Sözcükte ve Söz Obeklerinde Anlam "Sözcük" Nedir?
Yüklə 2,47 Mb.
|
C-DİN VE İNANIŞ Türklerin en eski inançları Totemizm'dir. Totemlerine "Ongun" adını vermişlerdir. Eski Türkler doğada bir takım gizli kuvvetlerin olduğuna inanıyorlardı. Dağ, tepe, kaya, su, ağaç, orman, demir güneş, ay, yıldız, gök gibi unsurlar "kutsal varlıklar" olarak kabul edilmiştir. Eski Türk toplumlarında Gök Tanrı dinine inanılırdı. Gök Tanrı inancına göre hükümdar, Gök Tanrı tarafından görevlendirilir ve dünyayı onun adına yönetirdi, Türkler; Tanrı'yı eşi benzeri olmayan ve insanlara hükmeden ulu varlık olarak görmektedir. Onu herhangi bir şekilde tasavvur etmedikleri için putlar da yapmamışlardır. Tanrı tektir. Türklerde ölümden sonra yaşam inancı bulunmaktadır. Bir kişi öldüğü zaman atı bütün takımiarıyla yanına gömülürdü. Mezarın üstüne hayatta iken öldürdüğü düşmanlarının sayısı kadar onları temsilen "balbal" adı verilen heykelcikler dikilirdi. Ölen kişi için "yuğ" adı veriien törenler düzenlenirdi. Ölenlerin gömüldüğü yerlerin belli olması içın "kurgan" adı verilen tümsek mezarlar yapılırdı. Şamanizm bir din olmayıp Türklerin inanışlarının sihir ve büyü ile ilgili bir kısmıdır. Şamaniznf de bütün dünya iyı ve kötü ruhların etkisi aitındadır. Şaman yapılan ayinlerde bu ruhlarla temasa geçip, iyi ruhların faydasının devamını sağlayan, kötü ruhların zararını önleyen kişidir. Şamanlık bilgisinin genetik olduğuna ve babadan oğula geçtiğine inanılırdı. Din adamları ayrı bir sınıf olmayıp bunlara Şaman, Kam, Baskı adları verilirdi. Türkler arasında bu inançlardan başka diğer dinler de yayılmıştır. Budizm, Manihaizm, Taoizm, Hıristiyanlık, Musevilik gibi dinler çeşitli dönemlerde kabul edilmiştir.
Ölen kişinin mezarının başına öldürdüğü insan sayısınca dikilen heykelcik Yuğ Kurgan Şaman Kam Ölen kişi için düzenlenen töreniere verilen ad Ölen kişi için yapılan mezar jDin adamlarına verilen adlardan birtanesi İDin adamlarına verilen adlardan birtanesi
Türkler "On İki Hayvanlı Takvim" adı verilen bir takvim düzenleyip kullanmışlardır. Hicri Takvim'in yaygınlaşmasına kadar bu takvim kullanılmıştır. Türkler ileri bir astronomi bilgisine sahiptirler. Çin ve Hint eserlerinin Türkçe'ye tercüme edilmesi Türklerin bilimsel ve kültürel çalışmalara önem verdiklerinin kanıtıdır. Türkler bilim adamlarına çok büyük önem vermişler, Kağan bilim adamlarını daima yanında bulundurmuştur. Göçebe hayatın gereği olarak sanat eserleri çoğunlukla deri, ahşap, metal işçiliğine dayalı olan taşınabilir eserlerdi. Halı, kilim dokumacılığı ve çadır sanatı
Türkler Uygurlar Dön^mi'nde büyük çapta yerleşik hayata geçtiği için evler, tapınaklar, saraylar ve şehirler kurulmaya başlamıştır. Uygur mimarisinde Maniheizm ve Budizm dinlerinin etkisi görülmüştür. Uygurlarda mimarinin yanı sıra heykelcilik ve resim sanatları da gelişmiştir. Çinliler, Moğollar, İranlılar ve Araplarla ilişkileri olan Türklerin bu toplumların kültürleri üzerinde etkisi olmuş ve onlardan da etkilenmişlerdir.
Eski Türkler göçebe toplum özelliği gösterirlerdi. Toplumun temel unsuru ailedir. Türklerde babaerkil aile tipi görülür. Türk ailesi baba, eş V9 çocukların aynı yerde oturduğu küçük aile tipindeydi. Evlenerek ayrı 9V kuran çocuklar hisselerini alarak ayrılırlar, en küçük çocuk baba evinde kalırdı. Tek eşlilik yaygındı. Ailenin yaşadığı çadırda aile fertlerinin ve eşyaların belli yerleri vardı. Bu yerler değiştirilemezdi. Çadırın ateş yakılan yeri kutsal sayılırdı. * Türkîer ilk kez Uygurlarla yerleşik hayata geçmeye başlamıştır. Eski Türklerde ekonomi büyük ölçüde hayvancılığa dayanıyordu. Hayvan; bir çok ihtiyaçları karşılamada önemli bir yere sahipti. Çin başta olmak üzere Türkler hayvanlarını satarak kendi ihtiyaçlarını karşılıyorlardı. Çinliler ile Hunlar arasında başlayan ticari ilişkiler çerç^vesinde Çin sınırlarında at pazarları kurulmuştur. Hayvanlarını otlatmak zorunda olan insanlar her zaman yer değiştirmek ve göçebe olarak yaşamak zorunda kalmışlardır. Göktürkler zamanında Çin ile ticari ilişkiler gelişmiş, Uygurlarda ileri bir seviyeye gelmiştir. Çin ile yapılan ticarette en önemli takas malları hayvan ve ipekti.
Sosyal hayatı düz^nleyen ve idare edenlerle, idare edilenlerin karşılıklı hak ve sorumlulukları konusunda uymaya mecbur oldukları hukuk kurallarına "töre" denilirdi. Törenin uygulayıcısı hükümdar ve ona bağlı oiarak çalışan "yargucı"tardı. Törede; özel hukuk, ceza hukuku ve kamu hukuku alanlarında uyulması gemken kurallar vardı. Uygurlarla birlikte hukuk daha sağlam ve şekilci bir nitelik kazanmıştır. Ticaret hayatının gelişmesi, kişiler arasındaki ilişkilerin kanıtlanabilir olması için yazıiı sözleşmeler önem kazanmıştır.
Yazılı edebiyata ait eserler, Göktürk ve Uygur alfabesi ile yazılmıştır. Göktürk alfabesi 38 harfli iken Uygur Alfabesi 18 harflidir. Göktürk alfabesiyle yazılan Orhun Kitabeleri yazılı edebiyatın en güzel ömekleridir. Orhun Kitabeleri: Orhun nehri civarmda bulunan Orhun Kitabeleri Tonyukuk (727) Kül Tigin (732) ve Bilge Kağan (735) kitabeleridir. VIII. yy.'da yazılmıştır. Bu kitabe;
Kitabelerde Türk medeniyeti, yasalar, siyasi olaylar hakkında bilgi verilir. Ayrıca yöneticilerin ve halkın karşılıklı görevlerinden bahsedilmesi, o devirlerde ileri bir devlet anlayışının var olduğunu göstermektedir. Uygur alfabesi ile yazılmış önemli hukuk vesikaları vardır, Bu vesikalarda ticaret, para ve ölçü sistemlerinden, kişilerin bireysel veya toplu olarak yaptıkları işlerden bahsedilir. Kitap basma tekniğini de bilen Uygurlar, çağdaş matbaanın temelini oluşturan hareketli harf sistemini bulmuşlar ve bu sistemde kitap basmışlardır. Orta Asya Türk devletleri içinde ekonomik faaliyetlerin diğerlerine göre daha öne geçtiği dönem Uygurlar pönerni olrnuştur. * Türkler İpek yolu ticaretinden pay almışlardır. Hayvancılıktan sonra tarım ekonomide önemli bir yere sahipti. Hunlar ve Göktürkler devrine ait tahıl ambarlarının bulunması, Türklerin yaşadıkları bölgelerde yapılan incelemelerde sulama kanallarının olması bunun kanıtıdır. Altaylar çevresindeki dernir ve altın yatakları Türkler tarafından işletilmiştir. Demirin önemini kavrayarak silah sanayisini geliştirmişlerdir. Yenisey Yazıtları Kırgızlar Karabalgasun Yazıtları iUygurlar Orhun Yazıtları ıGöktürkler Sözlü Türk edebiyatının önemli ömekleri "sav"lar (Türklerin yaşayışlarını anlatır) "sagıT'lar (ölen büyükier için söylenir) ve "koşuk" (ziyafetlerde, av ve akınlarda söylenen çoşkulu şiirler)lardır. Sözlü edebiyatın en z^ngin olduğu alan destanlardır, Bu destanlar: Göktürk Destanı: Birbirini tamamlayan Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı'ndan oluşur. Bunlarda Türklerin tarih sahnesine nasıl çıktıkları ve hangi soydan geldikleri üzerine efsaneler anlatılır. 52- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGİSİ- Uygur Destanı: Türeyiş Destanı ve Göç Destanı olmak üzere iki destandan oluşur. İlki Uygurların var oluşunu, ikincisi yurtlarından göç etmek zorunda kalışlarını anlatır. Saka (İskit) Destanı: Saka Türklerine ait bu destan da, Şu Destanı ve Alp Er Tunga Destanı olmak üzere iki parçadan oluşur. Bunlar Şu ve Alp Er Tunga adlarındaki komutanların hayat hikayeleri üzerine kurulmuştur. Hun Destanı: Oğuz Kağan Destanı diye bilinir. Büyük bir ihtimalle, Hun hükümdarı Mete'nin hayatını konu alır; ancak onu olağanüstü niteliklere büründürerek anlatır. Bu destan, daha sonra değişikliklere uğrayarak İslami bir nitelik kazanmıştır. ÖNEMLİTÜRKDESTANLARI % ; HfDestanAit Olduğu MilletOğuz Kağan DestanıHunlarAlper Tunga DestanıSakalar(İskitler)Bozkurt DestanıGöktürklerErgenekon DestanıGöktürklerTüreyişUygurlarGöçUygurlarŞuiskitlerManasKırgızlarEğlencelerde "kopuz" adı verilen bir müzik aleti çalınırdı. İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE ENLER VE İLKELER » Türk adı M.S. VI. yüzyılda ilk defa Göktürk Devleti'nde kullanılmıştır. » Hunların bilinen ilk hükümdarı Teoman'dır. » Hunlar tarihte ilk defa bütün Türkleri bir bayrak altında toplamışlardır. » Türk tarihinde bilinen ilk topluluk İskitlerdir. » Avrupa Hunlarının ilk hükümdarı Balamir'dir. » Avrupa Hunlarının en güçlü dönemi Atilla dönemidir. » Türk tarihini aydınlatan ilk yazılı kaynaklar VIII. yy.'da Göktürk alfabesiyle yazılan Orhun Yazıtlarıdır. » İlk defa din değiştiren Türk devleti Uygurlardır. » Avarlar İran'daki Sasanilerle birlikte iki defa İstanbul'u kuşatmışlardır. » İslamiyeti kabul eden ilk Türk topluluğu Karluklardır. » Türgişlerin bilinen ilk hükümdarı Bağa Tarkan'dır. Kendi adına para bastıran ilk Türgiş hükümdarıdır. » Türk tarihinin ilk bağımsızlık savaşını Göktürkler vermişlerdir. » Avrupa'da kurulan ilk Türk devleti Avrupa (Batı) Hun devletidir. o ç/3 'a LU İlk Türk devlet teşkilatlanması ve askeri teşkilatlanma Mete Han tarafından yapılmıştır. Oğuzların yerleşik yaşama geçmelerini sağlayan en önemli etken İslamiyeti kabul etmeleridir. Türklerde ilk düzenli orduyu Mete Han kurmuştur. Bilinen ilk Türk kadın hükümdar Tomris'tir. Kırgızlar Moğol hakimiyetini kabul eden ilk Türk kavmidir. En uzun Türk destanı Manas Destanfdır ve Kırgızlar'a aittir. Göktürkler kendi adları ile anılan ilk Türk alfabesini bulmuşlardır. Orta Asya Türkleri'nin bir tek bayrak altında toplandıkları ikinci dönem Göktürkler dönemidir. Türkler ilk kez Uygurlar'la yerleşik hayata geçmeye başladılar. Sözlü Türk edebiyatının en zengin olduğu alan "destanlar" dır. Tarihte bilinen büyük Türk devletleri Oğuzlar tarafından kurulmuştur. Türk boyları içerisinde en aktif ve en etkili boy Oğuzlardır. Hazarlar Hz. Osman Devri'nde Müslümanlarla karşılaşmışlar ve ilk Türk - Müslüman savaşlarını yapmışlardır. Tarihte bilinen ilk atlı göçebe topluluk iskitler'dir. Tarihte bilinen ilk Türk Devleti Hunlar tarafından kurulmuştur.
-TARIH- 53 
ÇOZUMLU DRNEKLER 1. İslam öncesi Türk devletlerinde yöneticilere, danışmanlık yapan kişilere ne ad verilirdi?
E) Toy Eski Türk devletlerinde yöneticilere gerek idari konularda gerekse askeri ve sosyal konularda danışmanlık görevinde bulunan memurlar mevcuttu. Bu kişiler ilmî açıdan dönemin ileri gelen kişilerinden seçilirdi. Bu kişilere kenetçi adı verilirdi. Kurgan: Mezar-türbe. Tarkan: Askeri işleri yöneten komutan. Bitikçi: Yazışma ve dış ilişkilerle iigilenir. (Cevap A)
Osmanlı devletinde padişahlar bir karar verirken veya kanun koyarken, şeyhülislamdan yaptıkları bu işin din açısıdan sakıncası olmadığına daîr fetva alırlardı. Yapılan işlerin dine aykırı olmaması gerekirdi. Buna karşılık Eski Türk devletlerinde hakanlar yaptıkları işlerin hangi hukukî dayanağa temellendirilmesine dikkat ederlerdi? A)Yuğ D) Töre B) Apa C) Yorgan E) Kurgan Eski Türk devletlerinde yöneticiler töreye göre hareket ederlerdi. Yapacakları iş töreye aykırı ise bunuyapmazlardı. Apa - yorgan: Devlet işleriyle uğraşan bir çeşit devlet memuru.
Yuğ: Ölü gömme törenlerine verilen addır. (Cevap D) Türk edebiyatının ve tarihinin bilinen en eski yazılı belgeleri aşağıdakilerden hangisidir? RGISA)Yenisey Kitabeleriıu ÛB)Orhun Kitabelerico
o.C)Türeyiş KitabeleriD)Manas Destanı13E)Göç DestanıYEDİI9*ÎZĞMsYenisey Kitabeleri VI. yy.da yazılmıştır. Orhun Kitabeleri ise VIII. yy.da yazılmıştır. (Cevap A) B) Tekin E)Şad 2. Eski Türk devletlerinde, Osmanlı devletindeki defterdarların görevini yerine getiren devlet görevlilerine ne denirdi? C)Kam
A) Tarkan D) Todun Osmanlı devletinde devletin gelir ve giderleriyle ilgilenen divan görevlilerine defterdar denirdi. Eski Türk devletlerinde de gelir-gider işleri ve vergi işlerine bakan görevliye Todun (tudun) denirdi. Kam: Din adamlarına denir. Şad: Hükümdar çoçuklarına ve vezirlere verilen isim Teğin: Prens, şehzade anlamlarına gelir. (Cevap B)
E) Ülke toprakları halkın malıdır. Eski Türklerde "Ülke toprakları hükümdar ve ailesinin ortak malıdır." anlayışı hakimdir. (Cevap C)
54- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISİ- 6. Hakkında bilgi sahibi olduğumuz ilk Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir?
E) Asya Hun Devleti Asya Hun Devleti (M.Ö. 1000) Avrupa Hun Devleti (375-496) Göktürk (552-630) Kutluk (682-745) Uygurlar (745-840) 9. -745 yılında Doğu Türkistan'a yerleşerek devletlerini kurdular. -Mimari, tarım ve ticari alanlarda gelişmeler göstermişlerdir. -Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
E) Kırgızlar (Cevap E) 7. Türk tarihine bakıldığında birçok Türk devleti kısa bir dönem sonra ikiye bölünerek zayıflamışlar ve başka devletler tarafından yıkılmışlardır. Türk devletlerinin böyle kısa bir sürede yıkılmalarına sebep olan ana unsur aşağıdakilerden hangisidir?
E) Türkierin savaşçı özelliklerinin olması Ülkenin hükümdar ve ailesinin ortak malı olması, hükümdar çocukları arasında taht kavgalarına sebep olmuştur. Bu taht kavgaları neticesinde Türk devletleri kısa sürede yıkılmışlardır. (Cevap D)
E) Teğin = Şehzade Türk tarihinde yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti Uygurlardır. Yerleşik hayata geçişle birlikte mimari ve tarım alanlarında çok büyük gelişmeler katetmişierdir. (Cevap A) 10. I. Roma imparatorluğu ikiye ayrıldı. II. Orta çağın başlangıcı olmuştur.
Yukarıdakilerden hangileri kavimler göçünün sonuçlarından degildir?
E) IV-V ÇÖZVM: Rönesans hareketi İstanbul'un fethinin sonuçlarıdır. Sömürge imparatorluklarının kurulması ise coğrafi keşiflerin sonucudur. (Cevap E)
idikut, Eski Türk devletlerinde hükümdara verilen ünvanlardan bir tanesidir. (Cevap D) -TARIH- 55
ÇDZUMLU KONU KAVRAMA TESTİ 1. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde, Uygurlar'a kadar gelen dönemde, mimari eserlere pek rastlanmamaktadır. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet'ten önceki Türk devletlerinde mimari eserlerin gelişmemesinin temel nedenidir?
E) Göçebe hayat yaşamaları 2. Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Türk dili ve edebiyatının ilk önemli yazılı metinleridir. Türk tarihinin önemli Türkçe belgeleridir. Hakkında bilgi verilen eser aşagıdakilerden hangisidir?
E) Manas Destanı 3. I. Toy
Yukarıdakilerden hangisi İslamiyet'ten önce kurulan Türk devletlerinde din adamlarına verilen ad değildir? 02 A) B) C) D) a co co 5. I. Mimari ve şehirleşmede ileriemesı
Uygurlar hakkında yukarıda verilen bilgilerden hangileri onların yerleşik hayata geçtiklerine kanıt olarak gösterilebilir? A) Yalnız! D) I ve II C) Yalnız III B) Yalnız II E)lvelll Türkfer, ölen kimse için kurgan denilen mezarlar kazar, ölüleri eşyaları ile birlikte gömerlerdi. Bu durum aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?
E) Öldükten sonra dirilme inancının olmasıyla
Yukarıda verilen gelişmeler hangi olayın sonucudur? Haçlı seferleri İstanbul'un fethi Kavimler göçü Coğrafi keşifler I. Dünya Savaşı B) Yalnız D) I ve II destanlardan hangisi 4. A) Yalnız I C) II ve III E) Ivelll
E) Göç Destanı İslamiyet'ten önceki Türk toplumlarında sanat eserleri çoğunlukla deri, ahşap ve metal işçiliğine dayalı olan taşınabilir eserlerdi. Halı kilim dokumacılığı ve çadır sanatı yaygındı. Uygurlarda ise mabetler, saraylar yapılmış mimari ve süslemecilik gelişme göstermişti. Türklerde sanatta görülen bu gelişme, aşağıdakilerden hangisinin bir göstergesidir?
E) Ülke sınırlarının genişlediğinin 56- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI- 9. Tarihte Türk topluluklarını ilk defa bir bayrak altında toplayan devlet aşağıdakilerden hangisidir?
E) Seiçuklular 13. İslamiyet'ten önceki Türk toplumlarında Türkler arasında hakimiyet yetkisinin hükümdarlara tanrı tarafından verildiğine inanılırdı. Hakimiyetin bir soyda, hükümdar ailesinin bir üyesinde Tanrı tarafından tayin edildiği kabul edilirdi. Yukarıda verilen bilgilere göre Türk topluluklarındaki bu inanışa verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A) Toy D) İl B) Kut E) Töre C) Budun
10. İslamiyet'ten önceki Türk Devletleri'nde devlet toprakları hükümdar ailesinin ortak malı kabul edilirdi. Bu durumun;
Sonuçlarından hangilerine ortam hazırladığı söylenebilir? 14. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde siyasi örgütlenmenin en üst kademesi, aşağıdakilerden hangisidir? A)Boy D)İI C)Toy B) Bodun E) Oğuş B) Yalnız II D) I ve III A) Yalnız C) I ve II E) I, II ve 11. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi Uygurlar için söylenebilir?
E) Moğollar döneminde kültürel etkinlikleri olmuştur. Yüklə 2,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|