Sh. N. Zaynutdinov, R. I. Nurimbetov

7.1 2 - 
sxema. 
Jamoaning shakllanish bosqichlari.
Bunday bosqichlarga quyidagilar kiradi:
— paydo bo ‘lish;
— shakllanish;
158

---

— barqarorlashish;
— takomillashuv yoki inqiroz (bu tabiiyki oldingi bos- 
qichlarga qarama-qarshi bo ‘lib, ularni inkor qiladi).
Paydo bolish bosqichi yangi tashkilotning tashkil etilish 
bosqichi yoki yangi boshliqning kelishi bilan bog‘liqdir. Bu 
bosqichda m aqsadli y o ‘l-y o ‘riqlar (tashqi tashkilotniki) 
beriladi, m ehnat jam oasining rasmiy tuzilishi, boshqaruv 
organlari, hisobot berish tizimlari loyihalashtiriladi.
Shakllanish 
bosqichi — norasm iy kichik guruhlarning 
vujudga kelishini nazarda tutadi, bunda tashqi ta ’sir ichki 
turtkilar bilan almashadi, shuningdek, jam oaning ijtimoiy 
fikri shakllanadi.
M azkur bosqich jam oani boshqarish u ch u n ayniqsa, 
m urakkabdir. Bir tom ondan, kichik guruhlarning tashkil 
etilishi obyektiv jarayon b o ‘lib, rahbar bunga halaqit bera 
olmaydi.
Barqarorlashuv 
bosqichida jam oaning yetuklik holatiga 
erishiladi. Bunda jam oaning norasmiy tuzilmasi tashkil etilgan 
va ishlayotgan bo‘ladi, muvozanat shartlari belgilangan, jam o­
aning ijtimoiy norm alari tashkil topgan, jam oatchilik fikri 
qaror topgan b o ‘ladi. Bunday jam oa yetarli darajada barqaror, 
tashqi ta ’sirlarga qarshilik ko‘rsatishi mumkin.
Tashqi va ichki omillarning ta ’sir ko ‘rsatishi natijasida 
(iqtisodiy vaziyatda, tashqi muhitda) jam oa barqarorlashuv 
(takomillashuv) yoki inqiroz bosqichiga o ‘tishi mumkin.
7.3. Shaxsning guruhlardagi xulq-atvori
Personalni boshqarish sohasidagi o ‘zaro bog‘liq harakatlar 
zanjirida xodimni ishga olishdan tortib, uning tashkilotdan 
ketishiga qadar menejerlar vaqtining 50—80%i guruhlardagi 
faoliyat turlariga sarflanadi. H ar qanday rahbar ishining 
samaradorligi guruhlardagi ishning o ‘ziga xos xususiyatlarini 
tushunish va m enejerlar guruhining a ’zosi sifatida to ‘g‘ri 
harakat qilish hamda o ‘zining guruhdagi ishini boshqarish bilan 
chambarchas bog‘liqdir. Keyingi yillardagi tadqiqotlar guruh-
159

---

larda amal qiladigan va ish ko‘rsatkichlariga ta ’sir ko‘rsa- 
tadigan ayrim kuchlarga aniqlik kiritdi.
M enejerlik guruhlarining sam arali ishlashiga t a ’sir 
qiluvchi omillami qarab chiqishga o ‘tishdan oldin, um um an, 
tash k ilo tlard a m uayyan m u am m o larn i hal qilish u ch u n
tuziladigan guruhlarga taalluqli ko‘pchilik g‘oyalar, qoidalami 
sanab o ‘tishga harakat qilib ko‘ramiz. Bunga aniqlik kiritish 
uchun M. Sherifning klassik eksperim entini eslatib o ‘tamiz. 
M. Sherif guruhni bitta qorong‘i xonaga joylashtirib, ham - 
maning e ’tiborini tushib turgan yorug‘lik dog‘iga qaratadi. 
So‘ngra, guruhning har bir a ’zosidan yorug‘lik qaysi yo‘na- 
lishda tushayotganligi va qanday m asofada kelayotganligi 
so‘ralgan. G archi, yorug‘likning o‘m i almashtirilmagan b o ‘lsa 
ham bu savolga yakka tartibdagi javoblarda muayyan farqlar 
b o ‘lgan. Biroq, har kim o ‘z javobini ayrim holda aytganda, 
guruh yorug‘likning yo‘nalishi va masofasi haqida juda tez 
bir fikrga kelgan va guruhiy qarorga erishilgan, lekin bunda 
ko‘p hollarda bu fikrlar oldingisidan birmuncha farq qilgan.
Shunday qilib, yuqoridagilardan kelib chiqqan holda 
aytish mumkinki:
— kishilar guruhlarda doimiy ravishda bir-birlari bilan 
bog‘liq ravishda yashaydilar;
— bir guruhning odam lari um um iy norm alarga ega 
b o ‘ladilar va um um iy maqsadlami qo‘llaydilar;
— guruhlar bir xil vazifalami bajarmasliklari mumkin. 
U lam ing hammasi m a’lum darajada ixtisoslashgan. Haqiqatda 
ularning ixtisoslashuvi odam larning ehtiyojlariga bog‘liq 
b o ‘ladi;
— shaxslar ko‘pgina guruhlarda ishtirok etadilar. G um h 
inson hayotining tabiiy va m uqarrar bir qismi hisoblanadi. 
G uruhlar doimiy muvaqqat va tasodifiy bo‘ladi;
— ayrim guruhlar erkin b o ia d i. Ularga odam lar o ‘z 
xohishlari bo‘yicha kiradilar. Boshqalar majburiy xarakterda 
b o ia d i (masalan, biz dunyoga kelib oila, etnik guruh yoki 
millat tanlamaymiz);
160

---

— 
guruhlar o‘rtasida va guruh ichida kelishmovchiliklar 
bo ‘lishi tabiiy xoldir. Kelishmovchiliklar shaxsiy, shaxslararo, 
guruhlararo, ijtimoiy b o ‘lishi mumkin. Kelishmovchiliklar 
oqibatida kichik guruhlar paydo bo ‘ladi, boshqacha fikrlov- 
chilar guruhdan chiqib ketadi, "hamma baloga giriftor odam" 
tanlanadi, guruhda tashkiliy o ‘zgarishlar sodir bo ‘ladi, yangi 
rahbar keladi yoki almashtiriladi, guruh tarqalib ketadi.
G uruhlam i (ulami shakllantiruvchi va ta ’sir ko‘rsatuvchi 
kuchlar) tushunish samarali boshqaruvni yo‘lga qo‘yish uchun 
juda muhimdir.