Umumiy pedagogika

Mualliflik uslublari

№	Uslub	Ixtiro qilingan			Muallif
		Davlat	Yil
	Diagramma Pareto	Italiya	1897	V.Pareto
	Katalog	Olmoniya	1926	F.Kunse
	Morfologik tahlil	AQSH	1942	F.Svikki
	Sinektika	AQSH	1944	V.Gordon
	Nazorat savollar	AQSH	1945	Dj.Poya
	Bosqchma-bosqich tahlil qilish	Rossiya	1950	Y.Sobolev
	Isikavi uslubi	Yaponiya	1952	Kaoru Isikavi
	Tushunchalarn tashkil etish	GDR	1953	F.Xazen
	Nazorat savollar	AQSH	1954	R.Krouford
	Ixtiro matritsalar	AQSH	1954	A.Mol
	Kashfiyot algoritmi	Rossiya	1956	G.Altshuller
	Aqliy hujum	AQSH	1957	A.Osborn
	Fokal obyektlar	AQSH	1958	CH.Vayting
	Delfi	AQSH	1950-1960	Olaf Helmer, Norman Dalkey N.Rescher
	Yechimga yoʻnaltirilgan	Rossiya	1961	N.Sereda
	Muhandislik-narxlik tahlil	AQSH	1961	L.Maylz
	Nazorat savollar	AQSH	1964	A.Osborn
	Yetti karra izlash	AQSH	1964	G.Bush
	Ratsional konstruksiya	AQSH	1966	R.Mak-Krori
	Funksional loyihalash	Buyuk Britaniya	1966	YE.Metchett
	Delfi	AQSH	1966	O.Xelmer
	Muammolarni majmuaviy yechish	Chexislovakiya	1967	S.Vit
	Psixoevristik dasturlash	Rossiya	1968	V.Chavchanidze
	Nazorat savollar	Buyuk Britaniya	1969	T.Eyloart
	Yechimga zinama-zina yondashish	AQSH	1969	A.Freyzer
	Evristik usullar kutubxonasidan foydalanish	Rossiya	1969	A.Polovinkin
	Funksional ixtiro	Buyuk Britaniya	1970	Mualliflar jamoasi
	G‘oyalar anjumanlari	GDR	1970	V.Gilde, K.Shtarke
	Tizimli evristika	GDR	1970	M.Myuller
	Kano modeli	Yaponiya	1970	Noriaki Kano
	Kreatikan	Fransiya	1970	M.Dimor, X.Ebert
	Iste’mol narx asosdagi sarfni tahlil qilish	Olmoniya	1971	K.Tomas
	Izlashni oʻnli matritsalari	Rossiya	1972	R.Povileyko
	Ixtiro masalalarini yechishga tizimli-mantiqiy yondashuv	Rossiya	1972	V.Shubin
	Tasodiflar va assotsiatsiyalar marjonlari uslubi	Rossiya	1972	G.Bush
	Integrllashgan “Metra”	Fransiya	1972	N.Buven
	Berk vaziyatlarni yoʻq qilish	Buyuk Britaniya	1972	Dj.Djons
	Tizimlarni transformatsiya qilish	Buyuk Britaniya	1972	Dj.Djons
	Bichmarking	AQSH	1972
	Tuzilishli tahlil	Rossiya	1973	G.Altshuller
	“Kichik odamchalar bilan” modellashtirish	Rossiya	1974	G.Altshuller
	Fikrlshshning olti shlyapasi	AQSH	1974	T.Gollvey

Yuqorida bayon etilgan yangi g‘oyalarni izlashning uslublarini uch guruhga ajratiladi:

1. 
   Fikrlashni psixologik faollashtirish uslublari.
   
2. 
   Tizimlashtirilgan izlash uslublari.
   
3. 
   Yoʻnaltirilgan izlash uslublari⁷².
   

Fikrlashni psixologik faollashtirish uslublariga aqliy hujum, teskari aqliy hujum, koʻlankalik aqliy hujum, kemalik kengash, fokal obyektlar uslubi, sinetika, analogiyalar usullari, RVS operaori, g‘oyalar anjumani, kichik odamchalar, assotsiatsiyalar marjoni va metaforalr oltita shlyapalar, kouching vaboshqa uslublarni kiritish mumkin.
Tizimlashtirilgan izlash uslublariga nazorat savollar roʻyxati, morfologik tahll, funksional tahlil, Metchett funksional lyihalash, fokal obyektlar, assotsiatsiyalar marjoni va metaforalar, koʻp qirrali ketma-ket sinflashtirish, optimal shakllar sintezi, tizimli iqtisodiytahlil va elementli konstruktiv yechimlarni ilash besh nima uchun va boshqa shu kabi uslublarni kiritsh mumkin.
Yoʻnaltirilgan izlash uslublariga R.Keller izlanishli konstruksiyalashning funksional-fizik uslubi, jodiy masalalarni yechish nazariyasi (TRIZ-IMEN) kabi uslublarni kiritish.
G‘oyalarni izlash uslublarini ichidan alohida boshqarishga oid uslublariga oltita sigma, sifatli boshqarishning yettita qurollari, AVS tahlil, tejamkorlikdagi ishlab chiqarish, nazorat varaqasi, Delfi, sochilgan diagramma, qarindoshlik diagrammasi, aloqalar diagrammasi, Pareto diagrammasi, Gistogrammalar, Isikavi diagrammalari, nazorat xaritalari, ustivorliklr matritsasi, Kano modeli, autsorsing, parallel muhandislik ishlanma, siyosatni yoyish, xatolarni himoyalash, koʻrinishlar va rad etishlar oqibatining tahlili, AVS benchmarking, Taguti, strelkachilik diagramma, strelkachilik xaritalar va boshqa shu kabi uslublarni kiritish mumkin.
Blits-soʻrov. Ushbu usul talaba (oʻquvchi)larni, harakatlar ketma-ketligini toʻg‘ri tashkil etishga, mantiqiy fikrlashga oʻrganalayotgan predmet asosidan hilma-xil fikrlar ma’lumotlar ichidan kerakligini tanlab olishni, shu bilan bir qatorda, oʻzgalar fikrini oʻtkaza olish hamda oʻz faoliyati, kunini rejalashtira olishni oʻrgatishga qaratilgan.
Usulning maqsadi: ushbu usul orqali talabalarga tarqatilgan qog‘ozlarda koʻrsatilgan harakatlar ketma-ketligini avval yakka tartibda mustaqqil ravishda belgilash, kichik guruhlarda oʻz fikrini boshqalarga oʻtkaza olish yoki fikridan qolish, boshqalar bilan hamfikr boʻla olish kabi koʻnikmalarni shakllantirish.
Mashg‘ulotni oʻtkazish tartibi. Ushbu usul bir necha bosqichda oʻtkaziladi:

• 
  oʻqituvchi talabalarga ushbu mashg‘ulot bir necha bosqichda oʻtkazilishi haqida tushuncha beradi. Har bir bosqichga moʻljallangan vazifalarni bajarishga aniq vaqt berilishi, talabalar esa shu vaqtdan unumli foydalanishlari kerakligi haqida ularni ogohlantiradi;
  
• 
  oʻqituvchi hamma talabalarga alohida-alohida tarqatma material beradi va ulardan ushbu materialni sinchiklab oʻrganishlarini soʻraydi;
  
• 
  oʻqituvchi tarqatma material mazmuni va bajariladigan vazifa(tarqatma materialda berilgan harakatlar ketma-ketligini toʻg‘ri belgilash, belgini qog‘ozda alohida ajratilgan boʻlimga raqamlar bilan qoʻyish kerakligi)ni tushuntiradi;
  
• 
  tarqatma materialda berilgan vazifa dastlab yakka tartibda bajarilishini ta’kidlaydi;
  
• 
  har bir talaba oʻzining shaxsiy fikri asosidagi tarqatma materialdagi “yakka baho” boʻlimiga berilgan harakatlarning manttiqiy ketma-ketligini raqamlar bilan belgilab chiqadi;
  
• 
  talabalarning yakka tartibdagi ishlari tugagach, oʻqituvchi ulardan 3 kishidan iborat kichik guruhlar tashkil etishlarini soʻraydi. Kichik guruhlar talabalarning hohishlariga qarab yoki raqamlar boʻyicha tashkil etishi mumkin;
  
• 
  kichik guruhlardagi talabalarning har biri oʻz qog‘ozidagi “yakka baho” boʻlimida belgilangan harkatlar ketma-ketligi bilan bir-birlarini tanishtiradilar, keyin ular 3 kishida uch xil boʻlgan ketma-ketlikni birgalashib kelishgan holda tarqatilgan qog‘ozdagi “guruh bahosi” boʻlimiga muqobil raqamlarni belgilab chiqadilar;
  
• 
  bacha kchik gruhlar oʻz ishlarni tugatgach, oʻqituvchi harakalar ketma-ketligi boʻyicha toʻg‘ri javobni beradi ya’ni talabalardan ularga tarqatilgan qog‘ozlardagi “toʻg‘ri javob” boʻlimiga u tomonidan aytilggan harakatlar ketma-ketligi raqamlarini yozishni soʻraydi;
  
• 
  oʻqituvchi “toʻg‘ri javob” boʻlimda berilgan raqamlar bilan “yakka xato” hamda “guruh bahosi” boʻlimidagi raqamlarni solishtirish va kattasidan-kichigini ayirish, ayirmalarni mos holda “yakka xato” va “guruh xatosi” boʻlimlariga yozishlarini soʻraydi;
  
• 
  oʻqituvchi yakka va guruh xatolarinig umumiy soni boʻyicha tushunchacha beradi va ularning har birini alohida-alohida sharhlab beradi;
  
• 
  oʻqituvchi mashg‘ulotni yakunlab, ba’zi guruhlarning mashg‘ulot mobaynidagi ish faoliyatlariga oʻz fikrini bildiradi va talabalarning bilimini ilovadagi mezonlar asosida baholaydi yoki mos kelgan toʻg‘ri javoblar soniga qarab har bir talaba oʻz bahosini ilovada koʻrsatilgandek aniqlaydi⁷³.
  

Blits-soʻrov: Kasbiy ta’lim