Tablo: I. Temel Ekonomik Büyüklükler

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KAMU MALİYESİNDE GELİŞMELER VE HEDEFLER

I. GENEL DEVLET

1. Mevcut Durum

Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kurum ve kuruluşlar, mahalli idareler, sosyal güvenlik kuruluşları ile fonlar, döner sermayeler, işsizlik sigortası fonu ve KİT’ler kamu kesimini oluşturmaktadır. Kamu kesimi kapsamından KİT’ler çıkartıldığında ise genel devlet tanımına ulaşılmaktadır.

Genel devlet harcama ve gelirleri, tanımı gereği, genel devlet kapsamındaki birimlerin harcama ve gelirlerinin toplamından oluşmaktadır. Ancak, bu birimlerin harcama ve gelirlerinin hesaplanması sırasında dikkat edilmesi gereken husus, genel devlet kapsamı içindeki birimler arasındaki transfer işlemlerinde, söz konusu transfer tutarlarının, transferi yapan kuruluşta harcama olarak; transfer yapılan kuruluşta da gelir olarak gösterilmemesidir. Böylece, bir kamu geliri, geliri ilk olarak elde eden birimin hesabında gelir; nihai olarak harcayan birimin hesabında da gider olarak yazılmaktadır. Yapılan bu işlem sonucunda kuruluşlar itibarıyla denge rakamları değişmekte, ancak toplam genel devlet dengesi değişmemektedir. Ayrıca, Devlet Planlama Teşkilatı tanımlı kamu kesimi genel dengesi hesaplanırken yapılan bazı gelir ve harcama kalemlerindeki netleştirmeler, genel devlet dengesi oluşturulurken yapılmamaktadır.

Uygulanan ekonomik program kapsamında ortaya konulan sıkı maliye politikası neticesinde genel devlet dengesinde 2005 yılında ilk defa fazla verilmiş ve 2006 yılında yüksek özelleştirme gelirleri ve bir defalık gelirlerin de etkisiyle fazla verilmeye devam edilmiştir. 2007 yılında ise, bir defalık gelirlerin bir önceki yıla göre daha düşük düzeylerde gerçekleşmesi, GSYH’ya oran olarak özelleştirmelerden elde edilen gelirlerin 0,2 puan azalması ve faiz dışı harcamaların 0,5 puan artması, genel devlet dengesinin yüzde 0,2 seviyesinde açık vermesi sonucunu doğurmuştur.

2008 yılında ise genel devlet açığının, özellikle vasıtalı vergi ve özelleştirme performansındaki düşüş nedeniyle, bir önceki yıla göre 0,5 puan artarak, GSYH’ya oranla yüzde 0,7 düzeyine yükselmesi beklenmektedir. Özelleştirme gelirleri ve faiz giderleri hariç genel devlet dengesinde ise, bir önceki yıla göre 0,3 puan azalışla GSYH’ya oran olarak yüzde 3,8 düzeyinde fazla verilmesi beklenmektedir.

KİT’ler dahil edilerek elde edilen ve DPT tanımı esas alınarak hesaplanan kamu kesimi genel dengesinin ise, 2007 yılında GSYH’ya oran olarak yüzde 0,1 düzeyinde açık vermesi ve bu açığın 2008 yılında yüzde 0,8’e yükselmesi beklenmektedir.

Ayrıca, 2007 yılında GSYH’ya oran olarak yüzde 3 düzeyinde gerçekleşen IMF tanımlı kamu kesimi faiz dışı fazlasının, 2008 yılında yüzde 2,7 seviyesine gerilemesi beklenmektedir.

2. 2009 Yılı Hedefleri

2009 yılında genel devlet vergi gelirlerinin bir önceki yıla göre 0,6 puan artarak GSYH’ya oran olarak yüzde 18,6 düzeyinde gerçekleşmesi öngörülmektedir. Vergi gelirlerindeki bu artışta ithalde alınan KDV’nin 0,3 puan, gelir ve kurumlar vergilerinin de 0,2 puan artacağı öngörüleri belirleyici olmaktadır.

Faktör gelirlerinin GSYH’ya oranının, bir önceki yıla göre 0,3 puan azalarak yüzde 4,8 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Bu gelişme üzerinde kamu bankaları ile faiz, ikraz ve tavizlerden elde edilen gelirlerin GSYH’ya oran olarak 0,1’er puan düşmesi etkili olacaktır.

Sosyal güvenlik sisteminin finansmanı amacıyla özel ve kamu kesiminden elde edilen prim tahsilatlarının toplamı olan sosyal fon gelirlerinin, 2009 yılında bir önceki yıla göre 0,8 puan artarak GSYH’ya oran olarak yüzde 7 düzeyine yükselmesi öngörülmektedir. 2009 yılında ortaya çıkan bu artışta, tahsiline devam edilen sigorta primi borçları yapılandırma gelirlerinin bir önceki yıla göre azalmasına karşın, sosyal güvenlik reformu nedeniyle merkezi yönetim bütçesinden ödenecek olan devlet katkıları belirleyici rol oynamaktadır. Böylelikle reform öncesinde sosyal güvenlik kurumlarına açık transferi olarak gerçekleştirilen merkezi yönetim bütçe giderlerinin bir kısmı kanuni pay nispetinde devlet katkısı olarak üstlenilmektedir.

Bu gelişmelerin yanı sıra, özelleştirme gelirlerinin 2008 yılına göre 0,3 puan artması sonucunda, genel devlet toplam gelirlerinin GSYH içerisindeki payının yüzde 32,4’den yüzde 33,6’ya yükselmesi beklenmektedir.

Genel devlet faiz dışı harcamalarının GSYH’ya oranının 2009 yılında bir önceki yıla göre 1,1 puan artarak yüzde 28,6 düzeyine yükselmesi öngörülmektedir. Söz konusu artış, genel devlet transfer harcamalarındaki yükselmeden kaynaklanmaktadır. Faiz harcamalarındaki 0,3 puanlık azalmaya karşın cari transferlerin artmasında, 5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun gereğince işveren hissesine düşen sigorta priminin 5 puanlık kısmının Hazine tarafından karşılanması ve 5793 sayılı Kanunla sosyal güvenlik prim borçlarının yeniden yapılandırılması sonucu elde edilen tahsilatların bir önceki yıla göre azalması neticesinde sosyal güvenlik kuruluşlarına yapılan transferlerin yükselmesi belirleyici olmuştur.

Bu çerçevede, GSYH’ya oran olarak 2008 yılında 0,7 düzeyinde gerçekleşmesi beklenen genel devlet açığının, 2009 yılında 0,3 olması öngörülmektedir. Bununla birlikte faiz giderleri ve özelleştirme gelirleri hariç tutulduğunda, 2008 yılında GSYH’ya oran olarak yüzde 3,8 düzeyinde fazla vermesi beklenen genel devlet dengesinin, 2009 yılında 0,2 puan azalışla yüzde 3,6 düzeyinde fazla vereceği tahmin edilmektedir.

KİT’ler dahil edilerek elde edilen ve DPT tanımı esas alınarak hesaplanan kamu kesimi genel dengesinin ise, 2008 yılında GSYH’ya oran olarak yüzde 0,8 düzeyinde açık vermesi ve 2009 yılında kamu gelir-gider dengesinin yeniden sağlanması beklenmektedir.

Ayrıca, 2009 yılı IMF tanımlı kamu kesimi faiz dışı fazlasının GSYH’ya oranının, Orta Vadeli Program (2009–2011) hedeflerine uygun olarak, yüzde 3 olması programlanmaktadır.

TABLO: III. - Genel Devlet Toplam Gelir ve Harcamaları

	(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)					(GSYH'ya Oranlar, Yüzde)
	2005	2006	2007	2008 (1)	2009 (2)	2005	2006	2007	2008 (1)	2009 (2)
Vergiler	120 935	142 353	156 815	179 210	207 131	18,6	18,8	18,4	18,0	18,6
-Vasıtasız	36 283	39 541	46 829	56 470	65 835	5,6	5,2	5,5	5,7	5,9
-Vasıtalı	80 972	98 660	105 256	117 434	135 252	12,5	13,0	12,3	11,8	12,2
-Servet	3 680	4 151	4 730	5 306	6 044	0,6	0,5	0,6	0,5	0,5
Vergi Dışı Normal Gelirler	16 388	18 991	17 697	19 182	19 537	2,5	2,5	2,1	1,9	1,8
Faktör Gelirleri	38 814	45 567	48 077	50 716	53 600	6,0	6,0	5,6	5,1	4,8
Sosyal Fonlar	33 607	44 399	48 319	62 454	78 151	5,2	5,9	5,7	6,3	7,0
TOPLAM	209 744	251 311	270 907	311 562	358 419	32,3	33,1	31,7	31,3	32,2
-Özelleştirme Gelirleri	3 984	11 958	11 795	10 940	15 531	0,6	1,6	1,4	1,1	1,4
TOPLAM GELİR	213 729	263 269	282 701	322 501	373 950	32,9	34,7	33,1	32,4	33,6
Cari Harcamalar	85 217	108 938	125 970	147 671	164 128	13,1	14,4	14,8	14,9	14,8
Yatırım Harcamaları	18 761	22 523	26 302	30 310	32 753	2,9	3,0	3,1	3,0	2,9
-Sabit Sermaye	18 645	22 316	26 199	30 214	32 634	2,9	2,9	3,1	3,0	2,9
-Stok Değişmesi	116	206	104	96	119	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Transfer Harcamaları	108 631	120 556	132 326	151 732	180 743	16,7	15,9	15,5	15,3	16,3
-Cari Transferler	105 868	112 929	126 870	144 540	177 644	16,3	14,9	14,9	14,5	16,0
-Sermaye Transferleri	2 763	7 627	5 456	7 192	3 099	0,4	1,0	0,6	0,7	0,3
Stok Değişim Fonu	0	0	0	0	0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
FAİZ DIŞI HARCAMALAR	166 024	205 449	235 157	273 283	317 867	25,6	27,1	27,5	27,5	28,6
TOPLAM HARCAMA	212 609	252 017	284 598	329 713	377 624	32,8	33,2	33,3	33,2	34,0
BORÇLANMA GEREĞİ	-1 120	-11 252	1 896	7 212	3 674	-0,2	-1,5	0,2	0,7	0,3
FAİZ DIŞI BORÇLANMA GEREĞİ	-47 704	-57 820	-47 544	-49 218	-56 083	-7,4	-7,6	-5,6	-4,9	-5,0
FAİZ GİD. VE ÖZEL. GEL. HARİÇ BORÇ. GER.	-43 720	-45 862	-35 750	-38 278	-40 552	-6,7	-6,0	-4,2	-3,8	-3,6