Regional geologiyanin öYRƏNİLMƏ MƏSƏLƏLƏRİ

Fasilələrin və qeyriuyğunluğun analizi üsu­lu Paleogeoloji xəritələrin qurulmasında istifadə olunur.

Formasiyaların analizi üsulu Yer qabı­ğı­nın əsas struktur elementlərinin müəyyən mər­hə­ləsinin inkişafı üçün səciyyəvi olan çökün­tülərin genetik tiplərinin komplekslərini öyrə­nir.
TEKTONOSFERİN QURULUŞU

VƏ ƏSAS STRUKTUR ELEMENTLƏRİ
Tektonosfer adı altında yerin bərk hissəsinin 400 km dərinliyə qədər olan, yəni, Yer qabığı və üst man-tiyanın cəmi başa düşülür. Yerin bu hissəsi tektonik hərə­kətlərin əsas arenası olmaqla kəskin qeyrihəmcins tərkibə və quruluşa malikdir. Ancaq bu o demək deyildir ki, dərin­də yatan alt mantiya yekcins tərkibə malikdir və tektonik prosseslərdə işti­rak etmir. Müqayisədə alt mantiya üst mantiya və Yer qabığına nisbətən stabil və yek­cinsdir.

Yer qabığı bərk ye­ri, demək olar ki, fasiləsiz olaraq xaricdən ör­tən nazik və kövrək bir pərdədir.

Onun qalınlığı Alp və Himalay dağları altında mak-simum həddə çatır və 75-85 km- ə qədər dəyişir.

Qitələrdə və okeanlar altında Yer qabı­ğının quruluşu və tərkibi çox müxtəlifdir. Okeanlar altında bu qalınlıq adətən 7 km- dən artıq olmur. Qitə ətəyinə doğru getdikcə qalınlıq artır, 15- 18 km- ə çatır. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, okean tipli yer qabığı üç laylıdır: birinci lay çökmə laydır. Okeanın mərkəz hissə­sində onun qalınlığı 1 km- dən 7 km- ə qə­dər dəyişir, kənarlarında qalınlıq daha çoxdur; ikinci bazalt layıdır ki, onun qalınlığı 1,5- 2 km- ə çatır. Bu əsasən bazalt örtüklərindən və sey­rək nazik çökmə süxur qatlarından iba­rətdir. Burada alt hissədə dolerit layları inkişaf edib; üçüncü lay ultraəsasi qabbro süxur­la­rın­dan təşkil olunub. Birinci və ikinci lay qazma kəşfiyyat quyuları ilə açılıb; üçüncü layın quruluşu isə dərin okean qazma işləri za­ma­nı öyrənilib.

Qitə tipli yer qabığının qalınlığı orta hesabla 35- 40 km təş­kil edir. Dağ tikililəri altında bu qalınlıq 50- 70 və bəzən 85 km- ə çatır. Qitə tipli yer qabığı üçün əv­vəllər üçlaylı quruluş müəyyən edilmişdi. Ancaq, qitələrin yer qabığı okeanlardan

fərqli olduğu üçün indi dördlaylı model təklif olunur:

Birinci lay çökmə qatdan ibarətdir. Okean-lardan fərqli olaraq burada bu layın qalınlığı 20- 25 km qədərdir.

İkinci və üçüncü lay çox vaxt konsolidə olun-muş (sıxılmış) qabıq adı altında verilir. Konsolidə olunmuş qabıqda qranit (qranit- metamorfik, qranit- qneys) və bazalt (qranit- ba­zalt) layları ayrılır. Hesab edilir ki, bu laylar bir- birindən Konrad səthi ad­la­nan bölünmə səthi ilə ayrılır. Ancaq dərinlik qaz­ma işləri zamanı Konrad səthi çox zaman aşkar olunmur (Misal olaraq Kola yarımadası dərinlik qu­yu­sunu və s. göstərmək olar).

Geofiziki (Seysmik) tədqiqatlara görə 400 km dərin­likdən başlayaraq seysmik dalğaların sürəti getdikcə kəs­­kin artır. Müəyyən edilmişdir ki, 400 km- dən 700 km- ə qədər olan zonada Qolitsin adlanan lay keçir.

Seysmik tədqiqatlarla müəyyən edilmiıdir ki, yerin xarici nü­və­si maye halındadır, daxili nüvə isə bərkdir. Nüvənin tərkibi dəmir kimi qəbul edilir. La-kin eksperimental məlumatlara görə onun içəri­sin­də

az miqdar nikkel, həmçinin gümüş, oksigen vəya si-

lisium qarışığı var.