Q. Y. MƏMMƏdov m. M. İSmayilov b I t k I Ç İ L i K

Botaniki təsviri və bioloji xüsusiyyətləri.
Ağ xardal – 
Sinapis alba L.
və göy xardal – 
Brassica junceae 
Czern. Kələmkimilər – 
Brassicaceae
ailəsinə aiddirlər. Bunlar xarici 
quruluşlarına və bioloji xüsusiyyətlərinə görə biri-birinə çox oxşardırlar. 
Göy xardal birillik otvari bitkidir. Torpağın 200-300 sm dərinliyinə işləyən mil kökü, 60-150 
sm hündürlüyü gövdəsi və tünd göy rəngli mum təbəqəsi ilə örtülü şaxələnən budaqları vardır. 
Aşağı yarpaqları saplaqlı, lirəşəkilli - tüklü dilimli, yuxarı yarpaqları isə oturaq yaxud qısa saplaqlı, 
tam kənarlı, uzunsov-xətvaridir. Hamaşçiçəyi qotazdır. Çiçəyi dördlü tipdir, açıq-sarı rəngli iki 
cinslidir və güclü bal ətri verəndir.
Göy xardal öz-özünü tozlayandır, lakin yüksək temperaturda çarpaz tozlanma da müşahidə 
olunur. Meyvəsi uzunsov, uzunluğu 3-5 sm, uzun bizə oxşar burunu olan nazik qındır. Toxumları 
şarşəkilli, diametri 1,8-1,8 mm, rəngi qırmızımtıl-darçını səthi tünd göy rənglə örtüklü, yaxud sarı 
deşik-deşik, rənglidir. 1000 ədəd dənin kütləsi 2-4 qramdır. 
Ağ xardal göy xardaldan budaqlarının şaxələnməsinə görə fərqlənir və yarpaqları sıx sərt 
tükcüklərlə örtülüdür. Qını qabarıqdır, üzəri sərt tükcüklərlə örtülüdür və nəhayəti uzun yastı 
qılıncşəkilli buruncuqla qurtarır. Bitki üzərində çox qaldıqda çatlamır. Toxumları şarşəkilli, 
diametri 1,8-2,5 mm, səthi sığallı, açıq-sarı rənglidir. Toxumunun 1000 ədədinin kütləsi 5-6 
qramdır.

---

256 
Göy xardalın istiliyə tələbatı yüksək deyil. Onun toxumları 2-3 
0
C temperaturda cücərməyə 
başlayır. Cücərtiləri -4-5 
0
C şaxtalara dözür. Quraqlığa davamlılığı ilə fərqlənir. Şabalıdı və qara 
torpaqlarda yaxşı yetişir. Ağır, tozlu və şoran torpaqlar xardal üçün yararsızdır. Vegetasiya müddəti 
90-110 gündür. 
Ağ xardal göy xardala nisbətən soyuğa davamlıdır. Toxumları 1-2 
0
C temperaturda cücərir. 
Cücərtilər -6 
0
C şaxtalara uzun müddət dözür. Nisbətən nəmliyə tələbkardır. Göy xardala nisbətən 
quraqlığa davamsızdır. Vegetasiya müddəti 60-90 gündür. Ağ və göy xardal uzun gün 
bitkiləridirlər. Şimala getdikcə vegetasiya müddəti qısalır.