Subwencja ogólna składa się z 3 części

Pomimo przejęcia przez państwo zarządu nad działalnością Muzeum, przez następne pięć lat nie nastąpiły żadne inne zmiany w jego funkcjonowaniu. W dalszym ciągu zbiory znajdowały się pod opieką działaczy PTK w dotychczasowy lokum przy ul. Żeromskiego. Ponieważ, co pewien czas inicjatywy, zmierzające do faktycznego reaktywowania Muzeum, zostały w rezultacie uwiecznione sukcesem. Dzięki staraniom czynionym również przez Muzeum Świętokrzyskie w Kielcach, a ze strony PTK – wówczas „już zjednoczonego i połączonego” przemienionego w PTTK zapadło postanowienie reaktywowania Sandomierskiego Muzeum. Minister Kultury i Sztuki na mocy Zarządzenia nr 46 z dn. 18 kwietnia 1956r. powołał do życia Muzeum w Sandomierzu. Na siedzibę przeznaczono pomieszczenia na I piętrze Kamienicy Oleśnickich odrestaurowanej w latach 1955 – 1956. Nowo utworzone Muzeum było zarówno w zamierzeniach jak i de facto kontynuacją Muzeum Ziemi Sandomierskiej.

1.Kamienica Oleśnickich – siedziba Muzeum w Sandomierzu

Uroczystego otwarcia dokonano 17 czerwca 1956 r., zaś pierwszą ekspozycję inaugurującą jego działalność była wystawa oświatowa poświęcona Adamowi Mickiewiczowi, zorganizowana przez Muzeum Świętokrzyskie w Kielcach. Mini ekspozycja archeologiczna zorganizowana przez J. Kaczyńskiego została po niedługim czasie wzbogacona o nowe eksponaty, przekształcając się tym samym w pierwszą stałą ekspozycję. W 1960 r. otwarto drugą stałą ekspozycję. Była to wystawa numizmatyczna. Równolegle z organizacją stałych ekspozycji kontynuowano opracowanie zbiorów. Przebudowano i dostosowano do funkcji sali wstawowej pomieszczenie na poddaszu Kamienicy Oleśnickich. W 1964 r. dokonano kolejnego przegrupowania w układzie ekspozycji. Poprawiło to wszystko tylko w niewielkim stopniu sytuację lokalową Muzeum. Ekspozycje czasowe organizowano przede wszystkim poprzez współpracę i kontakty z innymi placówkami jak: Muzeum Świętokrzyskie w Kielcach, Państwowymi Zbiorami Sztuki na Wawelu, Muzeum Narodowym.

Od początku swej działalności Muzeum prowadziło ożywioną akcję oświatową, organizując odczyty. Dalsza charakterystyka pracy Muzeum jest trudna. Powodem jest znikoma ilość aktualnie dostępnych materiałów źródłowych. Brak bowiem w archiwum Muzeum dokumentacji dotyczącej lat 1967 – 1975. Dokumentacja o ile była prowadzona, to zaginęła jeszcze przed 1979 r.. Z nielicznie zachowanych źródeł wynika, że Muzeum zostało sprowadzone do rangi typowej prowincjonalnej placówki „upowszechniania kultury”, której rola została ograniczona do realizowania oświatowych zadań. Pewne zmiany zaznaczyły się w 1975 roku wraz z objęciem stanowiska Kierownika Muzeum przez Jana Przałę. Dokonano całościowej inwentaryzacji i założono księgi. O dalszym kierunku rozwoju sandomierskiego Muzeum zdecydowała „reforma” administracyjna kraju przeprowadzona w 1975 roku. Przypadek sprawił, że na terenie nowoutworzonego województwa znalazło się tylko jedno Muzeum. Nie sposób było oczekiwać aby Muzeum startujące w nowej sytuacji, mogło w krótkim czasie osiągnąć wyniki porównywalne z dokonaniami dobrze prosperujących muzeów. Wkrótce też stosownym „nakazem” został zmieniony dotychczasowy status Muzeum oraz zmiana nazwy na Muzeum Okręgowe. Czynione były starania, które rozpoczął J. Przała w 1971 roku o przyznanie obiektu zamkowego na cele i potrzeby placówki muzealnej. Sandomierski zamek w ciągu bliski siedmiu stuleci swojej historii przechodził dość burzliwe koleje i rozmaite zmiany – był wielokrotnie przebudowywany, burzony, wysadzany w powietrze, znów remontowany. Najbardziej stabilny okres dziejów to chyba lata 1825 – 1956, kiedy to nieprzerwanie funkcjonował jako więzienie. W 1959 r. Centralny Zarząd Więziennictwa przekazał Zamek Miejskiej Radzie Narodowej. Prace remontowo budowlane i adaptacyjne rozpoczęto dopiero w 1964 roku. Wówczas zaczęto też zastanawiać się nad sposobem wykorzystania i zagospodarowania wyremontowanego obiektu. Dopiero 2 września 1986 roku dokończono prace remontowe. Obecnie pomieszczenia zamkowe stanowią bazę dla działalności wystawienniczej Muzeum.

2.2. Zbiory Muzeum Okręgowego i metody uprzystępniania ich społeczeństwu.
Zaczątkiem zbiorów Muzeum Ziemi Sandomierskiej „... stały się prywatne kolekcje składającesię przedewszystkim za znalezisk archeologicznych ofiarowanych Muzeum przez założycieli: S. Karpowicza, J. Pietraszewskiego i Z. Lenartowicza. Niedługo pozyskano do Muzeum kilka pomniejszych prywatnych zbiorów przedmiotów pradziejowych”.[8] Najliczniejszą i najciekawszą spośród wymienionych była kolekcja „starożytności” ofiarowana orze F. Lenastowicza. Powstała ona przy okazji wieloletnich poszukiwań na obszarze północno zachodniej Młopolski, przedewszystkim w strefie sandomiersko – opatowskiego płata lessów.

Drugim, możw mniej obfitym źródłem zasilającym zbiory, były dary indywidualnych zbieraczy i odkrywców. Zadaniem muzeum jest gromadzenie,konserwacja i udostępnianie w drodze ekspozycji zabytków dziedziny przyrody, archeologii, etnografii, historii sztuki i historii regionu sandomierskiego. Zbiory powiększały się w wielkim stopniu, a to za sprawą poszukiwań terenowych prowadzonych w wielu wsiach regionu sandomierskiego. Pewna część włączonych do kolekcji obiektów pochodziła darów i przekazów, min. Zbiory obrazów ofiarowanych przez Jana Pawła Mazurkiewicza, sandomierskiego działacza i mqlarza.

W Zamku - mieści się stała ekspozycja malrstwa Jana Pawła Mazurkiewicza. pzryszłości będą tam przedstawiane „biograficzne” kolekcje malarstwa innych artystów, związanych z Sandomierzem. W przeciwległej, północno – zachodniej części parteru znajduje również stała ekspozycja etnograficzna „Kultura Ludu Ziemi Sandomierskiej” oraz w sali zwanej zwyczajowo „kuchnią królewską” prezentowana jest ekspozycja rzemisła artystycznego. Znalazły się na niej przedewszystkim eksponaty ze zbiorów Działu Sztuki Muzeum, a tylko nieliczne obiekty, użyte głównie w charakterze rekwizytów w aranżacji wnętrza, zostały wypożyczone bądź stanowią depozyt innych muzeó. Zaprezentowano kolekcję wyrobów konwisarskich oraz zbiorów sreber stołowych i cyny europejskiej XVII – XIX wiecznej.

„Wystawy stołowe to również:

-„Historia wzgórze zamkowego i ikonografii”

-„Ziemia sandomierska w pradziejach i średniowieczu” ekspozycja archeologiczna

-„Lapidarium zamkowe”

-Rzeźba Andrzeja Tkacza”

-„Dzieje Sandomierza” – zbiory z zakresu rzemiosła artytycznego, nimizmatyki, dyplomatyki. Wśród nich „Szachy sandomierskie”pochodzące ze schyłku XI w.

-„Jazdy do Sandomierza” wystawa poświęcona związkom Jarosława Iwaszkiewicza z Sandomierzem”.[9]

Na I piętrze, przed ekspozycją w „kuchni królewskiej” znajduje się sala galeryjna, gdzie obecnie jest przedstawiona kolekcja polskiego malarstwa portretowego od drugiej połowy XVII do XX wieku, złożona z prac przekazanych w trzyletni depozyt przez Muzeum Narodowe w Krakowie.

W ekspozycjach stałych muzeum dokonano kolkakrotnych zmian, choć posiada ono wnętrza przeznaczone do ekspozycji stałej to organizowane są w nim małe i duże prezentacje czsowe.

„W ostatnim roku odbyły się w muzeum następujące wystawy:

-„Dzieci w malarstwie polskim” (wystawę obejrzało 6726 osó),

-„Świat lalek Kasi”

-Boże Narodzenie w poezji polskiej” wystawa na konwie bożonarodzeniowej liryki polskiej

-„Współczesne szkło artystyczne”

-Moneta Polska w Tysiącleciu”

-„Krzenień Pasiasty – Krzemień Wyobraźni” – efekty I Sandomierskich Warsztatów Złotniczych

-„Etiopia Kraj Królwej Saby nad Błękitnym Nilem”

-„Spojżenie tu – spojżenie tam” wystawa fotograficzna w ramach obchodów 10 lecia Parstnerstwa Emmenolingen Sandomierz.

-„Alfons Karpiński (1875 – 1961)”

-Wystawa okolicznościowa z okazji 80 lecia Muzeum Okręgowego w Sandomierzu

-Wystawa poplenerowa „Letniej Akademii Sztuki” (...)”[10]

Oprócz wystawienności wystawienniczej muzeum prowadzi również inne formy uprzystępniania. W pzreciwległej części, od strony wisły, mieści się sala koncertowo – widowiskowa, ciesząca się znaczną popularnością; odbywały się tu m.in. koncerty z cyklu „collectanea” w 1988 i 1989r., liczne występy grup teatralnych i dziesiątki innych imprezocharakterze kulturalnym i społecznym bądź politycznym. W tych latach w Muzeum Okręgowym odbyły się ferie zimowe dla uczniów. W bogatym programie zawarte były następujące inicjatywy:

-pogadanka i projekcja filmu p.t. „Bezpieczeństwo dziecka”

-zajęcia z dziećmi z zakresu estetyki kultury nakrywania do stołu, układania kompozycji roślinnych

-projekcja filmu „W grodzie”, „Rycerze”

-„Legendy sandomierskie”

-projekcja p.t. „Funkcjonowanie straży pożarnej w 2001r.”

-pogadanka i projekcja filmu p.t. „Bezpieczeństwo w ruchu drogowym” oraz konkurs wiedzy o ruchu drogowym i bezpieczeństwie.

Do Muzeum przybywa rocznie ponad 15 tysięcy zwiedzjących. Grupy zorganizowane oprowadzają pracownicy muzeum. Dużą grupę stanowi młodzież i dzieci. Działalność Muzeum Okręgowego bardzo mocno związana jest z rozwojem miasta Sandomierza. Ostatnie lata pokazały, że placówka swoją działalnością kulturalną przekraczała znacznie tę granicę. Przykładem na to mogą być organizowane przez Muzeum imprezy o charakterze ogólnopolskim. Do takich zaaliczyć można Przegląd Filmów o Sztuce i Festiwal Tańca Dawnego.

Koniecznym podkreślenia jest fakt, że imrezy te przyciągają ludzi sztuki, filmu, tetru, wreszcie zwykłych odbiorców z całej Polski ze względu na niepowtarzalny klimat Starego Miasta. W roku 1999 Muzeum Okręgowe rozpoczęło ścisłą rozpoczęło ścisłą współpracę z Ogólnopolskim Towarzystwem Młodych Miłośników Starych Miast. Celem zrzeszenia jest nawiązanie i wymiana kontaktów między młodymi ludźmi ze szkół średnich z najstarszych polskich miast. Organizacja skupia młodzież m.in. z Krakowa, Gdańska, Wrocławia i Sandomierza. Oczywisty jest naturalny związek między miastem a Muzeum, stanowiącym jedną z najważniejszych placówek kulturalnych Sandomierza i regionu. Do interesujących i słynnych form kulturalnej działalności Muzeum Okręgowego należy także upowszechnianie na gruncie lokalnym, ogólnopolskiego programu „Małe Ojczyzny”. Pobudzenie patriotyzmu lokalnego przez poznawanie własnych korzeni, folkloru, to tylko niektóre z realizowanych założeń.

ROZDZIAŁ III

PRZEDMIOT I METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH

3.1. Cel, problemy, hipotezy

Współcześnie muzeum sztuki to nie tylko instytucja, która gromadzi i konserwuje zbiory, ale jest ona przede wszystkim ośrodkiem kulturalnym w swoim środowisku, działa jako bodziec aktywizujący życie kulturalno - artystyczne mieszkańców oraz prowadzi akcję dydaktyczną dla zwiedzających. Każde muzeum jak pisze Michał W. Ałpatow, przez sam fakt swego funkcjonowania odgrywa czynną rolę w kształceniu estetycznym publiczności „Muzeum musi wprowadzić zwiedzający w świat sztuki, budzić w nich nie tylko zainteresowanie, lecz również i czynną sympatię, uczyć pojmowania problemów sztuki w sposób autonomiczny, rozwijać gust, budzić potrzebę radości estetycznej – potrzebę, której nic innego nie może zaspokoić”.[11] We wszystkich bardzo żywe zainteresowanie budzi możliwość inspirowania dzięki sztuce dyspozycji twórczych, tak bardzo potrzebnych współczesnemu człowiekowi. Na uwagę zasługuje pojawienie się nowych nurtów wychowania estetycznego, muzycznego, teatralnego, także wychowanie filmowe. Coraz żywsze zainteresowanie budzi wychowawcze znaczenie muzeum nie tylko jako instytucji upowszechniającej sztuki plastyczne, ale także jako odrębnej metody kształcenia kulturalnego. Przegląd piśmiennictwa wskazuje, że temat metod uprzystępniania zbiorów muzealnych nie był dotychczas przedmiotem zbyt wielu studiów czy badań.

Program nauczania i wychowania w szkole podstawowej zaleca m.in. aby zapoznawać dzieci ze sztuką, lokalnymi zabytkami historii, udostępniać dzieła i reprodukcje malarstwa i wytwory sztuki ludowej. Realizując proponowane zagadnienia nawiązałam współpracę z Muzeum Okręgowym i zorganizowałam wycieczkę do muzeum po to, aby osiągnąć cel badań, którym jest określenie jako metody uprzystępniania uczniom klas IV – VI muzealnych zbiorów sztuki są najbardziej efektywne.

„Badanie naukowe jest wieloetapowym procesem działań, mających zapewnić nam obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie obranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej i kulturowej”.[12] Wyróżniamy następujące etapy badania naukowego:

„1) etap sytuacji problemowej,

2) etap formułowania problemu,

3) etap formułowania hipotezy roboczej,

4) etap weryfikacji wewnętrznej,

5) etap weryfikacji zewnętrznej,

6) etap wnioskowania końcowego,

7) etap opisu wyników badań”.[13]

W sytuacji problemowej mamy do czynienia z trudnością, która wynika z braku rozpoznania naukowego określonego wycinka rzeczywistości, w której wypadło nam działać. Rozwiązanie problemu wymaga „... poszukiwań a uświadomienie trudności wraz z chęcią ich przezwyciężania prowadzi do stawiania pytań zrazu ogólnych, a następnie coraz bardziej szczegółowych. Te pytania to problemy, stające się słownym sformułowaniem dostrzeżonych trudności”.[14] Kolejną i podstawową czynnością badania naukowego jest etap formułowania hipotezy lub hipotez roboczych. Określenie „hipoteza” pochodzi z języka greckiego od słowa „hipothesis” co oznacza przypuszczenie. Tematem hipotezy zajmuje i wypowiada się wielu uczonych. „Hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenie, częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł e postaci uogólnienia prostych obserwacji: hipotezy złożone zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków”[15].

Następne działanie badawcze polega na weryfikacji wewnętrznej obejmuje szukania zgodności przewidywanych skutków z już znanymi, stwierdzonymi faktami naukowymi. Jednocześnie te czynności nazwać „etapem ostrożności”. Weryfikację wewnętrzną hipotezy można, dla pełniejszego odróżnienia od czynności poprzednich, nazwać etapem weryfikacji zewnętrznej. „Weryfikacja zewnętrzna hipotezy jest badaniem sugerowanego przez nią wycinka rzeczywistości i konfrontowaniem uzyskanych rezultatów badania z przewidywanymi wynikami z założenia roboczego (hipotezy).”[16] Sprawdzenie słuszności rozwiązań, w zależności od cech nauczanego może mieć charakter bądź jakościowy, bądź ilościowy, zależnie od tego, czy zebrane dane można policzyć, zmierzyć, czy tylko opisać. Kontrola jakościowa polega na grupowaniu danych według pewnych cech dających się opisać i jednocześnie odróżniać od danych o innych cechach. Kontrola ilościowa zyskuje walor kontroli obiektywnej i ścisłej.

Ostatnim etapem badawczym jest wnioskowanie końcowe. Tak jak w etapie przewidywania skutków założenia roboczego posługujemy się dedukcją, tak na tym etapie będziemy mieć do czynienia z indukcją. „Dedukcja ta rozumie przechodzące od ogółu do szczegółu, czyli takie rozumowanie, w którym” na podstawie wiadomości o wszystkich przedmiotach wnioskuje się o niektórych z nich. (...) Indukcja to rozumowanie przebiegające w kierunku przeciwnym niż dedukcja, a mianowicie od szczegółu do ogółu czyli na podstawie wiadomości o niektórych przedmiotach jakiejś klasy wnioskujemy o wszystkich przedmiotach danej klasy.[17]

Problem badawczy wyznacza dalszy proces myślowy w fazie koncepcji, jest przyporządkowany danemu tematowi badań i oznaczonym celom. Określa się tyle problemów, ile jest koniecznych dla wyczerpania tematu pracy. Problem badawczy powinien spełniać kilka warunków jeśli chcemy aby był prawidłowy. „... sformułowane problemy muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy, zawartej w temacie badań. Tak więc problemy w sposób bardziej precyzyjny określają zakres naszych wątpliwości, tym samym określają teren badawczych poszukiwań. Drugim warunkiem poprawności sformułowanych przez nas problemów, jest konieczność zawarcia w nich wszelkich generalnych zależności między zmiennymi. Dzięki temu dość ściśle będziemy mieć wyznaczony zakres badanych zjawisk. Trzecim warunkiem poprawności problemu badawczego jest jego rozstrzygalność empiryczna oraz wartość praktyczna.”[18] Problemy mają postać pytań, tak np. Stefan Nowak sądzi, Ze „... problem badawczy to tyle co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.”[19]Zakładając, że „... problemy badawcze są to pytania, na które pytamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”,[20] w niniejszej pracy sformułowałam następujące problemy główne i problemy szczegółowe:

Problemy szczegółowe

1.Jaka jest przydatność uprzystępniania uczniom klas IV – VI muzealnych zbiorów sztuki

a)metodą fachowego komentarza pracownika tej instytucji?

b)metodą komentarza nauczyciela – wychowawcy danej klasy, realizowanych w trakcie zwiedzania wszystkich ekspozycji stałych?

2.Jaka jest przydatność w uprzystępnianiu uczniom klas IV – VI muzealnych zbiorów sztuki metodą dyskusji dzieci z przewodnikiem na temat wybranych dzieł, które stanowią ilustrację treści opracowanych w szkole na lekcjach np. j. Polskiego, sztuki itp.?

3.Jak przejawiają się dziecięce przeżycia estetyczne doznawane pod wpływem wartości estetycznych dzieł sztuki?

4. Jakie wartości kształcąco wychowawcze ma zwiedzanie przez dzieci muzealnych zbiorów sztuki?
Hipoteza główna
Pobyt w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu to atrakcyjne zdarzenie. Jest dla dzieci radosnym, pouczającym i kształcącym wydarzeniem. Zwiedzanie przez nie wystaw stałych i uprzystępnianie im muzealnych zbiorów sztuki wpływa na wzbudzenie u dzieci przeżyć estetycznych i upodobań. Fachowe uprzystępnianie wiadomości połączone z ciekawymi zajęciami wzbogaca zasób wiadomości dzieci, rozbudza zainteresowania historią regionalną, bogaci wiedzę o świecie i człowieku w przeszłości oraz inspiruje do działań twórczych. Selektywny wybór dzieł i przystępniejszy, werbalny komentarz skracał czas zwiedzania, eliminował znużenie dzieci, a ich percepcję czynił aktywną. Także wartościową okazała się metoda dyskusji –rozmowy z dziećmi z przewodnikiem na temat kilku wybranych eksponatów muzealnych, które wiązały się z treściami opracowanymi już w szkole, na lekcjach języka polskiego, sztuki.
Hipotezy szczegółowe
1.a) W trakcie zwiedzania wszystkich muzealnych wystaw stałych uprzystępnianie wystawionych tu eksponatów uczniom kl IV metodą oprowadzania z fachowym komentarzem pracownika muzeum daje dobre efekty tylko w początkowym etapie. Stopniowo dzieci stają się przytłoczone ilością eksponatów i nadmiarem przekazywanych im, często trudnym językiem informacji. Ich uwaga staje się wybiórcza i mimowolna.

b) Metoda oprowadzania z fachowym, celowo przygotowany komentarzem nauczyciela daje lepsze efekty, gdyż dokonuje on selekcji omawianych eksponatów i objaśnia je uczniom prostszym, mniej obfitym w szczegóły językiem, co czyni dziecięcą percepcję bardziej pojemną i dłużej skupioną na oglądanych obiektach sztuki.

2. Uprzystępnianie uczniom klasy IV zbiorów muzeum metodą dyskusji dzieci z przewodnikiem na temat wybranych dzieł sztuki stanowi doskonałą formę zajęć powtórzeniowych, przypominających i utrwalających zagadnienia omawiane wcześniej na zajęciach szkolnych. W trakcie zwiedzania prowadzonego metodą dyskusji przewodnik odwołuje się do zdobytych wcześniej wiadomości, pobudza aktywność dzieci w kierunku wiązania wiedzy zdobytej w muzeum z tym czego dowiedziały się w szkole. Zwiedzanie jednak tą metodą wymaga przygotowania dzieci, zapoznania ich z rodzajem zagadnień, które będą omawiane, co jest warunkiem ich świadomego i aktywnego uczestnictwa w zajęciach prowadzonych w muzeum.

3. Zgromadzone w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu dzieła sztuki wzbudziły u dzieci przeżycia estetyczne w formie mimicznej i pantomimicznej oraz ekspresji uczuć. Służyły w doznawaniu przez uczniów wartości estetycznych występujących w dziełach sztuki, jak: piękno, ładność, komiczność, oryginalność, brzydota.

4. Zwiedzanie przez dzieci zbiorów muzealnych (Muzeum Okręgowym w Sandomierzu) bogaci wiedzę uczniów o regionie, o twórcach i sztuce oraz rozwija wśród nich poczucie więzi z własną społecznością. Rozbudza zamiłowania i zainteresowania historią i tradycją oraz bogaci ich wiedzę o świecie, o człowieku i o przeszłości. Inspiruje też ich do wykonywania wytworów plastycznych.
3.2. Metody, techniki i narzędzia badawcze
„Metodę badania naukowego tworzy zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozwiązania problemu badawczego” Natomiast Stanisław Nowak stwierdza, iż metoda badań to tyle co „... określony, powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości, niezbędnych dla rozwiązania określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego rodzaju przez szeroko obejmowaną obserwację rzeczywistości”.[21] Według Michała Łobockiego metoda „... pewien ogólny system reguł, dotyczących ograniczenia określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy”.[22]

Przez technikę badań rozumiemy „... czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie, optymalnie sprawdzonych informacji, opinii, faktów”.[23] Opanowanie ich wymaga szeregu praktycznych umiejętności związanych z podaniem właściwej instrukcji, posługiwaniem się określonymi przyrządami lub aparatami dokonywanymi za ich pomocą pomiarów, odczytywaniem uzyskanych wyników, kontynuowanie przebiegu badań, organizowaniem ich warunków. Natomiast „... narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań. O ile technika badawcza oznacza czynności, np. obserwowanie, prowadzenie wywiadu, o tyle narzędzie badawcze to instrument służący do technicznego gromadzenia danych z badań. W tym rozumieniu narzędziem badawczym będzie kwestionariusz wywiadu, magnetofon, arkusz obserwacyjny, nawet ołówek”.[24] W celu rozwiązania podjętych problemów zorganizowałam i przeprowadziłam badania, w których wykorzystałam metodę sondażu diagnostycznego, dla której technikami były:

1.obserwacja, gdzie narzędziem był „Arkusz obserwacyjny”

2.wywiad, gdzie narzędziem był „Kwestionariusz wywiadu”

3.analiza dokumentów, tj. wytworów plastycznych dzieci, gdzie narzędziem był zestaw „kryteria punktacji i oceny wytworów plastycznych uczniów (klas IV - VI)”.

Metoda sondażu diagnostycznego, którą zastosowałam w swoich badaniach „... pozwala na poznanie określonego zjawiska społecznego, ustalenie jego zasięgu, poziomu, intensywności, następnie ocenę i wyniku tego – na zaprojektowanie modyfikacji. Zastosowanie metody sondażu daje możliwość wyjaśnienia pewnych zjawisk masowych czy ważniejszych procesów występujących w zbiorowości”.[25] W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to: wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobistych, analizy statystyczne i inne.

„Obserwacja jest planowym i systematycznym spostrzeganiem ściśle określonych przedmiotów i zjawisk, celem dokonania ich opisu i charakterystyki. (...) Ze względu na czynności obserwatora możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje obserwacji: obserwację niekontrolowaną i kontrolowaną. Pierwsza z nich polega na określeniu przedmiotu obserwowanego, lecz nie posługuje się systemem kategorii opisowych lub skalami. Prowadzi głównie do opisu jakościowego. Natomiast obserwacja kontrolowana opiera się na specjalnie skonstruowanych formularzach zawierających ściśle określone kategorie, pomagające klasyfikować opisane zjawiska:.[26] W moich badaniach zastosowałam obserwację niekontrolowaną i kontrolowaną. Pierwszą zastosowałam na lekcji sztuki, natomiast drugą w trakcie zwiedzania muzeum przez uczniów klasy IV. Polegała ona na śledzeniu i notowaniu w kwestionariuszach obserwacyjnych uzewnętrzniających się przejawów przeżyć estetycznych dzieci pod wpływem prezentowanych dzieł sztuki. Obserwacje prowadziły dwie osoby, które notowały swoje spostrzeżenia na arkuszach obserwacyjnych. Natomiast „Arkusz obserwacyjny to wcześniej przygotowany kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami. W odpowiednich rubrykach pod określonymi zagadnieniami notujemy wszelkie spostrzeżone fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danymi zagadnieniami”.[27] Wzór „Arkusza obserwacji” jakim posługiwałam się w mojej pracy znajduje się w „Aneksach” pracy.