Societatis iesv, segoviensis

§. III.

De obligatione restitutionis pro malè

expensis à Religiosis.


76 OBligationem restituendi in Reli-

gioso quatuor in casibus negat

Hieronymus Garcia in Politicâ

Regulari Tractat. 4. Parte 3. Difficult. 5. Dub. 13.

num. 7. & 8. & circa duos priores non est diffi-

cultas, quia procedunt cùm sine iactura famæ Re-

ligiosi aut Conuentus restitutio fieri nequit: &

illorum ad instar possunt alij occurrere. Tertius

est cùm pecuniam turpiter expensam ab amico

Religiosus accepit; tunc enim damnum nullum

est passum Monasterium. Iuxta quod dicendum

est, neque accipientem à Religioso ad restitutio-

nem teneri, quia ex eo quòd non restituatur,

damnum speciale non resultat, nihil enim minùs

habet; licèt Religiosus contra paupertatem pec-

cauerit; stat enim illud non violatâ justitiâ, juxta

præfatam sententiam: quod est sanè difficile, sed

in quo Auctor dictus est alios secutus: nam

quod Religiosus accipit, statim fit Religionis, &

ita, cùm prauè expenditur, contrectatio est a-

lieni, & consequenter justitiæ violatio. Quod &

in Fratre Minore dicendum: licèt enim Con-

uentus dominium non adquirat, vsum tamen ita

habet, vt à nullo sine violatione iustitiæ possit

eo spoliari: nisi fortè qui dedit, noluerit domi-

nium, aut ius aliud à Conuentu adquiri, sed ad

liberam omnino dispositionem Religiosi perti-

nere: tunc enim poterit distinctio illa locum<-P>

@@0@

@@1@20 Additiones ad Thesaurum Indicum

<-P>habere, quia votum paupertatis ad id se potest ex-

tendere. Vt etiam de sic datis disponi nequeat,

cùm sit dispositio de quantitate non leui contra

Prælati voluntatem, & vsus rei propriæ, tamquàm

propriæ: licet enim in rigore propria non sit, ita

tamen eâ vtitur Religiosus acsi propria esset. Pro

quo videndus Card. Lugo Disp. 2. de Iust. n. 50. &

Diana Parte 7. Tract. 11. Res. 18. contra Caramuelẽ

ostendens votum paupertatis non solùm proprie-

tatem excludere, sed etiam vsum contra Prælati

voluntatem. Quartus, si id, quod turpiter ex-

pendit, cum licentia Prælati habebat, ita vt licitè

posset expendere; quia ex bonis non erat Mo-

nasterij communibus, sed ex peculiaribus eleë-

mosynis, aut hæreditate. Id quod propter ratio-

nem nuper adductam, scilicet Monasterij bona

propria eo pacto non defraudari, neque minùs

aliquid habere, venit affirmandum. Quo euentu

similiter dicendum, licèt prædictus Auctor id non

exprimat, accipientem ad restitutionem non

teneri.

  77 Sed contrarium tenent communiter Do-

ctores, ex quibus plures congerit P. Hermannus

Busembaum in Medulla Theologiæ Moralis Lib. 4.

Cap. 1. Dub. 4. num. 6. qui loquuntur cùm de li-

centia Prælati id fit. Ex quo infertur certius esse

quando sine licentia expenditur, quæ solùm est

ad vsus licitos attributa: & est pro eo ita vrgens

ratio, vt oppositum sit illâ penitus destitutum.

Quod enim de substantia bonorum Monasterij

dicebatur, est sanè leuissimum: cùm enim quid-

quid Religiosus adquirit, aut habet, Monasterij

sit, distinctio illa bonorum nihil ad negotium

præsens conducit, dum contra voluntatem domi-

ni alienum contrectatur, ex quo oritur restitutio-

nis obligatio. Quemadmodum si quis aliquid

subriperet ab habente Maioratum ex iis, quæ ad

Maioratum non spectant, in ordine ad restitutio-

nem impertinenter se haberet dicta diuersitas;

sicut si de bonis paraphernalibus, & non dotali-

bus, rapina contingeret. Habet ergo Monaste-

rium aliquid minus, quàm haberet, si non sic esset

turpiter distributum.

  78 Nec dici potest nihil plus Monasterium

habiturum, si in vsus fuisset licitos collatum; quia

dum in eos non confertur, in illorum possessio-

ne est, & potest Prælatus licentiam, cùm voluerit,

reuocare: neque ratio illa vlteriùs vrget, etiamsi

minùs non habeat, quia obligatio restitutionis

ex eo non impeditur: vnde si quis pecuniam

ab aliquo, quam conuiuio amicis instruendo de-

stinauerat, furaretur, ad restitutionem maneret

obligatus; cùm tamen transacto tempore, quod

designatum erat conuiuio, nihil haberet minùs,

& sic aliàs. Video Cardinalem Lugo suprà Di-

sput. 3. num. 142. viam ostendere, vt probabi-

liter possit dicta sententia defendi; quia scilicet

Prælatus non tantùm licentiam concedit ad vsus

licitos, verùm neque ad illicitos, quia non potest:

sed generaliter auferendo impedimentum suæ

contrariæ voluntatis, quâ stante, esset peccatum

contra iustitiam, & quâ non stante contra illam

non est. Quem adducit, & pro eo laudat Diana

suprà Resol. 22. sicut & Machadum Lib. 5. Parte 2.

Tractat. 1. Documento 11. num. 3. Sed habet illa,

quod pace viri tanti sit dictum, plus subtilitatis,

quàm soliditatis: quia Prælatus nequit impedi-<-P>@@

<-P>mentum generaliter auferre, sed in ordine ad lici-

ta; sicut nequit aperire portam auferendo seram,

vt vnusquisque ad id, quod voluerit, egrediatur.

Neque exemplum de pignore est ad rem: quia

dominus pignoris eo ipso quòd talis, potest ge-

neralem vsum concedere, non sic Prælatus, qui

est pius & honestus administrator, iuxta peculiarẽ

obligationem statûs. Videri etiam potest Diana

Tract. 12. Resol. 3. vbi pro sententia dicta eumdem

cum aliis adducit Cardinalem.

  79 Est item nonnullorum opinio, quo-

rum Auctor idem meminit Parte 10. Tractat. 12.

Resolut. 35. asserentium Religiosum sic expen-

dentem peculium, non teneri ad restitutionem,

eò quòd numquàm habeat rei cuiuscumque do-

minium. Quæ quidem non videtur præfato Au-

ctori placere, vnde concludit se nolle illius au-

ctorem esse. Sed certè, cùm sententiam Hiero-

nymi Garciæ circa casum præcedentem non im-

probet, in puncto præsenti nihil videtur nouæ

difficultatis reperiri. Cùm enim dicat ille non o-

riri obligationem restitutionis, quando erat li-

centia ad expendendum in vsus licitos, & habens

peculium licentiam talem habeat, nihil quoad rem

ipsam occurrit, in quo possit esse discrimen. Solùm

in ratione Assertionis diuersitas esse potest; quia

prioris illa est, quam vidimus; & posterioris, defe-

ctus dominij, & quoad hoc quidem meritò reiici

sententia ista debet, quia cùm violata iustitia sit,

obligatio pro damni compensatione relinquitur,

ad quod cùm varij esse modi queant, parùm

refert quod dominium non habeatur, cùm etiam

eo deficiente, possit esse compensatio. Et qui-

dem cùm peculium Religioso conceditur. Sic res

agitur, vt Prælatus illud concedens, ad vsus licitos

eâ sub conditione concedat, vt si aliter expenda-

tur, Religiosus ab eo abstineat, quo vsque tan-

tumdem Monasterio reddatur, quantùm est ir-

religiosè dissipatum. Qui agendi modus, cùm

sit satis conueniens, reipsa intercedere credendus

est. Sic ergo Religiosus à peculio non abstinens,

contra iustitiam peccat, quia Religionis bona sine

licentiâ consumit. Ex quo ratio illa de dominij

defectu corruit.

  80 Et licet dici possit abstinere ab vsu pecu-

lij non esse restitutionem, sed impletionem con-

tractus sub eâ conditione initi; id nullius momen-

ti est, cùm iam sit quæstio de nomine: & prætereà,

cùm compensatio damni sit, meritò restitutio dici

potest in contractu ipso comprehensa, iuxta con-

uenientem modum ineundi illum, à nobis expli-

catum, cui se Prælatorum voluntas videtur tacitè

conformare. Videatur Lezana Tomo 2. Cap. 18.

n. 33. & Tomo 3. verb. Beneficium, n. 20. & Tomo

4. verb. Ludus num. 23. vbi & obligationem

restitutionis, inualiditatem licentiæ etiam pro

ludo, & obligationem obseruandi Bullam Cle-

mentis VIII. de largitione munerum in Benefi-

ciatis etiam Indicis recognoscit. Sed verb. Dare,

num. 8. affirmat posse licitè dari à Religiosis mu-

nera ijs, à quibus plus speratur. Quod juuare

pro dictis à nobis potest. Et num. 10. tempera-

mentum Bullæ citatæ adducit ex Declaratione

S. Congregationis Cardinalium, modestam,

discretam, ac sine suspicione ambitionis, cum

licentiâ Prælati localis, donationem approbantis.

Quæ & deseruiunt pro dictis circa Titulum 17.<-P>

@@0@

@@1@Circa Titulum III. Cap. IV. 21

<-P>num. 55. & seqq. Quidquid dicat Verricelli cum

aliis, quos citat Tomo 1. Quæst. 52. num. 12. vio-

latam paupertatem negans ab habente licentiam

generalem in meretriciâ largitione.

  81 Quæ sententia, si probabilis est, currit

etiam in Fratribus Minoribus: quia licet quoad

bonorũ dominium alia in illis ratio sit, & in ad-

ministratione immediata pecuniæ eisdem prohi-

bita; quoad vsum tamen cum licentia Prælato-

rum facultatem habent penitus expeditam. Ne-

que obstat in Decretis Capitulorum Generalium

Bullam citatam Clementis vti regulam in exer-

citio donationum assumi, quia præter obligatio-

nem Bullæ ipsius specialiter acceptatæ, nulla a-

lia peculiaris videtur iniungi. Et ita temperamen-

tum à S. Congregatione adhibitũ, eisdem etiam

suffragatur. Nec dici vlteriùs potest Pontificem

habentem talium bonorum dominium esse inui-

tum, cùm immoderatas damnet largitiones. Nam

etiam Monasterium habens bonorum dominium

inuitum est circa donationes huiusmodi: quia

verò Prælato administratio est illorum commis-

sa, iuxta illius licentiam res ita dirigitur. Sunt

ergo rationes dictæ valdè efficaces vt donationes

generaliter sint inualidæ, sed pro discrimine in-

ter PP. Minores & aliàs, parùm habent firmita-

tis, vnde docti Scriptores ita sentiunt.


Circa Caput item Quartum.

§. eodem num. 42.


82 MOdus dicendi Cardinalis Lugo

ex Disput. 4. de Iustitia, num. 49. &

50. ibi propositus, vt scilicet is,

qui à Religioso accipit in donatione peccāte, sed

sine obligatione restitutionis, non peccet, pro-

babilis Dianæ visus Parte 8. Tract. 6. Resolut. 134.

sed non eum penitus videtur amplexus, solum

se non audere improbare illum, vtpotè viri sa-

pientissimi, protestatus, addens tandem esse pro-

babilem. Sed certè non erat cur se circa illum ita

cautum ostenderet, cùm absolutè eum iam fuis-

set amplexus Parte 7. Tract. 11. Resolut. 39.

Circa Caput Quintum.

Ubi de venditione officiorum à Prore-

gibus, eo quòd actio eligendi non sit

debita, de quo n. 46. & seqq.


83 P.Bardi in Selectis Lib. 1. Quæst. 18.

optimè probat pro actione abso-

lutè debitâ quoad substantiam ni-

hil posse accipi, licèt respectu nullius determina-

ti debita sit, & ab eo specialiter, qui purè dispen-

sator est quales sunt Proreges & Gubernatores

Indici. Videatur ille, est enim doctus vsquequaq;

sed, scholasticâ inquam & morali doctrinâ præ-

sertim excultus: parùm enim Scholastici in alio

solent genere sæpiùs claudicare, vnde & tales esse

solent laxiorum sententiarum inuentores. Et ri-

diculum quidem videtur nonnullos ex istis cer-

nere, eximios Theologiæ Principes impugnan-

tes, & inurbanè reiicientes quibusdam loquen-<-P>@@

<-P>di formulis inconcinnis. Sed his per occasionem

dictis, de quibus aliàs pro sententiâ dictâ viden-

dus etiam Diana Parte 6. Tract. 6. Resolut. 59.

vbi generaliter idem probat contra aliquos, &

specialiter de eligentibus ad Maioratum, Cathe-

dram, Capellam, & pauperes pro distribuendâ

eleëmosynâ, circa quos affirmant aliqui apud

eumdem.

Circa Caput Decimum tertium.

Ubi de grauaminibus impositionum

respectu Ecclesiasticorum, de quibus

§. 3. & seqq.


84 EXtat pro immunitate ab illis, in ca-

sibus, de quibus citatis locis, notabi-

lis Decisio Sacræ Rotæ, quæ est vl-

tima apud Dianam Parte 8. Specialiter autem ap-

probatur praxis, de quâ §. 4. de iuramento in fi-

ne anni: additur tamen id debere a Sede Apo-

stolica approbari, si Cleri sit consensu recepta.

Et pro ea adducitur P. Azor Parte 2. Lib. 9. Cap.

11. §. Quintum priuilegium. Vers. In dubium voca-

tur. &c. Vbi quidem hic Auctor consensum et-

iam Sedis Apostolicæ requirit, sed non ad pra-

xim prædictam, benè tamen ad solutionem ga-

bellæ. Addit tamen id, quod ad Indias videtur

specialiùs pertinere, dum ita scribit: Hoc enim

probat solùm esse rationi consentaneum, vt Romani

Pontificis consensu, vel si ad eum non patet aditus, E-

piscopi auctoritate huiusmodi gabellam Clerici soluant,

non autem solâ auctoritate laicorum &c. Pro reso-

lutione autem circa non reddendam ampliorem

quantitatem in fine anni, de qua num. 114. quan-

do voluntarius consensus extitit, quem & statuit

præfata Decisio, eiusdem doctrina confert, dum

nihil amplius reddendum iudicat, sicut nec P. A-

zor, cuius sæpiùs laudata sententia, tum cir-

ca praxim prædictam, tum circa alia. Quid-

quid in contrarium teneat Verricelli Tomo 1. qq.

moral. Tract. 8. Quæst. 13. contendens imposi-

tionem dictam non aduersari Ecclesiasticæ im-

munitati. Secus Leander Par. 4. Tract. 3. Disp. 18.

Quæst. 10.

  85 In casus ergo contingentiâ Decisio est

prædicta consulenda, ex qua habetur qualecum-

que remouendum præiudicium Ecclesiasticæ im-

munitatis, siue directè illud contingat, siue in-

directè; siue principaliter, siue in consequentiam;

& non inhærendum litteræ ac verbali interpreta-

tioni, sed magis attendendam rationem Sacro-

rum Canonum. Violari illam cùm Ecclesiasticæ

personæ quouis modo impediuntur, vel timidio-

res redduntur in exercitio iuris ac libertatis ipsis

competentis, quod ex officialium laicorum or-

dinaria asperitate in munerum suorum admini-

stratione contingit, & quia illis sunt frequenter

infensi &c. Pro quibus etiam adeundus pro re

nata Thomas del Bene Tomo 1. de Immunitate Ec-

clesiastica Tract. 5. Qui Cap. 5. Dub. 7. Sect. 13.

quæstionem præfatam de redhibitione in fine

anni collectæ summæ pertractat, & cum Rota

conuenit, eâ tamen non citatâ, sed Alterio, &

Duardo, & ex isto statuit interesse reddendum, si

verè aliquod præcessit incommodum. Vide item<-P>

@@0@

@@1@22 Additiones ad Thesaurum Indicum.

<-P>circa hoc Dianam Parte 6. Tract. 8. Resolut. 4. vbi

multa & opportuna. Et quando leges ciuiles co-

tra immunitatem non sint. Et Parte 7. Tract. 1.

Resolut. 19. & seqq.


AD TITVLVM IV.

Circa Caput IV.

Ubi de obligatione soluendi decimas,

si Religiosorum prædia conducan-

tur, nonnullis additis.


86 NOn deberi tenent præter citatos

Thomas del Benè nuper adductus

Sect. 19. & alij, quos adducit & se-

quitur Diana Parte 10. Tract. 12. Resolut. 51. &

Leander Parte 3. Tractatu 6. Disput. 6. Quæstio 37.

quidquid ex Recentioribus contradicat Trul-

lench in Decalogum Tomo 1. Lib. 3. Cap. 3. Dub.

11. num. 4. qui, vtpotè Clericus sæcularis, Reli-

gionum priuilegia non videtur habuisse perspe-

cta, aut minùs piè eadem expendisse. Quod de

Barbosa ne dicam, qui Lib. 3. de Iure Ecclesiastico

Cap. 26. §. 3. num. 40. idem tenet, tanti viri com-

pellit auctoritas. Certè si iuxta nonnullas S. Ro-

tæ Decisiones, quas affert, illius mens explican-

da, nihil contra particularia priuilegia Assertio

eiusdem importat, sed iuxta ius commune pro-

cedit, ita ipso probabiliter sentiente; cùm tamen

alij secus sentiant, quoties non est merè personalis

exceptio: quo pacto explicant Cap. Licèt, de deci-

mis vt de personalibus tantùm disponat: quam-

uis congruentior alia expositio sit iuxta teno-

rem concessionis, de qua ibidem; erat enim cer-

tis terminis alligata.

  87 Cùm ergo iuxta priuilegia iudicandum

sit, & non iuxta iuris communis dispositionem:

inde fit neque ex agris conductis à Religiosis ge-

neralem communicationem habentibus, decimas

deberi. In Cap. Dilecti de decimis, sic Alexander

Tertius: Mandamus quatenus de prædiis, quæ à laicis

conduxistis in Parochiis suis, de quibus consueuerant de-

cimas percipere, plenariè soluatis eisdem, vel cum ip-

fis amicabiliter componatis. Sic ille. Vbi notandum,

quòd si ante conductionem non erant solitæ de-

cimæ percipi, sed à Religiosis conductoribus ex-

coli cœperunt agri, decimæ non debentur, quia

id tenor expressus Decretalis insinuat. Item si

dum à suis dominis colerentur, minores erant

fructus, quàm sint posteà Religiosorum indu-

striâ, decimæ habitâ proportione pensionis prio-

ris soluendæ sunt: neque plus illa verba desi-

gnant: Plenariè soluatis eisdem. Quia Pontifex tan-

tùm vult enorme grauamen Monachorum S.

Crucis remouere, qui apud eumdem conquesti,

eò quòd ex conductione Monachorum de Nor-

bolo, qui priuilegium non decimandi habebant,

sicut Monachi S. Crucis recipiendi illas, enormi-

ter grauarentur. Quoniam ijdem Fratres ex hoc gra-

uantur enormiter. Quæ sunt illius verba. Atqui

soluendo decimas, quas Parœciani soluerent,

nullum illi grauamen patiuntur enorme, ad quos

decimæ spectant: ergo ad solutionem prædictam

solùm tenentur. Et hoc quidem iuxta ius com-

mune. Neque contra hoc facit communis Do-<-P>@@

<-P>ctorum sententia de obligatione decimandi ex

fructibus per industriam auctis, vt videri potest

apud Leandrum supra. Disp. 7. Quæst. 19. & 20.

nam de Religiosis alia est ratio, quia alia Ponti-

ficia dispositio.

  88 Quia verò priuilegium extat non sol-

uendi ex agris conductis à Religione D. Hiero-

nymi, & per communicationem Religionibus

aliis concessum, vt videri potest apud Auctores,

quos adducit Diana suprà Resolut. 50. & alios a-

pud Leandrum Parte 3. Tract. 6. Disput. 6. Quæst.

49. eo stante aliter iudicandum, vt Auctores te-

nent apud eumdem, qui cum illis & aliis censet,

etiam non stante peculiari priuilegio, quod con-

ductores exprimat, ab obligatione eximi, si priui-

legium tale sit, vt exemptionem concedat ex præ-

diis, quæ Religiosi habent: nam quod condu-

citur habetur. Id quod priùs docuerat P. Azor

Tomo 1. Lib. 7. Cap. 26. Vers. Octauò quæritur. A-

pud Dianam mei vsus errat citatio, dum habet

Lib. 7. Quæst. 6. §. 3.

  89 Habet autem Societas priuilegium hu-

jusmodi, & cum expressionibus clausulis à Paulo

Tertio concessum, confirmatum à Pio Quarto,

& specialissimè à Gregorio Decimotertio robo-

ratum cum derogatione Capitis Nuper, de deci-

mis: iuxta quod eidem indultum, vt de Domibus,

& Collegiis, eorumque prædiis, hortis, & aliis locis

eisdem sociis iuxta eorum viuendi institutum habere

conceßis &c. & aliis bonis quibuscumque per dictam

Societatem, & illius Collegia posseßis & obtentis, ali-

quam decimam etiam Papalem soluere &c. minime te-

nerentur. Prætereà. Eorum personas, fructus, red-

ditus, & prouentus, etiam bonorum Ecclesiastico-

rum, sæcularium, & Regularium quorumcumque

illis pro tempore vnitorum, aliasque res & bona quæ-

cumque, à quibusuis decimis etiam Papalibus, perpetuò

liberauerit, & exemerit, scilicet Pius Quartus qui-

bus nihil videtur dici clarius potuisse. Verba e-

nim illa, de locis iuxta eorum viuendi institutum ha-

bere conceßis, ad conductores possunt dubio pro-

cul extendi, cùm haberi iuxta institutum queant.

Possidentur etiam & obtinentur ad tempus, vnde

& congruit illud, Posseßis, & obtentis. Additur

prætereà personas, fructus, prouentus, & res ac

bona quæcumque, esse omnino exempta. Quid

ergo adhuc desideramus testes? Erunt qui obni-

tantur, & per sententiam inferiorum iudicum

Religiosi ad soluendum adigentur. Quo euentu

qualis esse sententiæ adeò verosimilis fructus

possis, norunt qui in materiis istis vel mediocri-

ter versati sunt. Quid inquam forum valeat inte-

rius, in quo iudex Deus, dum per illius Vicarium

nihil contrarium imperatur.

  90 Circa id quod de communicatione pri-

uilegij Hieronymiani diximus, obiectio potest

non leuis opponi ex Decisione Rotæ Anno

1646. apud Dianam Parte 8. firmantis Monia-

les non gaudere communicatione in odiosis, vt

est exemptio in solutione decimarum, pro quo