Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

Güvenilirliği

Şia’nın rical âlimleri Ebu Hamza Sumali’yi muhtelif cümlelerle mevsuk saymış ve şöyle demişlerdir:

ثقة کان من خیار اصحبنا و ثقاتهم و معتمدیهم فی اروایة و الحدیث⁹⁰⁴

هو ثقة عدل⁹⁰⁵

ثقة له کتاب⁹⁰⁶

“İtimad edilir, rivayet ve hadiste ashabımızın güvenilir sika fertlerinden ve iyilerindendir, itimat edilir ve adil kimsedir, güvenilir biridir, bir kitabı vardır.”

Ama Keşşi, Ebi Hamza Sumali’nin içki içtiğine dair iki rivayet nakletmiştir.⁹⁰⁷ Bu durumda onu adil saymak mümkün değildir. Fakat bu iki rivayet, istinad edilemeyecek ve delil olarak kullanılamayacak eksikliklerle malüldür. Birincisi mürseldir. Çünkü birinci rivayeten ravisi Ali b. Hasan b. Faddal’dır. Hâlbuki Ebi Hamza ile karşılaşmamıştır ki kendi gözlemini aktarabilsin. İkinci rivayetin ravisi Muhammed b. Hüseyin b. Ebi’l-Hattab 262 yılında bu dünyadan göçmüştür. Necaşi de onu, Masum İmamlar Cevad, Hadi ve Askeri’nin (a.s) ashabı arasında saymıştır. Bu durumda, vefat yılı 150 olan Ebu Hamza’nın zamanını görmemiş olması ve hikayesini nakledemeyecek bulunması doğaldır. Bundan dolayı her iki rivayette, onu nakleden vasıta belirsiz olmakta ve rivayetler mürsel kalmaktadır. Dahası bu iki rivayetle çatışan başka rivayetler de vardır.⁹⁰⁸ Bundan önce Ebi Hamza’yı öven rivayetlerle çatışan bazı rivayetlerden de bahsetmiştik. Sonuç itibariyle Ebi Hamza, Şia’nın Necaşi, Saduk, Tusi vs. gibi rical âlimlerinin şahitliğiyle Şia’nın güvenilir ravilerinden ve büyük şahsiyetlerindendir.

Ehl-i Sünnet’in rical âlimleri onu zayıf kabul etmişler ve onu tanıtırken;

ضعیف الحدیث, لیس بشیء, لین, یکتب حدیثه و لا یحتاج به, واهی الحدیث, لسی بثقته, ضعفه بین علی روایاته,⁹⁰⁹ لیس بالمتعین عندهم, رافضی, ضعیف⁹¹⁰

ifadelerini kullanmışlardır. Fakat Ehl-i Sünnet’in rical âlimleri bizim için hüccet değildir ve görüşlerinin, Necaşi, Şeyh Tusi, Şeyh Saduk vs. gibi büyük şahsiyetlerin onu mevsuk bulması karşısında değeri yoktur. Belki denebilir ki, Ebu Hamza Sumali’nin rivayetlerinin Ehl-i Sünnet arasında zayıf görülmesinin sırrı, onun Ehl-i Beyt (a.s) mezhebine yoğun ilgisindedir. Nitekim bu durum “rafızi” kelimesinden anlaşılabilmektedir. Buna ek olarak Hakim Nişaburi, el-Müstedrek ale’s-Sahiheyn’de Ebu Hamza’dan üç rivayet nakletmiş ve sonra şöyle demiştir: “Bu rivayetlerin sahih senedi vardır. Çünkü mezhepte aşırılık dışında Ebu Hamza’ya yöneltilmiş bir eleştiri yoktur.”⁹¹¹ Hatırlatmak gerekir ki Hakim Nişaburi, Müstedrek’in tüm rivayetlerini şeyheynin (Buhari ve Müslim) veya bu ikisinden birinin şartlarına uyması halinde sahih kabul eder. Bu şartlardan biri de ravinin güvenilirliğidir. Bu yüzden, Hakim Nişaburi’nin görüşüne göre Ebu Hamza’nın sika olduğunda tereddüt bulunmadığı anlaşılmaktadır.