Tillar va adabiyot kafedrasi

 
Mashq.
O‘zingiz badiiy asarlardan o‘rin hollari ishtirok etgan gaplarga oltita 
misol to‘plang va qanday so‘z turkumlari bilan ifodalanganini izohlang. 
O‘rin hollari ham holning boshqa turlari kabi birikmali qo‘llanishi mumkin: 
Ahillik bor joyda 
hamma ish soz ketadi. 
Talabalar yashaydigan xonalarda
doim 
ozodalik va saranjomlik saqlanishi kerak. 
 
Mashq.
Matndagi birikmali hollarni aniqlang. Qaysi turdagi hol ekanligini 
aytib bering. 
Sherzod salom berib, ostonadagi eski stulga o‘tirdi... Zulayho pildiragancha 
hovli to‘riga yugurdi. Yong‘oq shoxiga ilib qo‘yilgan ikki quloch arqondan yasalgan 
arg‘imchoqqa osildi. Uydan naridagi supa ustida xontaxta turar, xontaxtada qolgan 
shisha idishdagi murabboni ari talar edi... Sherzod pastak darvozadan kirishi bilan 
dimog‘iga rayhon isi urildi. Chap tomondagi gulzorda rayhonlar barq urib yotar, 
hovli yuzi iflos, hamma yoqda shox-shabbalar sochilib yotardi (O‘.Hoshimov).
 
Daraja-miqdor holi
ish-harakatning miqdorini, darajasini bildirib qancha? 
qay darajada? kabi so‘roqlarga javob bo‘ladi. 
Misollar: Gapni 
kam
so‘zla, ishni 
ko‘p
ko‘zla. Daraja– miqdor hollari 
ko‘p, oz, 
biroz, bir muncha
kabi miqdor ravishlari bilan 
(oz
ishladim, 
ko‘p
o‘qidim, uning 
ahvoli 
biroz
yaxshilandi), 
marta 
so‘zi bilan birga kelgan sonlar bilan (kitobni 
uch 
marta
o‘qib chiqdim) ifodalanadi. Misol: Darvoza oldida turib talabalarning 
mashg‘ulotdan chiqishini 
ancha 
kutdik. Bu fil’mni 
ikki marta
ko‘rdim. 
Daraja-miqdor hollari ham boshqa turdagi hollar kabi birikmali kela olishi 
mumkin. 
Mashq.
Matndagi daraja-miqdor hollarini aniqlang. Qaysi so‘z turkumi bilan 
ifodalanganini ayting. 

---

114 
Meva bozorda sust ketadi. Tilanchilar va devonalar, boshqa hech kim deyarli 
ko‘rinmaydi. Vaqt peshindan biroz oqqan. Biz tentirab yurib, unda-bunda to‘xtab 
olxo‘ri qidiramiz. Bozorda olxo‘ri ko‘p bo‘lsa ham ancha qimmatga sotishadi. Biz 
esa arzonini qidiramiz. Nihoyat topamiz, ammo dumbul, mayda. Sotuvchidan 
so‘rayman:
- Narxi qancha turadi? Arzonroq bersangiz olamiz, aka. 
... Savdo zo‘r bo‘ladi. Talashib, tortishib qadog‘ini bir miri kam bir tangadan, 
jami o‘n ikki tangaga shaftoli sotib olamiz. G‘izillab bozordan chiqib 
Balandmachitga boramiz. Nafs o‘lgur yomon, bir pasda o‘nta shaftolini eb qo‘ydik 
(Oybek). 
Mashq. 
Berilgan misollar orasidan ravish hollari va daraja miqdlor hollari 
ishtirok etgan gaplarni ko‘chiring. 
1. Oldimdan katta-kichik odamlar o‘tib turadi, lekin shaftoliga kimsa boqmaydi 
(Oybek). 2. O‘rtoqlarim bilan ko‘p o‘ynadik. 3. SHu voqeadan bir necha kun o‘tdi. 
Lazokat xolaning xonadoniga ancha fayz kirdi (M.Qoriyev). 4. El-yurt boshida yana 
qora bulutlar paydo bo‘la boshladi. Urushning sovuq shabadalari esib, sovuq xabarlar 
kela boshladi (M.Qoriyev). 5. Anchadan keyin buvim g‘imirsib o‘rnidan turdi-da 
tasbehini tokchaga qo‘yib, sekin oldimga keldi (M.Ismoiliy).