Sembolik bir dille bunun eksik bir keşif olduğunu, fakat yine de ilâhî hakikate bir tercüman gibi kabul edilmesi gerektiğini b

F) Tıp.

a) Telif.

1. el-Kffliyyât fit-tlb.Batı dünyasında "külliyyât" kelimesinden muharref olarak Colliget adıyla tanınan eser. General Franco Enstitüsü Granada nüshasından faksimile şeklinde basılmış, ardından Tebârek Kerîm et-Tekmîlî ese­ri Hindistan'da yeniden yayımlamıştır (Leknev 1984). Telifinden yaklaşık altmış yıl sonra Padoali Bonacusa tarafından La­tince'ye çevrilmiş, bu çeviri 1482'de Ve­nedik'te, 1552'de Strasbourg'da neşre­dilmiştir. Jacob Mantino. bunun bir bö­lümünü İbrânîce çevirisinden Latince'ye tercüme etmiş. Juan Reigno tarafından tercüme edilen bazı bölümler de 1552'-de Venedik'te basılmıştır. el-KüIliyyât üç defa İbrânîce'ye çevrilmişse de henüz neşredilmediğinden Arapça'dan mı yoksa Latince'den mi çevrildiği bilinmemekte­dir.

2. Makale fî eşnâfi'î-mizâcût. Ese­rin aslı günümüze ulaşmış ⁹⁷⁷ bu nüshanın S9-63. va­rakları arasında yer alan kısmı Concep-cion Vazquez de Benito tarafından Com-mentaria Averrois in Galenum İçin­de yayımlanmıştır. ⁹⁷⁸

3. Kitâb fî Hıfzi'ş-şıhha. Escurial Library'deki mecmuada ⁹⁷⁹ bir va­rak (77-78) tutan kısım Benito Commen-taria Averrois in Galenum içinde neşre­dilmiştir.⁹⁸⁰ Eser. adı bilinmeyen bir mütercim tarafından De santiate conservandia adıyla Latin­ce'ye çevrilmiştir.

4. Makale fî zamâni'n-nevbe. Arapça aslı Escurial Übrary'de bulunan ⁹⁸¹ ve bir varak tu­tan eser Commentaria Averrois in Ga­lenum içinde basılmıştır.⁹⁸² Muhtemelen bu varak. İbn Ebû Usaybia'nın Makale fî nevtfibi'l-hummâ adıyla zikrettiği risaledir.

5. Makale ü't-tir-yâk. Bir nüshası Escurial Library'de ka­yıtlı olan eser ⁹⁸³ Com­mentaria Averrois in Galenum için­de yayımlanmıştır.⁹⁸⁴ XVI. yüzyılda Andreas Alpagus ta­rafından Tractatus de Theriaca adıyla Latince'ye çevrilen eserin ayrıca kimin tarafından gerçekleştirildiği bilinmeyen İbrânîce tercümesinden bazı nüshalar günümüze ulaşmıştır.

6. el-Kavl fî âlâ-ti't-teneffüs. Cristoph Bürgel tarafın­dan yanlışlıkla el'Külliyyât'm bir bölü­mü sanılarak Averroes contra Gale­num başlığı altında 1968'de Göttingen'-de neşredilmiştir.

7. Makale fîhumme-yâti'l.⁹⁸⁵ Kaynaklarda İbn Rüşd'ün tıpla ilgili ola­rak beş eserinin daha adı zikredilmek­tedir.

b) Şerh.

1. Şerhu Urcûzeti İbn Sînû. Filozofun 1326 beyitten meydana gelen el-Urcûze fi't-tıbb'ınm şerhi olan eserin pek çok nüshası mevcuttur. Câmiatü'l-Karaviyyîn'de bulunan ⁹⁸⁶ nüshanın sonunda yer alan kayıtta. Muvahhidler Devleti'nin veliahtlarından Ebü'r-Rebî"in isteği üzerine kaleme alındığı ve 575 (1180) yılında tamamlandığı belirtilmek­tedir.⁹⁸⁷ İlk de­fa Gerard de Cremone tarafından Arap­ça'dan Latince'ye çevrildiği sanılan eser, Canticum principis Abi Alis ibn Sinae, vulgati dieti Avicennae, de medicina seu breve perspicuum et conciennem digestum Instutionum medicarum compendim başlığı altında basılmıştır (Basel I556). 1484'te Venedik'te yayım­lanan Commentarius in Canticum ibn Sinae başlıklı tercümenin mütercimi ise belirlenememiştir. Armengaud de Blaise tarafından İbrânîce'den yapılan Latin­ce çeviri. Avicenna Canticum cum Commentario Averrois adıyla 1520-1522 yılları arasında Venedik'te Octave Scot'un vârisleri tarafından İbn Sînâ'nın el-Kânûn fi't-tıbb'i ile birlikte basılmış, eser ayrıca Andreas Alpagus'un yaptığı açıklamalarla birlikte Cominum de Tridino tarafından 1562'de Venedik'te ya­yımlanmıştır. Eserin İbrânîce çevirisi gü­nümüze ulaşmamıştır.

2. Kelâm fi'h-tişârİ'l-cilel ve'l acrâz li-Câlînûs. Escu­rial nüshasının ⁹⁸⁸ 42-58. varaklan arasında yer alan altıncı bölümü Com­mentaria Averrois in Gaİenum için­de neşredilmiş ⁹⁸⁹ ayrıca adı bilinmeyen bir mütercim tara­fından Latince'ye çevrilerekDe Causis Hbellus başlığı altında yayımlanmıştır (Venedik 1560).

3. Telhîşu üstukussâtî Câîînûs. Escurial Library'de bulunan metin ⁹⁹⁰ Commentaria Averrois in Galenum içinde neşredil­miştir ⁹⁹¹ De Elemen-tis adıyla bilinen Latince çevirisi hakkın­da bilgi yoktur.

4. Telhîşu Kitâbi'1-Mi-zâc li-Câlînûs. Yukarıda sözü edilen Escurial'deki mecmuada ⁹⁹² günümüze ulaşmış ve Commentaria Averrois in Galenum içinde yayımlan­mıştır.⁹⁹³ De Tem-peramentis adıyla bilinen Latince tercümesi Augustinus Nifus tarafından 1505'te şerhedilerek basılmıştır.

5. Tel­hîşu Kitabi'l-Kuva't-tab'fiyye li-Câlî­nûs. Aynı mecmuanın 70-131. varakla­rı arasında günümüze ulaşan ve Com­mentaria Averrois in Galenum içinde yayımlanan eser ⁹⁹⁴ adı bilinmeyen bir mütercim tarafından De facultatibus naturaîibus adıyla La­tince'ye çevrilmiştir.

6. Telhîşu Kitâbi'l-Humeyyât.⁹⁹⁵ Arapça aslı Escurial Library'deki ⁹⁹⁶ mecmuanın arasında günümüze ulaşmış olup Commentaria Averrois in Gale­num içinde neşredilmiştir.⁹⁹⁷ Eser. adı bilinmeyen bir kişi tarafından De differantiis febrium adıy­la Latince'ye çevrilmiştir.

7. Cümle mi­ne 1-Edviyeti'l-müf rede. Câlînûs'un el-Edviyetü'I-müfrede adıyla Arapça'ya ter­cüme edilen kitabının özeti olup ⁹⁹⁸ İbranî harfleriyle ya­zılmış Arapça bir nüshası Vatikan Kütüp-hanesi'nde mevcuttur.⁹⁹⁹ İbn Ebû üsaybia başta olmak üzere kay­naklar İbn Rüşd'ün tıpla İlgili dört eserini daha zikretmektedir.

G) Siyaset.

Cevâmicu siyâseti Eflâ­tun. İbn Rüşd'ün. Eflâtun'un Devlet (Cumhuriyet) diyaloguna yazdığı özetin orijinali kaybolmuş, Samuel ben Yehuda tarafından yapılan İbrânîce çevirisi gü­nümüze ulaşmıştır. Jacob Mantino'nun bu İbrânîce çeviriden Latince'ye yaptı­ğı tercüme 1539'da Papa 111. Paul'e tak­dim edilmiş, daha sonra Averrois Cordubensis paraphrasis in libros de Re-publica Platonis adıyla Cominum de Tridino külliyatı içerisinde neşredilmiştir (Venedik 1560). Aynı tercümeyi Juntas 1562'de tekrar yayımlamış ve eser. Girit­li Elias tarafından İbrânîce çevirisinden ikinci defa Latince'ye tercüme edilmiş­tir. Joseph Caspi'nin yaptığı bazı seçme­lerin İbrânîce tercümesi de Oxford'da bu­lunmaktadır.¹⁰⁰⁰ Erwin Jakub Rosenthal bu nüshaları karşılaştırarak eseri İngilizce'ye çevirmiş ve Averroe's Commentary on Plato's Repubîic başlığı altında neşretmiştir (Cambridge 1956). Bu tercümeyi Hasan Mecîd el-Abîdîve Fâtıma Kâzım ez-Zehe-bî Arapça'ya çevirerek Telhîşu 's-siyâse adıyla yayımlamışlardır (Beyrut 1998).