Tmmob makina m ühendisleri odası yayını
Yüklə 1,66 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TAM ZAMANINDA (JIT)
| TAM ZAMANINDA (JUŞT-IN-TIME) ÜRETİM
SİSTEMİNİN OTOMOTİV ENDÜSTRİSİ İÇİN ÖNEMİ Otomotiv endüstrisi katma değer, geniş istihdam olanakları, diğer sanayiler üzerindeki etkisi bakı- mından en önemli sektörlerden biridir. 2 Dünya Savaşı sonrası ekonomisi durmuş, en- düstrisi tükenmiş Japonya'da Toyota Motor Co.'nın başlattığı Just-ln-Tıme Üretim Sistemi 1970'lerin ortalarında birçok Japon işletmesi tarafından be- nimsenmiştir"'. Kaliteyi geliştiren, hammadde, yarı mamul, bit- miş ürün stoklarını, depolama, yer gereksinimlerini azaltan, işgörenden ve ekipmandan faydalanmayı arttıran, toplam üretim zamanını, fazla çalışmayı, geri çevirmeleri, tüm atıktan ve maliyeti azaltan, es- nekliği ve verimliliği yükselten JIT Üretim Sistemi Japon endüstrisinin kısa sürede gelişmesinde önemli rol oynamıştır. JIT Üretim Sistemini uygulayan Ja- pon işletmeleri uluslararası pazarlarda da önemli paylar kazanmıştır. 1950 yılında dünya taşıt üretiminde % 75.7 paya sahip ABD ilk sırada yer alırken, aynı yıl Japonya'nın payı sadece % 0.3'tü. 1986 yılında ise ABD'nin payı % 25.1 olurken Japonya'nın payı % 27.1'e yüksel- miştir 'M Japonya'nın dünya taşıt üretimindeki payı- nın bu kadar yükselmesinin başlıca sebeplerinden bin JIT Üretim Sisteminin! yaygın şekilde kullanıl- masıdır. w il 14 Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı: 387 Nisan 1992 Hiııınııııııııımıımıııııııııımıııııımııııııımııııııııııııııım 1989'da 35 455 838 olarak gerçekleşen toplam dünya otomobil üretiminde ise % 25.53 iie japonya yine en yüksek paya sahip olmuştur. Ayın yıl, ABD % 19.24, Almanya % 12.87'lik paylarla ikinci ve üçüncü sırada yer almışlardır " Japon otomotiv endüstrisindeki bu gelişmeler karşısında ABD ve Avrupa ülkeleri kendi otomotiv endüstrilerini korumak için çeşitli koruma tedbirleri almışlardır. Koruma tedbirleri yanında kalite ve ve- rimliliği yükseltme, maliyetleri azaltma çabaları yo- ğunlaşmıştır. 1970'lerîn sonuna doğru Kanban Sistemi adı al- tında Batıdan ilgi çeken JIT felsefesi'1, ilk zaman- larda Amerikalıların MRP sistemleriyle karşılaştırıl- masına rağmen JIT'ın kabul edilmesi uzun sürme- miştir ". Son bir kaç yıl içinde JIT yaklaşımı yaygın şekilde tanınmıştır Japonların deneyimleri sonucu, kalite ve verimli- liğin klasik yaklaşımda bilindiği gibi birbirleriyle çatı- şan iki kavram olmadığı görüldükten sonra Batıda yapılan çalışmalarda da kalite (atık oranları veya geri çevirmelerin yüzdesini azaltma) ile verimlilik arasın- da pozitif bir korelasyon olduğu açıkça ortaya ko- yulmuştur Bu çalışmalar kalitenin verimliliğin arttı- rılması için güçlü bir etken olduğunu göstermiştir. Kalite, verimlilik, esneklik ve servis hedeflerine ulaşmak için kullanılan başlıca yaklaşımlardan biri JIT Üretim Sistemidir '*'. JIT Üretim Sistemi, en az miktarda teçhizat, ekipman, malzeme ve insan kaynağı kullanılarak sadece gerekli miktarda parçaların üstün kalitede, tam zamanında ve tam yerinde, düşük maliyetle üretimini sağlayan bir sistemdir 4 ilk olarak: talebin düzgün ve tahmin edilebilir, sürecin çok değişmeyen yapıda olduğu, yüksek ha- cimli ve tekrarlı imalat işlemlerine sahip olan oto- mobil ve elektronik endüstrilerinde gelişen JIT Üre- tim Sistemi ''" bugün de en yaygın ve başarılı ola- rak bu endüstrilerde uygulanmaktadır Türk otomotiv endüstrisi, Avrupalı ve Japon ra kıpleriyle karşı karşıyadır. Kısa süreli koruma tedbir- leri otomotiv endüstrimizde yapılacak hazırlıklar için faydalı olabilir. Ancak uzun süreli koruma tedbirleri- nin faydalı olamayacağı kabul edilmektedir Kaliteli malı düşük maliyetle üreten işletmeler pazarda üstün duruma geçmektedirler. Türk ekono- misi için en önemli sektörlerden biri olan otomotiv endüstrisinin yaşaması ve güçlenmesi için içeride pazar payını arttırması, dışarıda da yavaş yavaş söz sahibi olması gerekmektedir. Otomotiv ana sanayi miz için başlıca hedef pazarlar Orta Doğu, Afrika ve Doğu Avrupa ülkeleri gösterilirken, otomotiv yan sanayimiz için hedef pazarlar bu ülkeler yanında Batı Avrupa ülkeleri de olabilir. İhracat olanaklarımı- zın, otomotiv ana ve yan sanayimizin dış pazarlar- daki paylarının artması için yüksek kaliteli, düşük maliyetli ürünlerin zamanında teslimlerle bu pazar- lardaki alıcılarına ulaştırılması gerekir. Dünyadaki pek çok örneklerinde görüldüğü gibi. Türk otomotiv endüstrisinde de hedeflere ulaşmada izlenecek başlıca yollardan biri Tam Zamanında (Just-ln-Tıme) Üretim Sisteminin uygulanabilmesi- dir. TAM ZAMANINDA (JIT) ÜRETİM SİSTEMİNİN TÜRK OTOMOTİV ENDÜSTRİSİNDE UYGULANABİLİRLİĞİNİN BURSA BÖLGESİ İÇİN DEĞERLENDİRİLMESİ Türkiye'nin en önemli sektörleri arasında yer alan otomotiv sektörünün gücünün attırılması ve ül- ke ekonomimize katkısının yükseltmesi için kaliteyi ve verimliliği yükseltici, maliyetleri azaltıcı çalışmalar hızlandırılmalıdır. Birçok endüstrilerde özellikle oto- motiv endüstrilerinde harikalar yaratan JIT Üretim Sistemi ülkemiz için de başlıca çarelerden biri ola- bilir mi? Türk otomotiv endüstrisi JIT Üretim Siste- mine geçiş için hazır mı? Ana ve yan sanayicileri- mizin durumu nedir? JIT uygulaması için neler ya- pılmalıdır? Bu gibi sorunların cevaplarını öğrenmek ve JIT Üretim Sisjteminin Türk otomotiv endüstrisin- de uygulanabilirliğini araştırmak için bir çalışma başlatılmıştır. Çalışmada anket yöntemi kullanılmıştır. Adresleri temin edilebilen ana sanayicilerle üretim kapasite- leri bakımından diğerlerinden daha etkili olan yan sanayicilere JIT Üretim Sistemiyle ilgili soruların yer aldığı anket formları gönderilmiştir. Türkiye genelinde yapılması düşünülen çalışma yeterli veri sağlanamadığından amacına ulaşama- mıştır Bu nedenle, JIT Üretim Sisteminin Türk oto- motiv endüstrisinde uygulanabilirliliği sadece Bursa Bölgesi için değerlendirilmiştir Otomotiv endüstrisi- nin en geliştiği bölgelerimizden biri olan Bursa Böl- gesi için yapılan değerlendirme genel bir fikir verme açısından yararlı olabilir Toplanan veriler ana sanayii ve yan sanayii ka- teorilerinde değerlendirilmiştir. Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 387 Nisan 1992 15 ııııııııııııııııııınıı ıııııııııııııııııııııın ıııımıı hık ııııııııııııııııııııııııııııınıııııııııııııııııııııınııııııınııııuıııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııiü Türk Otomotiv Endüstrisinde Ana Sananiyi- nin JIT Üretim Sistemi İçin Değerlendirilmesi Değerlendirmeye alınana sanayii işletmelerinde JIT'ın uygulama ilkelerinden grup teknolojisi, toplam kalite kontrol (TQC), kalite kontrol çemberleri ve Itoplam koruyucu bakımın (TPM) kullanıldığı bildiril- miştir. Kanban sistemi ile ilgilenildiği ve kısmen kul- ; (anıldığı, JIT üretim sisteminin kullanılmasının düşü- nüldüğü ve bazı alanlarda kullanıldığı cevapları alın- mıştır Vasıflı üretim elemanlarının eğitim düzeyleri Çoğunlukla lisedir. Birden fazla işlem yapabilme bil- gisine sahip üretim elemalarınm oranı % 60-70 do- laylarındadır 1 Kaliteye ilişkin sorularda: tedarikçilerin kalite kontroluna güvenilmediği için girdide kalite kontrol yapıldığı bildirilmiştir. İşlemler arasında geri çevir- meferin, işlemler sırasındaki ıskartaların ve alıcıya teslim edilmiş ürünlerde geri çevirmelerin yüzdesi sıfır ve sıfıra yakın seviyelerdedir. Tedarikçilerle yapılan teslim programlarının sü- releri günlük, haftalık , aylık olarak değişmektedir ve tedarikçilerin teslim programına uyumları genelde iyidir. Tedarikçilerle ilişkilerde karşılıklı güven orta- mının derecesi iyi olarak bildirilmiştir. Tedarikçilerin coğrafik dağılımı aynı şehir, şehir dışında fakat aynı coğrafik bölgede, başka cofrafik bölgede ve yurt dı- şında olmak üzere değişiklik göstermektedir. Ancak, büyük çoğunluğu aynı şehir ve aynı coğrafik bölge içindedir. İletişim ve yardımlaşmaya ilişkin sorularda üst düzey yöneticilerle işgörenler arasındaki ve bölüm-, ler, işgörenler arası iletişimle, bölümler işgörenler arası yardımlaşmanın iyi derecede olduğu verilmiş- tir. JIT üretim sistemine geçişte karşılaşılacağı beklenen sorunların önem sırasında: Tedarikçilerle ilgili sorunlar ilk sıraları almaktadır. İlk sorunlar ola- rak., tedarikçilerin küçük miktarlarda, çok sıklıkta teslim yapamama sorunu, tedarikçilerin kalite soru- nu, bazı tedarikçilerin uzaklık sorunu, işgörenlerin eğitim sorunu gösterilmiştir. Kısa dönemde maliyeti karşılayabilme ve finansman sorunu, alıcıların uzaklık sorunu, teknolojik "donanım sorunu önemli görülmeyen sorunlardır. Bu verilere göre, ana sanayii için yapılacak bir değerlendirmede, ana sanayiinin kendi işletmesi içinde JtT uygulamasına geçmesinin fazla zor ol- mayacağı söylenebilir. Asıl zorluk yan sanayii ile entegrasyonun sağlanabilmesidir. Çok sayıda parçadan oluşan otomobil üretimin- de, ana sanayii kendi üretim programına alamadığı bir çok parçayı yan sanayiden temin etmek zorun- dadır. Ana sanayinin JIT uygulaması herhangi bir yan sanayiciden tedarik edilen bir parçanın eksikli- ğinde başarısızlığa uğrayabilir. Bu nedenle otomotiv ana sanayimizin JIT uygulamasına geçerken sana- yicilerin de sisteme uyum sağlamaları gerekir. Türk Otomotiv Endüstrisinde Yan Sanayinin JIT Üretim Sistemi İçin Değerlendirilmesi Bursa Bölgesindeki otomotiv sanayinin JIT üre- tim sistemi için genel bir değerlendirmesi aşağıdaki gibidir. Değerlendirme sırasında elde edilen onda- lıklı sayılar için gereken tamsayıların tamamlama iş- lemi yapılmıştır. 1. Teknolojiye İlişkin Otomotiv yan sanayicilerinin % 56'sı tekrarlı üre- timde, % 11'i atölye tipi üretimde, % 33'ü her iki üretim tipinde çalışmaktadır. Buna göre, tekrarlı üretim tipinde çalışan % 56'lık kesimin JIT uygula- ması daha kolay olacaktır. Bu işletmelerde hazırlık sürelerinin azaltılması ve tekrarlı işlemlerin sürekli üretim işlemlerine dönüştürülmesi, yapılacak başlı- ca çalışma olmalıdır Atölye tipi üretim ile atölye ve tekrarlı üretim tip- lerini birlikte kullanan işletmelerde JIT uygulaması diğerlerine göre zordur. Bu işletmelerde JIT'a geçe- bilmek için ilk adım tekrarlı atölyeye benzemek ol- malıdır U-şeklinde hücreler oluşturulmalı ve iş akışları basitleştirilmelidir. Karmaşıklığın çok, dönü- şümün zor olduğu işletmelerde JIT ve MRP ll'in bir- likte kullanacağı çalışmalar yapılabilir. Tuhlo -1. Otomotiv Yan Sanayiinde Üretim Tipleri JIT üretim sisteminin önemli elemanlarıyla ilgili so- rularda çok tatmin edici cevaplar alınamamıştır. An- kete katılanların % 67'si grup teknolojisini, toplam kalite kontrolü ve toplam koruyucu bakımı kullandı- ğını, % 22'si ilgilendiğini belirtirken % 11'i cevap vermemiştir. Kalite kontrol çemberlerinin % 22'si ta- u m 16 Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 387 Nisan 1992 Tahto 2- Otomoııv "fon Saııa\iimle flfi:: f/retim Sistemi Elemanları
rafından kullanıldığı % 45'i tarafından ilgilenildiği, % 22'si tarafından ilgilenilmediği bildirilmiş, %11 'i de bu soruyu cevapsız bırakmıştır Kanban için verilen ce- vaplar ise, Kanbanla sadece %23'ünün ilgilendiğini. %11'nm ilgilenmediğini ve % 33'nün bilmediğini göstermektedir Katılanların % 33'ünden cevap alı- namamıştır Bu yapıya göre otomotiv yan sanayinin öncelikle JIT üretim sistemi hakkında ayrıntılı olarak bilgilen- dirilmesi ve personeline eğitim desteği sağlanması gerekir JIT üretim sistemiyle ilgili olarak, yan sanayicile- rin % 44'ünün bu sistemi kullanmayı düşündüğü sonucu alınmıştır 2 Üretim Elemanlarına ilişkin Otomotiv yarı sanayii, çoğunlukla küçük ve orta boy işletmelerden oluşmaktadır Üretim elemanları- nın sayılarına bakıldığında, sadece % 11'inin 300'den fazla, geriye kalan % 89'unun 300'den az üretim elemanı olduğu görülmektedir Yan sanayii işletmelerinde odaklaşmış tabrika kavramını oluş- turmak, bu açıdan daha kolaydır Yan sanayiide, üretim elemanlarının eğitim dü- zeyleri ana sanayiye göre daha düşüktür. Vasıfsız üretim elemanlarının büyük çoğunluğu ilkokul düze- yindedir. Vasıflı üretim elemanları ilkokul, ortaokul, lise düzeylerine dağılım göstermektedir. Ancak lise düzeyindekilerin oranı diğerlerinden çok yüksek de- ğildir. Bu durum, otomotiv yan sanayiinde eğitim sorunu olduğunu ortaya koymaktadır. Birden fazla işlem yapabilme bilgisine sahip, çok fonksiyonlu üretim elemanlarının oranı, birkaç işlet- me dışında çok düşüktür. Tablo- 3'den görüleceği gibi. çok fonksiyonlu elemanlarının oranının % 10 ve daha az olduğu aralığa sahip işletmelerin % 22'yi bulunması düşün- dürücüdür
Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 387 Nisan 1992 17 3. Kaliteye İlişkin Tedarikçilerden gelen hammadde ve/veya yarı mamul maddelerin kalite kontrolü, ankete katılan yan sanayicilerin % 100'ü tarafından, tedarikçilerin kalite kontroluna güvenilmediği için yapılmaktadır. Tedarikçilerin kalite kontroluna güvenenlerin sayısı "sıfır" dır. Bu sonuç, JIT'a göre aykırıdır. JIT üretim sisteminde kaynakta kalite beklenir. Tedarikçiden gelen malzemeler alıcının fabrikasının girişinde hiç bir kontrolden geçmeden, direkt olarak üretimde kullanılacağı yere verilebilmelidir. Bu ise, TQC kav- ramının ana sanayiiden tedarikçilerine, tedarikçilerin tedarikçilerine uzanmasını gerektirir. Girdide, üretim sırasında ve bitmiş üründe kalite kontrol, ankete katılanların %78'i tarafından numune alma yöntemine göre yapılmaktadır, %11'i tarafın- dan üretim sırasında ve bitmiş üründe %100, girdide numune alma yöntemine göre ve %100 kalite kont- rol yapılmaktadır, %11'i bu soruyu cevapsız bırak- mıştır. Bu sonuçlara göre otomotiv yan sanayiinde ya- pılan kalite kontrolün JIT uygulaması için yetersiz olduğu görülmektedir. Çünkü JIT uygulaması her aşamada her parça için %100 kalite gerektirir. Tabla- 4. Otomotiv Y<ııı Sıiııııviıuie Kalite Kontrol %1'den az olarak sadece % 22'lik bir kesim bildir- miştir. %45 için işlemler arasındaki geri çevirmeler % 1 ve % 5 arasında, % 33 için ise % 5'den fazla- dır. işlemler sırasında ıskarta yüzdesi, %33'lük bir kesim % 1'den az, % 67'lik kesim için % 1 ve daha fazladır. Alıcıya teslim edilmiş ürünlerin geri çevrilme yüzdesini % 1'den az bildirenler % 67'yi, % 1 ve daha fazla bildirenler % 33'ü oluşturmaktadır. Otomotiv yan sanayiinde geri çevirmelerin ve ıs- kartaların yüzdeleri JIT üretim sistemi için çok yük- sektir. İdeal miktar büyüklüğünün bir olduğu ve em- niyet stoğunun bulundurulmadığı bir JIT uygulama- sında başarılı olmak için "ilk seferinde doğru yap" il- kesinin bütün işgörenlerde yerleşmesi ve "sıfır hata" idealine ulaşmak için gerekli çalışmaların yapılması şarttır. 4. Tedarikçiye İlişkin Otomotiv yan sanayicilerinin tedarikçileri ile yap- tıkları teslim programları için, % 22'si haftalık, % 33'ü aylık, % 11'i yıllık, % 34'ü değişen teslim programı süreleri bildirmiştir. JIT uygulaması için günlük tes
tim programları geliştirilmeye çalışılmıştır. Tedarikçilerin teslim programına uyumu için % 67'si "iyi", % 11'i "orta", % 22'si "kötü" cevaplarını vermişlerdir. JIT uygulaması için çok uzun olan tes- lim porgramlarmda bile uyumun kötü olması umut verici değildir. Yan sanayicilerin %33'ünün tedarikçi sayısı 50'den az, % 23'ünün 50 ile'100 arasında ve % 44'ünün 100'den fazladır JIT'ın başarıyla uygulan- ması için, verilen tedarikçi sayıları yan sanayicilere Cevap verenlerin yaklaşık % 45'i üretim sırasın- daki kalite kontrolün kalite kontrol bölümü tarafından % 45'i kalite kontrol bölümü ve hor birimin kendi ta- rafından yapıldığını bildirmişlerdir. Geriye kalan sa- dece % 10'luk bir kesimde, her birim kendi kalite kontrolünü yapmaktadır. Buradan, otomotiv yan sa- nayiinde geleneksel kalite kontrol sisteminin yaygın olduğunu, her birim ve her işgörenin JIT üretim sis- temi için gerekli olan düzeyde kalite kontrol bilgisi ve yetkisinin bulunmadığını anlıyoruz İşlemler arasında geri çevirmelerin yüzdesini 18 Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 387 Nisan 1992 If f göre çok yüksektir Tedarikçi sayılarının fazlalığı, katlamalı olarak ana sanayiye yansır ve JIT uygula- masını olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle tedarikçi sayılan mümkün olduğunca azaltılmalıdır. Yan sanayicilerin tedarikçilerle yaptıkları sözle melerın sürelerini, cevap «/erenlerin % 22'sı yıllık, % 11'» üç aylık, % 22'si aylık olarak vermiştir % 22"si sözleşme yapmadıklarını, geriye kalanlar ise değişik sürelerde sözleşme yaptıklarını bildirmişlerdir. JİT uygulamasında, tedarikçi ve alıcı arasındaki bağlılığı güçlendirmesi açısından uzun dönemli sözleşmeler önerilir Yan sanayicilerin tedarikçiler» ile ilişkilerde karşı- lıklı güven ortamarıın. cevap verenlerin % 56'sı ta- rafından iyi, %44'ü tarafından orta derecede olduğu bildirilmiştir Yan sanayicilerin tedarikçileri ve alıcıları ile ara larındaki uzaklık aynı şehirden yurt dışına kadar ge- 6. JIT Üretim Sistemine Geçişte Karşılaşılacak Sorunların Önemine İlişkin Otomotiv yan sanayii işletmelerinin verdikleri ce- vapların toplanıp genelleştirilmesiyle JIT üretim sis- temine geçişte karşılaşılacak sorunların önem sırası aşağıdaki gibi elde edilmiştir. 1 Teknolojik donanım sorunu
4 Kısa dönemde maliyeti karşılayabilme ve fi- nansman sorunu 5. Tedarikçilerin küçük miktarlarda, çok sıklıkta teslim yapamama sorunu
niş bir aralıkta yer almaktadır. Ancak alıcıların çoğu aynı şehir ve aynı coğrafik bölgede bulunmaktadır Su durum JIT uygulaması için avantaj kabul ediie- öılır 5 İletişim Ve Yardımlaşmaya ilişkin Ankete katılan yan sanayicilerde iletişim ve yar- dımlaşmaya ilişkin durumun özeti Tablo- 5'de gös- terilmiştir Tablodan görüldüğü gibi iletişim ve yardımlaşma derecelen JIT uygulaması sçın yeterli değildir İleti- şim ve yardımlaşmayı geliştirici çalışmalar yapılma- 'ıdır Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||