Undosh fonemalar tasnifi
Hozirgi o‘zbek adabiy tilida undosh fonemalar 25 ta. Ular quyidagilar:
b, v, g,
d, z, j, dj, y, k, l, m, n, p, r, s, t, f, x, ts, ch, sh, q, g‘, h, ng.
Rus tilidan o’zlashgan
vulkanizatsiya, glitserin, dislokatsiya, konstitutsiya kabi so’zlar tarkibida kelgan ts
undoshi ham o’zbek tilining undoshlari sirasiga kiritib kelinmoqda.
Undosh fonemalar quyidagicha tasnif qilinadi:
1
. Artikulatsiya (hosil bo‘lish) o‘rniga ko‘ra.
2.
Artikulatsiya (hosil bo‘lish) usuliga ko‘ra.
3
. Un paychalarining ishtirokiga ko‘ra.
4.
Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra.
Artikulatsiya o‘rniga ko‘ra undosh fonemalar quyidagi turlarga bo‘linadi:
1
.
Lab undoshlari
:
1) lab-lab undoshlari:
b, p, m, v
0
;
2) lab-tish undoshlari:
f, v
2.
Til undoshlari:
1) til oldi undoshlari:
d, t, z, s, sh, j, dj, ch, n, l, r, ts
.
2) til o‘rta undoshi:
y
;
3) til orqa undoshlari: a) sayoz til orqa undoshlari:
g, k, ng;
b) chuqur til orqa
undoshlari:
q, g‘, x
3.
Bo‘g‘iz undoshi: h.
Artikulatsiya usuliga ko‘ra undosh fonemalar quyidagi turlarga bo‘linadi:
1. Portlovchi undoshlar:
b, g, d, k, p, t.
2. Qorishiq portlovchilar:
ch, dj, ts.
3. Sirg‘aluvchi undoshlar:
v, j, z, y, l, s, f, x, sh, g‘, h.
4. Portlovchi-sirg‘aluvchilar (burun tovushlari):
m, n, ng.
5. Titroq tovush:
r.
Un paychalarining ishtirokiga ko‘ra undoshlar 2 xil: jarangli undoshlar va
jarangsiz undoshlar. O‘zbek tilida jarangli undoshlarning ko‘pi jarangsiz juftlariga
ega.
Jarangli
undoshlar
b
v
g
d
j
dj
z
y
l
m
n
ng
r
g’
-
-
Jarangsiz
undoshlar
p
f
k
t
sh
ch
s
-
-
-
-
-
-
x
ts
q
Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra undosh fonemalar quyidagi turlarga
bo‘linadi:
7
1.Sonorlar:
Dostları ilə paylaş: |
