (Müe.) Pek büyük, pek yüce, daha yüksek. Çok yüksek olan.

UMALE Bir işçinin, işi karşılığında aldığı ücret.

UMDE İnanılacak şey. * Prensip, temel fikir. * Dostluk. Güvenilecek yer veya kimse. * Kavim veya kabilenin muteber ve mu'temedi olan. Reis. Serasker.

UMK Derinlik. Dibi derin. * Kuyu veya denizin derinliği.

UMKAN Derinliğine.

UMMAL (Âmil. C.) İdare âmirleri. Valiler. Tahsildarlar.

UMMAN Büyük deniz. Okyanus. * Hindistan ile Arabistan arasındaki büyük deniz.

UMRA Bir kimsenin mülkünü bir kimseye "Ömrüm oldukça veya senin ömrün oldukça sana i'tâ ettim, ölsen yine benim olsun" demesi.

UMRAN İmar ile şenlendirilmiş olan. Bayındırlaşmak. Medenilik. Saâdet. Mutluluk.

UMRE Ziyâret. Hac mevsimi dışında Kâbe'yi ve Mekke ve Medine'deki mukaddes yerleri ziyaret etmek. Ist: Kâbe-i Muazzama'yı tavaftan ve Safâ ile Merve denilen iki mukaddes mevki arasında sa'yetmekten ibarettir. Farz olan hacca Hacc-ı Ekber denildiği gibi, Umreye de Hacc-ı Asgar denilir. Cuma gününe tevafuk eden hacca da Hacc-ı Ekber denilir.

UMRE-İ NEBEVÎ Hz. Muhammed (A.S.M.) Efendimizin, hac farz olmadan evvelki haccı.

UMUD (Amud. C.) Direkler. Sütunlar. * Mc: Seyyidler. Askerî elçiler.

UMUHET Yapılacak işte tereddüt gösterme, tutulacak yolda duraklama.

UMUM Umumi olmak. Hep, bütün, cümle, herkes.

UM'UME İnsan topluluğu.

UMUMEN Bütün, hep.

UMUMET Amcalık. Amca akrabalığı.

UMUMÎ Herkesle alâkalı, herkese dâir.

UMUMİYET Bir şeyin herkese âit olması. Umumilik.

UMUMİYETLE Umumi olarak. Genel olarak.

UMUR (Emir. C.) Emirler. İşler. Hususlar. Maddeler.(Mühim ve büyük bir umur-u hayriyenin çok muzır mânileri olur. Şeytanlar o hizmetin hâdimleriyle çok uğraşır. Bu mânilere ve bu şeytanlara karşı, ihlâs kuvvetine dayanmak gerektir. L.)

UMUR-U ASKERİYE Askerlik işleri.

UMUR-U DÜNYEVİYYE Dünya işleri. Dünyaya ait işler.

UMUR-U GAYBİYE Gaybi olan ve hissiyâtımızla bilinmeyen işler. Geçmiş zamana yahut geleceğe dâir olan ve hazırda mevcut olmayan işler.

UMUR-U HASİSE Çirkin ve kötü işler.

UMUR-U İZÂFİYE Birbirisiz olmayan ve birbirine nisbet ve mukayese ile anlaşılan vasıflar. (Meselâ: Karanlık olmasa, aydınlığın bilinmemesi gibi)

UMUR-U MÜTENASİBE Aralarında uygunluk ve münasebet bulunan şeyler.

UMUR-U MÜTEZADDE Aralarında uygunluk olmayan birbirine zıt şeyler.

UMURAŞNA (Umur-âşnâ) f. İşten anlar, işbilir.

UMURAT (Umre. C.) Umreler. Hac mevsiminin haricinde Kâbe'yi ve Mekke-i Mükerreme'nin mübarek yerlerini ziyaret etmeler.

UMURDİDE (C.: Umurdidegân) f. İş görmüş, işten anlar ve tecrübeli kimse.

UMYA (Bak: Amya)

UMYAN (A'mâ. C.) A'mâlar, körler.

UMYE Azgın ve sapkın olmak. * Husumet ve inat etmek.

UNAB Büyük burun. * Akıl. * Karın.

UNAT (Ani. C.) Esirler. * Adi, bayağı ve aşağılık kimseler.

UNAYİL (C.: Anâyil) Berk, metin, sağlam, dayanıklı, muhkem.

UNCUD Çekirdeği çıkmış üzüm.

UNF Kabalık. Sertlik. Cebir ve zor.

UNFEN şiddetle, sertlikle. Zor kullanarak.

UNFÎ (Unfiyye) Sert, şiddetli, kaba.

UNFUS Edepsiz ve hayâsız kadın.

UNFUVAN Gençlik ve güzelliğin başlangıcı, en parlak zamanı. * Parlaklık, tazelik.

UNFUVAN-I ŞEBAB Gençlik çağı, tazelik.

UNK Boyun, gerdanlık, gerdan.

UNKUD Salkım.

UNSUL Ada soğanı.

UNSUR Kimyevî maddeden her biri. Mürekkeb cisimlerde bulunan basit maddelerin her birisi. * Umumdan ayrılan kısım. * Tam olan şeyin her bir parçaları. * Madde, esas, kök. Element.

UNSURİYET Irkçılık. Bir kavmi veya kendi soyunu daha şerefli sayarak diğer insanları hakir görmek. Menfî milliyetçilik.(Cây-ı dikkat bir hal: Türk milleti anâsır-ı İslâmiye içinde en kesretli olduğu halde, dünyanın her tarafında olan Türkler ise müslümandır. Sair unsurlar gibi müslim ve gayr-ı müslim olarak iki kısma inkısam etmemiştir. Nerede Türk taifesi varsa müslümandır. Müslümanlıktan çıkan ve müslüman olmayan Türkler Türklükten dahi çıkmışlardır -Macarlar gibi-. Halbuki küçük unsurlarda dahi, hem müslim ve hem de gayr-i müslim var. M.)