O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti qodirova Surayyo Adilovna
Yüklə 5,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
15 II BOB. BINOLARNING FUNKSIONAL, HAJMIY-REJALI, KOMPOZITSION VA KONSTRUKTIV SXEMALARI. QURILISH STANDARTLASHTIRILISHI VA UNIFIKATSIYASI 2.1. Bino va inshootning tipologik tashkil etuvchilari: funksiyasi, konstruksiyasi, shakli Jamoat binolarining funksional, kompozitsion va konstruktiv sxemalarini ko„rib chiqishdan avval milliy arxitektura nazariyachilari tomonidan “funksiya”, “konstruksiya” va “shakl” degan tushunchalarga berilgan ta‟riflar to„g„risida to„xtalib o„tamiz. Misol uchun, akademik A.V.Ikonnikov arxitektura ob‟yektinining funksiyasi va shaklini quyidagicha ta‟riflagan: “... Funksiya – arxitektura orqali hal qilinadigan amaliy va axborot tusga ega turli vazifalar kompleksi”; “... arxitektura ob‟yektining shakli uning muhit va madaniyat kontekstida tashkil etilishi va mavjud bo„lishi usulini ifodalaydi”. Keyinchalik me‟moriy shakl tushunchasini kengaytirgan: “Texnologiyani premetli shaklga tatbiq etishning uchta taktikasini ajratish mumkin. Birinchisida ishlab chiqarish jarayonining xarakteri uning g„oyasi manbalari qatoriga kiradi. Texnologik shaklning ikkinchi konsepsiyasi boshqa vositalar orqali tatbiq etilgan ideal texnologiyaning obrazli ifodalanishiga asoslanadi. Uchinchi konsepsiya arxitektura tilidan jarayon izlarini istisno qilishdan iborat bo„lib, ob‟yektning vazifasi, uning materiali va amalga oshirish usuli qanday bo„lishidan qat‟iy nazar shaklning universallik prinsipiga asoslanadi”. Funksionalizm nazariyachilari funksiya shaklning tuzilmaviy va badiiy jihatlariga yakka o„zi ta‟sir o„tkaza oladi deb hisoblar edilar. Amaliyotda tasdiqlanganki, me‟moriy ob‟yekt shakllari inshoot mazmunidan kelib chiqqanidagina yashay oladi, lekin mexanik tarzda emas, dialektikaga asoslangan bo„lishi, ya‟ni shakl bir vaqtning o„zida mazmunni ham shakllantirishi lozim. funksiya, konstruksiya va shakl o„rtasidagi o„zaro bog„liqlik ular bir-birlarini va umuman binoning mavjud bo„lishini shartlab va muvofiq sharoitlarni belgilab beradilar. Me‟moriy shaklning uning ichida ro„y berayotgan jarayonlarga ta‟siri etarlicha kuzatilgan. Misol tariqasida boshqa ijtimoiy funksiyalarga moslab rekonstruksiya qilingan juda ko„p ob‟yektlarni keltirish mumkin. Moslashtirilgan bino, garchi avvaliga boshqa fazoviy ob‟yekt qulay bo„lib ko„ringan bo„lsada, vaqt o„tishi bilan etarlicha qulay bo„lib qoladi. Harakatlarning muayyan universalligi mazmunan turlicha bo„lgan jarayonlar parametrlari bo„yicha o„xshash bo„lgan bo„shliqlarda amalga oshirilishi uchun imkoniyat yaratib beradi. Bu, o„z navbatida, istalgan arxitektura ob‟yekti bir qator jarayonlar bir xilda kechishi uchun yaroqli bo„lishini ta‟minlaydi. 16 Shunday qilib, so„z arxitekturaning ko„p funksionalligi to„g„risida yuritilishi zarur. So„nggi yillardagi tadqiqotlar shuni ko„rsatmoqdalarki, ko„p funksionallik arxitektura ob‟yektining mazmun-mohiyatida kelib chiqadi. Biron funksiya uchun yaratilgan bo„shliq ushbu funksiyaga nisbatan doimo keragidan ortiq hisoblanadi. Funksional potensial – o„z ichiga ko„p ma‟noli tushunchalarning tarmoqlangan ierarxiyasini olgan umumlashtiruvchi atamadir [20]. Uni tashkil etuvchilar orasidan ” dolzarb funksiyalar ” guruhini, ya‟ni ist‟emolchi tasavvurida ob‟yekt shaklining qimmatli xarakteristikalari bilan bog„liq funksiyalarni ajratish mumkin. Dolzarb funksiyalar tarkibida “ sababli funksiyalar ” guruhi bo„lib, ular ob‟yektning birlamchi vazifasini belgilab beradilar. “Sababli funksiyalar” “ ishchi funksiyalar ”, ya‟ni arxitektura ob‟yekti qurilganidan keyin unda beixtiyor jamlanadigan jihatlar namoyon bo„ladigan funksiyalar kelib chiqishiga sabab bo„ladilar. Ishchi funksiyalar ob‟yekt mavjud bo„lishining ustuvor va har bir davri uchun muvofiq tarzda belgilanadigan birgalikdagi funksiyalarga bo„linadi. Arxitektura ob‟yektlari faoliyatining funksional xususiyatlarini ko„rib chiqishda sababli funksiyadan kelib chiquvchi jarayon doim ham qabul qilingan taxminga muvofiq kechmasligini hisobga olish zarur. Ikki: ideal va real funksiyalarni ajratish lozim. Birinchisining talablariga ko„ra ob‟yekt shakllanadi, ikkinchisi bo„yicha esa faoliyat ko„rsatadi. Loyihachi ana shu farqlanishni imkon qadar kamaytirishga harakat qiladi, lekin, ideal funksiya o„rta statistik iste‟molchi uchun hisoblangan bo„lsada, real foydalanuvchining istak-xohishlarini oldindan aniqlash qiyin. Me‟moriy interpretatsiyalar asosida shakl va funksiya o„rtasidagi o„zaro bog„liqliklarning o„ziga xos jihatlar bilan shartlanadigan bir qator hodisalar yotadi. Bu tarkibiy qismlar bilan shlash uchun ularni umumiy mahrajga keltirish lozim. Buni amalga oshirish uchun “ funksional shakl ” (konstruksiya, funksiya), “ konstruktiv funksiya ” (shakl, konstruksiya) va “ shaklli konstruksiya ” (funksiya, shakl) tushunchalarini kiritib har bir tarkibiy qismni uch xil elementdan tashkil topgan butunlik ko„rinishida qabul qilamiz. Funksional shakl (konstruksiya, funksiya) bilan arxitekturaviy shakl (konstruksiya, funksiya)ni tashkil qiluvchi va o„zlarida ob‟yektning funksional xususiyatlarini jamlagan elementlar mujassamligi belgilanadi. Konstruktiv funksiya (shakl, konstruksiya) – arxitektura ob‟yekti funksiyalari (shakli, konstruksiyasi)ni tashkil qiluvchi va o„zlarida ob‟yektning konstruktiv xususiyatlarini jamlagan elementlar mujassamligi. Shaklli konstruksiya (funksiya, shakl) – arxitekturaviy konstruksiya (funksiya, shakl)ni tashkil qiluvchi va o„zlarida ob‟yektning konstruktiv xususiyatlarini jamlagan elementlar mujassamligi. |