Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

Söze Özgü Edebiyat Kalıbında Manayı Anlamak

Akılcı yöntemin bir başka özelliği de sözün manasının, edebiyat kalıbına özgü biçimde üretilmesidir. Bazı rivayetlerde de sözün edebi noktalarına odaklanıldığı ve sözün edebi noktalarının ifade ettiği anlama dayanıldığı görülmektedir. Örneğin sahih senedle İmam Bâkır’dan (a.s) nakledilmiş rivayette Hazret, başın bir kısmını meshetmenin kâfi gelmesinin delilini soran Zürare’ye cevap verirken şöyle buyurdu:

لان الله عز و جل یقول فاغسلوا وجوهکم. فعرفنا أن الوجه کله ینبغی ان یغسل ثم قال و ایدیکم الی المرافق ثم فصل بین الکلام²⁶² فقال وامسحوا برؤسکم فعرفنا حین قال برؤسکم ان المسح ببعض الرأس لمکان الباء²⁶³

“Çünkü Allah azze ve celle buyurmuştur ki “Yüzünüzü yıkayın”. Öyleyse yüzün tamamını yıkamak gerekir. Daha sonra “Kollarınıza kadar ellerinizi” demiştir. Sonra ise sözün arasında boşluk bırakarak şöyle buyurmuştur: “Başınızı meshedin”. “Başınızı” buyrulduğunda kelimenin başındaki “ba” nedeniyle başın bir kısmının meshedilmesinin kafi olduğunu anlıyoruz.”

Bu rivayette İmam Bâkır (a.s), “yıkayın (yüzlerinizi ve ellerinizi)” cümlesinde “ba” zikredilmemesi, buna karşılık “meshedin (başınızı)” cümlesinin başına “ba” getirilmesinden abdestte başın bir kısmınnı meshedilmesi sonucunu çıkarmıştır. Dolayısıyla buradan anlaşılmaktadır ki Kur’an ayetlerinin manasını anlarken ayetlerin edebi özelliklerine de dikkat etmek gerekmektedir.

Aynı şekilde başka bir rivayette Hazret’in “elhamdulillah”ı zikrettikten sonra şöyle buyurduğu nakledilmiştir:

ما ترکت و لا بقیت شیئا. جعلت جمیع انواع المحامد لله عز و جل فما من حمد الا و هو داخل فی ما قلت²⁶⁴

“(Elhamdulillah’ı zikretmekle) geride (Allah’a hamddan) herhangi bir şeyi terkedip bırakmadım. (Çünkü) Allah azze ve celle için hamdlerin bütün türlerini yerli yerine koydum. Söylediğime dahil olmayan hiçbir hamd yoktur.”

Bu rivayette İmam’dan (a.s) nakledilmiş söz, Kur’an’dan bir cümle olan “elhamdulillah”ın tefsiri olarak ele alınmış değildir. Fakat bu cümlenin Kur’an’da zikredildiği ve İmamların (a.s) zikirlerinin de Kur’an-ı Kerim’den alındığı gözönünde bulundurulursa bu sözü Kur’an cümlesinin tefsiri saymak mümkündür. Bu yüzden rivayet tefsiri yapan âlimler Hamd suresini tefsir ederken bu ve benzeri rivayetlere değinmişlerdir. Bu rivayette, “elhamdulillah”ın bütün hamdleri kapsaması boyutu da açıklığa kavuşturulmamıştır. Ama bu anlamın, “el-hamdu”nun, cinsin tamamını ifade için²⁶⁵ kullanılmış “elif” ve “lam”ından çıkarıldığı bellidir.²⁶⁶ Buna göre bu rivayet de ayetlerin anlamının Arap dilinin edebi noktaları dikkate alınarak çıkarılabileceğini teyit etmektedir.