Umumiy tilshunoslik

8. Qaysi til komparativistika vakillarining fikriga ko’ra bobotil hisoblanadi?

a) rus;

b) qadimgi slavyan;

v) sanskrit;

g) qadimgi yaxudiy;

d) Oltoy tili.

9. Por-Royalь grammatikasi nechanchi yilda yozilgan?

a)1670;

b) 1500;

v) 1670;

g) 1660;

d) 1816.

10. Qiyosiy – tarixiy tilshunoslikning “tug’ilgan yili” deb qaysi yil tan olinadi?

a) 1880;

b) 1799;

v) 1816;

g) 1890;

d) 1888.

11. Komparativistikaning birinchi bosqichi vakillari kimlar?

a) Frants Boop, Rasmus Rask, Yakov Grimm, Aleksandr Vostokov va Vilьgelm fon Gumbolьdt;

b) Panini, Yaski;

v) L.M. Vasilьev;

g) A.SHleyxer;

d) F. de Sossyur.

12. Komparativistikaning ikkinchi bosqichi vakillari kimlar?

a ) Frants Boop, Rasmus Rask, Yakov Grimm, Aleksandr Vostokov va V.Gumbolьdt;

b) M.V.Lomonosov;

v) L.M. Vasilьev;

g) A.SHleyxer, G.SHteyntalь, A.A. Potebnya;

d) F. de Sossyur.

Kalit

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
G	V	B	V	V	A	B	V	G	V	A	G

18-mavzu

Tillar tasnifi.

1.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli

Mashg’ulot vaqti - 2 soat	Talabalar soni – 60-70 ta
Mashg’ulot shakli	Axborotli, vizual ma’ruza
Ma’ruza rejasi	Tillarning genealogik tasnifi. Tillarning tipologik (morfologik) tasnifi. Lingvistik tipologiya.
Ushbu mavzuni o’rganishda zarur bo’lgan adabiyotlar ro’yxati	1. Axmanova O.S. Slovarь lingvisticheskix terminov.- M., 1966. 2. Kosovskiy B.I. Obщee yazыkoznanie. -Minsk. 1969. 3. Baskakov N.A., Sodiqov A.S., Abduazizov A.A. Umumiy tilshunoslik. -T., 1979. 4. Ne’matov N. Ilmiy tadqiq metodikasi,metodologiyasi va metodlari.- Buxoro, 2006. 5. Rasulov R. Umumiy tilshunoslik (OTM uchun darslik). –Toshkent, 2010.
Ma’ruza mashg’ulotining ta’limiy maqsadi: Lingvistika turlari. Lingvistik metodlar haqida boshlang’ich ma’lumotlar berish. Ma’ruza mashg’ulotining tarbiyaviy maqsadi: dars tarbiyaviy xarakterdagi qator vazifalarni bajarish imkoniyatini beradi: jamoa bilan ishlash mahorati, xushmuomalalik, o’zgalar fikriga hurmat, faollik, liderlik sifatlarini shakllantirish, ishga ijodiy yondashish, o’zini xolis baholash va b. Ma’ruza mashg’ulotining rivojlantiruvchi maqsadi: talabalarning ijodiy tafakkurini va mantiqiy fikrlash qobiliyatini o’stirish.
Pedagogik vazifalar: - mavzu bo’yicha slaydlar asosida tushuncha berish; - Lingvistika turlari. Lingvistik metodlar haqidagi boshlang’ich ma’lumotlar bilan talabalarni tanishtirish.	O’quv faoliyati natijalari: -mavzu bo’yicha slaydlar asosida tushuncha beradi; - Lingvistika turlari. Lingvistik metodlar haqidagi boshlang’ich ma’lumotlar bilan talabalarni tanishtiradi.
Ta’lim berish usullari	Ko’rgazmali ma’ruza, suhbat
Ta’lim berish shakllari	Ommaviy, jamoaviy
Ta’lim berish vositalari	O’quv qo’llanma, kompyuter, proektor
Ta’lim berish sharoiti	O’TV ga moslashtirilgan auditoriya
Monitoring va baholash	Og’zaki savol-javob

1.2. Ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
Tayyorgarlik bosqichi	1. Ma’ruza bo’yicha o’quv mazmunini tayyorlash. 2. Ma’ruza uchun taqdimot slaydlarini tayyorlash. 3.Talabalar o’quv faoliyatini baholash mezonlarini ishlab chiqish. 4. O’quv kursini o’rganishda zaruriy bo’lgan adabiyotlar ro’yxatini tayyorlash.
1-bosqich. Mavzuga kirish (15 daqiqa)	1.1. Mavzuni aytadi. Uning maqsad-vazifalari haqida qisqacha ma’lumot beradi. 1.2. Talabalarni ularning o’quv faoliyatini baholash mezonlari bilan tanishtiradi.(1-ilova) 1.3. Talabalarni faollashtirish uchun savollar beradi. (2-ilova)	Tinglaydilar Tinglaydilar Savollarga javob beradilar
2-bosqich. Asosiy bosqich (55 daqiqa)	2.1. Mavzu bo’yicha tayyorlangan slaydlarni namoyish qiladi (3-ilova). 2.2. Har bir slaydni alohida izohlaydi. 2.3.Slaydning zaruriy nuqtalarini talabalarga yozdirib boradi. 2.4. Talabalarni faollashtirish va bilimlarini mustahkamlash maqsadida ularga quyidagi savollarni beradi: 1. Qiyosiy-tarixiy metod asoschilari kimlar? va ular qanday g’oyani ilgari surdilar? 2.CHog’ishtirish metodi qanday metod? 3. Tarixiy-qiyosiy metod qanday metod? 4. Tipologik metod qanday metod? 5. Distributiv tahlil metodi qanday metod? 6. Statistik tahlil metodi qanday metod? 7. Komponent tahlil metodining o’ziga xosligi nimada? 8. Valentlik tahlil metodi qanday metod? 9. Avtomatik tahlil metodi qanday metod?	Slaydlarni ko’rib, tinglab, yozib boradilar Talabalar berilgan savollarga javob beradilar
3-bosqich. Yakuniy bosqich (10 daqiqa)	3.1. Talabalarning mavzu bo’yicha yuzaga kelgan savollariga javob beradi. 3.2. Darsni Klaster va Baliq skeleti jadvalini to’ldirish ilan mustahkamlaydi (4-ilova) 3.2. Uyga vazifa beradi, darsni yakunlaydi.	Savollar beradilar. Jadvalni to’ldiradilar Vazifani yozib oladilar.

1-ilova

Har bir ma’ruza va seminar mashg’uloti uchun 0,5 balldan 2 ballgacha qo’yiladi. Reyting bo’yicha natijalar bahosi:

2 ball – “a’lo”

1,5 ball – “yaxshi”

1 ball – “qoniqarli” 2-ilova

Talabalarni faollashtirish uchun savollar

1. Lingvistikaning qanday turlari mavjud?

2. Metod nima?

3. Metodning qanday ko’rinishlari mavjud?

4. Metodologiya nima?

5. Metodlar nechtaga bo’linadi?

6. Nima uchun diaxron tadqiqot metodlari deyiladi?

7. Diaxron tadqiqot metodlariga qanday metodlar kiradi?

3-ilova


















4-ilova







SEMINAR MASHG’ULOTLARNING TA’LIM TEXNOLOGIYASI

1-mavzu

Tilshunoslik fani haqida.

1.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli

Mashg’ulot vaqti - 2 soat	Talabalar soni – 30 ta
Mashg’ulot shakli	Mavzu bo’yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash yuzasidan Seminar mashg’ulot
Seminar mashg’ulot rejasi	Tilshunoslik fani haqida muloqot yuritish. Nazariy va amaliy tilshunoslik muammolarini o’rganish.
Seminar mashg’ulotning ta’limiy maqsadi: Tillarning o’zaro ta’siri va rivojlanish qonuniyatlari haqidagi bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash. Seminar mashg’ulotning tarbiyaviy maqsadi: dars tarbiyaviy xarakterdagi qator vazifalarni bajarish imkoniyatini beradi: jamoa bilan ishlash mahorati, xushmuomalalik, o’zgalar fikriga hurmat, faollik, liderlik sifatlarini shakllantirish, ishga ijodiy yondashish, o’zini xolis baholash va b. Seminar mashg’ulotning rivojlantiruvchi maqsadi: talabalarning ijodiy tafakkurini o’stirish.
Mavzuni o’zlashtirish uchun zaruriy bo’lgan adabiyotlar ro’yxati	1. Sodiqov A. va boshq. Tilshunoslikka kirish. – Toshkent, 1981. 2. Irisqulov M. Tilshunoslikka kirish.-Toshkent: O’qituvchi, 1992. 3. Ahmedov B. Tarixdan saboqlar. – Toshkent, 1994. 4. Yo’ldoshev I. O’zbek kitobatchilik terminologiyasi. – Toshkent: Fan, 2005. 5. Yo’ldoshev I., SHaripova O’. Tilshunoslikka kirish.-Toshkent: Iqtisod-moliya, 2007.
Pedagogik vazifalar: - Tillarning o’zaro ta’siri va rivojlanish qonuniyatlari haqidagi bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish. bu borada talabalarning shaxsiy fikrini aniqlash.	O’quv faoliyati natijalari: - Tillarning o’zaro ta’siri va rivojlanish qonuniyatlari haqidagi bilimlarini kengaytiradi va chuqurlashtiradi. - bu boradagi o’z shaxsiy fikrini bildiradi.
Ta’lim berish usullari	Munozara, suhbat, tezkor so’rov, Klaster jadvali, Baliq skeleti
Ta’lim berish shakllari	Ommaviy, jamoaviy, hamkorlikda ishlash texnologiyasi
Ta’lim berish vositalari	Munozara, suhbat, tezkor so’rov
Ta’lim berish sharoiti	O’TV ga moslashtirilgan auditoriya
Monitoring va baholash	Og’zaki savol-javob

1.2. Seminar mashg’ulotning texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
Tayyorgarlik bosqichi	1. Mavzuni aniqlaydi, ta’limiy maqsadni belgilaydi. 2.Belgilangan ta’limiy maqsadlarga mos o’quv bilish topshiriqlarini ishlab chiqadi. 3.Ichki guruhlar ishini samarali bo’lishini ta’minlash maqsadida ular uchun yozma yo’riqnomalarni tayyorlaydi. 4. Ekspert guruhlar ish natijalarini baholashi uchun mezonlarni ishlab chiqadi. (1-ilova)
1-bosqich. O’quv mashg’ulotiga kirish bosqichi (10 daqiqa)	1.1. Mashg’ulot mavzusi, uning maqsadi va kutlayotgan natijalar bilan tanishtiradi, ularning ahamiyati va dolzarbligini asoslaydi. 1.2. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarga ta’rif berishni taklif qiladi va shu asosda tezkor-so’rov o’tkazib talabalarni faollashtiradi. 1.3.Talabalarga bugungi dars guruhlarga bo’lingan holda tarzida kechishini bildiradi. Guruhlarda ishlash qoidalari bilan tanishtiradi (2-ilova)	Tinglaydilar Talabalar berilgan savollarga javob beradilar
2-bosqich. Asosiy bosqich (55 daqiqa)	2.1. Kursni 5ta guruhga bo’ladi, ularni talabalar takliflari asosida nomlaydi. Har bir guruh mavzu asosida taqdimot tayyorlashini aytadi. 2.2. Mavzu bo’yicha tayyorlangan ekspert varaqasini tarqatadi. (3-ilova). 2.3. Guruhlarga topshiriqni bajarishda yordam beradi. Taqdimot materiallari to’liq va to’g’ri bo’lishini kuzatadi. 2.4. Taqdimot boshlanishini e’lon qiladi. Guruh sardorlari taqdimotini tashkillashtiradi. Aniqlik kiritish lozim bo’lsa, sardorni to’xtatadi, savollar beradi, muhokamasini kursga havola qiladi. 2.5. Mavzu asosida berilgan ma’lumotlarni umumlashtiradi va xulosalaydi, faol ishtirok etgan talabalarni baholaydi va guruhga umumiy ball qo’yadi. 2.6. Mavzu bo’yicha Klaster va Baliq skeleti jadvalini to’ldirishni so’raydi (4-ilova)	Talabalar berilgan savollarga javob beradilar. Kichik guruhlarga bo’linadilar. Guruh sardorini saylaydilar. Taqdimot tayyorlaydilar. Taqdimotni taqdim qilishda sardorga yordam beradilar. Jadvalni to’ldiradilar
3-bosqich. Yakuniy bosqich (20 daqiqa)	3.1. O’quv faoliyati yuzasidan xulosa bildiradi. 3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi talabalar faoliyatini tahlil qiladi va o’zlashtira olmagan joylarni qayta o’qib chiqishni tavsiya qiladi. 3.3. Uyga vazifa beradi.	Tinglaydilar. Vazifani yozib oladilar.

1-ilova

Ekspert guruhlar ish natijalarini baholash mezonlari

Mezonlar	Maks. Ball	1	2	3	4	5
Axborotning to’liqligi	1,0
Axborotning grafik shaklda ifoda etilishi	0,6
Guruhning faolligi	0,4
Ballarning jami	2

2-ilova

“BIRGALIKDA O’QIYMIZ” TEXNIKASI

Birgalikda o’qish: o’quv guruhi kichik guruhlarga bo’linadi. Har bir kichik guruh o’rganilayotgan mavzuning biror sohasida ekspert bo’ladi va boshqalarni o’rgatadi.

“Birgalikda o’qiymiz” texnikasidan foydalangan holda guruhlarda ishni tashkil etish jarayonining tuzilishi

1. 5-6 talabadan iborat guruhlar tuziladi, ularga talabalarning takliflari asosida nom beriladi.

2.Har bir guruhga bitta topshiriq beriladi – umumiy mavzuning bir qismi, uning ustida butun o’quv guruhi ish olib boradi hamda ularga ekspert varaqlari taqdim etiladi.

3. Har bir guruh ichida umumiy topshiriq taqsimlanadi.

4. Hamma yakka tartibdagi topshiriqni bajaradi.

5. Barcha guruh a’zolarining mini-ma’ruzalari tinglanadi. Umumiy natijan shakllantirishadi va uni taqdimotga tayyorlashadi.

6. Sardor guruh ishi natijalarini taqdim qiladi.

Guruhlarda ishlash qoidasi SHerigingizni diqqat bilan tinglang. Guruh ishlarida faol ishtirok eting, berilgan topshiriqlarga mas’uliyat bilan yondoshing. Agar yordam kerak bo’lsa, albatta, murojaat qiling. Agar yordam kerak bo’lsa, albatta, yordam bering. Guruhlar faoliyati natijalarini baholashda barcha ishtirok etishi shart. Aniq bilmog’imiz lozim: A. Boshqalarga o’rgatish orqali o’zimiz o’rganamiz. B. Biz bitta kemadamiz: yoki birgalikda suzib chiqamiz, yoki birgalikda cho’kib ketamiz.

3-ilova

Ekspert varag’i № 1 O’quv topshirig’i “Tilshunoslikka kirish” fanining maqsadi nimalardan iborat? “Tilshunoslikka kirish” fanining vazifalariga nimalar kiradi? Tilshunoslik fanining eng qadimiy ta’limotlari va maktablari qaerda yuzaga kelgan?

Ekspert varag’i № 2 O’quv topshirig’i 1. Qiyosiy-tarixiy tilshunoslik qachon vujudga kelgan? 2. Tilshunoslik qachon alohida fan sifatida ajralib chiqdi? 3.Tilshunoslik fanining taraqqiyotiga qaysi olimlar katta hissa qo’shganlar?

Ekspert varag’i № 3 O’quv topshirig’i 1.Tilning mohiyati haqida qanday fikrlar mavjud? 2.Til va boshqa ishoralar sistemasining farqlari nimalardan iborat? 3.Tilshunoslik va ijtimoiy fanlarning aloqasi qanday? Tilshunoslik va tabiiy fanlarning aloqasi haqida nimalarni bilasiz?

Ekspert varag’i № 4 O’quv topshirig’i 1. Tillarning o’zaro ta’siri tilning qaysi sathida yaqqol namoyon bo’ladi? 2.O’zbek tili lug’at boyligining rivojida qaysi tillarning ta’siri katta? 3.O’zbek kitobatchilik terminologiyasi misolida tillarning o’zaro ta’sirini izohlab bering.

Ekspert varag’i № 5 O’quv topshirig’i 1. O’zbek kitobatchilik terminologiyasiga xorijiy tillardan o’zlashgan qaysi terminlarni bilasiz? 2. Substrat nima? 3. Superstat nima?

4-ilova

2-mavzu

Tilshunoslikni zamonaviy yo’nalishlari bilan birgalikda lingvistika va boshqa fanlar sintezida dunyoga kelgan fanlarning vazifasini o’rganish.