Samarqand iqtisodiyot va servis instituti

4.3.O’zgaruvchan omillar va ularni turlari.
Davr mobaynida o’zgaruvchanlikka ega omillarga siyosiy, ijtimoiy-demografik, 
moliyaviy-iqtisodiy va texnikaviy omillar kiradi.
Turistik biznesni rivojlantirishda, mamlakatdagi siyosiy vaziyatning qay 
ahvolda ekanligi katta ahamiyatga ega. Chunki xalqaro munosabatlarning 
rivojlanganligi, xavfsizlik kafolati turizmni bir moramda rivojlanishiga olib keladi. 
Ma’lumki, mamlakatdagi ichki vaziyatning qay darajada turg’unligi ko’p hollarda 
xalqaro turizm oqimining yo’nalishini belgilaydi. Tabiiyki, davlatlararo turistlarni 
almashtirishda, mamlakatlar o’rtasidagi o’zaro kelishuvchilik munosabatlari ham 
muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Odatdagi diplomatik aloqalar, turizm sohasidagi 
kelishuvlar, shartnomalar, kommunikasiyalar va transport vositalaridan hamkorlikda 
foydalanish, turistik reklamalarni bir-birlari bilan almashtirish-bularning hammasi 
turizmning rivojiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. 
Ijtimoiy-demografik omillar. Dunyo mamlakatlarida demografik jarayonlar 
(aholining tug’ilishi, o’limi, tabiiy ko’payishi, aholi migrasiyasi kabilar) ham xalqaro 
turizm sohasining rivojlanishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Yer sharining turli 
davlatlarida, hududlarida va mintaqalarida aholi sonining ko’payib borishi, ayniqsa 
shahar aholisi aglameratsiya doirasining borgan sari kengayib borishi kishilarning 
dam olishi va sayyohlikka chiqishni taqazo qiladi. Shu borada turizmning 
rivojlanishiga ta’sir etuvchi demografik omillarni quyidagicha ifodalash mumkin:
- dunyo xalqlaridagi bir-biriga o’xshashlik bo’lish umumiy tomonlari, ularning 
qiziqishlari h.k;
- ayrim malakaviy sohalaridagi kishilarning maxsus sayyohlik guruhda faol 
ishtirok etishning kuchayib borishi;
- turizm tarkibidagi Xotin-qizlar va yoshlar salmog’ining ortib borishi;
- xalqaro ahamiyatga ega bo’lgan kurort va sanatoriyalar tarmog’ining ko’payib 
borishi, ularda davolanishga mail bo’lgan kasallar sonining ortib borishi;
- kishilarning atrof muhitga bo’lgan qarashlari, tushunchalari va munosabatlarning 
o’zgarib borishi h.k.
Turizm rivojlanishiga, har bir davlatning ichki iqtisodiy imkoniyati, barcha 
iqtisodiyot tarmoqlarining integrasiyalashuvi muhim ahamiyatga ega. Bu o’z 
navbatida aholini ishga doir harakatchanligini oshirib, xizmat turizmni rivojlantiradi. 
30

---

Odatda iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda xalq ommasining turmush farovonlik 
darajasi bir muncha yuqori bo’lganligi sababli, turizm harakati ommaviy tusga 
egadir. Ya’ni buning asosiy sababi ishchilarning oylik ish haqi miqdori, ularning tatil 
paytida oladigan tatil pulining ko’pligi, nafaqaxo’rlarning nafaqa pulining yuqori 
bo’lishi bilan xarakterlanadi.
Ijtimoiy-demografik omillar o’ziga xos xususiyatlarga ega. Turizm 
rivojlanishiga aholi sonining oshishi, asosan shahar aholisining ko’payishi ta’sir 
ko’rsatadi. Psixologlarning fikricha, shaharcha hayot shaklida, aqliy mehnatning 
ko’pligi, o’ta sanoatlashish, yovvoyi tabiatdan ayriligi shahar aholisini sayyohlikka 
intilishini kuchaytiradi. Undan tashqari aholi o’rtasida o’rtacha umr uzunligini 
oshishi va tug’ilishning nisbatan pasayishi kuzatilmoqda. Shuning uchun turizm 
industriyasini tashkillashtirishda yuqoridagi holatlarni e’tiborga olish lozim. Ya’ni 
qo’shimcha medisina xizmati, diyetik ovqatlar, madaniy marosimlar, sayr qilishlarni 
oshirishga e’tiborni qaratish muhim sanaladi. Yuqoridagi omillardan tashqari xalqaro 
turizmni rivojlanishiga tashqi va ichki omillar ta’sir ko’rsatadi. 
Chizma 3.