Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

2. «Qutadǵu bilik» dástanı tuwralı qısqasha maǵlıwmat. Dástannıń  
ataması túrkiyde qut – baxıt, bilik – bilim sózlerinen alınǵan bolıp, baxıtqa 
jetkeriwshi bilim degendi ańlatadı. Ádebiyatlarda «Baxıtqa baslawshı bilim» dep 
qabıllanǵan. Eski túrkiyde qollanılǵan «qut» túbir sózi házirgi tilimizde de ónimli 
paydalanıladı. Mısalı: qutlı qonıs, qutlı jıl (tabıslı jıl), qutlıqlaw, qutı qashqan 
(bereketi ketken); «qut» sózine tiykarlanıp adam atları qoyıladı: Qutıbay, Qutlıbek, 
Qutlımurat, Qutlıbiyke, Qutlıxan h.t.b. «Qut» sózine baylanıslı naqıl-maqallar bar: 
Qutı qashqan kóldiń bir jıl burın qutanı (qusları) ketedi; Qonaq kelse, qut (nesiybe) 
boladı.
Biziń zamanımızǵa shekem «Qutadǵu bilik»tiń úsh qoljazba nusqası 
saqlanǵan. Olardan Namangan hám Qayir (Mısır) nusqaları arab jazıwında, 
Avstriyanıń Vena qalasında saqlanatuǵın Herat nusqası uyǵır jazıwında 
kóshirilgen.
3. Dástannıń janrı, tematikası. «Qutadǵu bilik», ulıwma, janrı boyınsha 
dástan dep ataladı, biraq anıq mazmunına qaray, kóbinese, didaktikalıq dástan 
degen atama menen júritiledi. Sebebi, bul dástanda waqıyaları izbe-iz 
rawajlanatuǵın bir tutas syujet joq. Shıǵarma qaharamanlardıń bir-biri menen 
sáwbeti, turmıs, ilim hám maǵriypet, el basqarıw, ádep-ikramlılıq h.b. máseleler 
boyınsha oy-pikirlerinen, óz ara aytısları hám tartıslarınan ibarat. Degen menen, 
shıǵarmada birneshe janrlıq túrlerdiń bar ekenin kóriwge boladı. Ondaǵı aytıslar, 
tereń oy-pikirler, aqıl-násiyatlar Shıǵıs poeziyasındaǵı másnáwiy*, qasiyda*, 
rubayı* janrlarında berilip, olar báyit* hám tórtlik formalarında jazılǵan. Solay 
etip, «Qutadǵu bilik» dástanı birneshe kishi janrlardıń sintezinen – qospaǵınan
turadı eken. Sonıń menen birge Yusip Xas Hajip dástanda qosıq (qoshiq) degen 
janrlıq termindi de qollanadı. Dástan termini Yusip Xas Hajip zamanında túrkiy 
ádebiyatta ele qáliplespegen edi. «Dastan» sózi sońǵı ásirlerde parsı-tájik 
poeziyasınan ózlestiriledi. Sonlıqtan, avtor «Qutadǵu bilik»ti birese sóz, birese