Uo‘K: 821. 21-3 kbk: 82. 3(5Hin) k-19 Kalila va Dimna

Dimnaning hikoyati
Aytibdurlarki, dengiz qirg‘og‘ida, tatava degan 
bir juft qush yashar edi. Bir kun tatavaning mo-
dasi:
– Tuxum qo‘ymoq uchun yaxshi joy topish 
lozim, – dedi.
Nar javob berdi: 
– Tuxum qo‘yishga shu yer yaxshi, boshqa joyga 
ko‘chishga ehtiyoj yo‘q.
Moda dedi: 
– O‘ylab ko‘rish kerak. Agar dengiz toshib, mavj 
ursa, to‘lqin bolalarimizni olib ketadi, mehnatimiz 
zoye ketadi.
Nar dedi: 

---

116
– Dengiz tangrisining yurak yutib biz tomonga 
kelishi gumon. Agar bu yerga kelib, bolalarimizni 
halok qilsa, undan qasos olish oson.
Moda dedi: 
– Odam o‘z kuchini bilsa, hadidan oshmasa 
yaxshi bo‘ladi. Sen qaysi kuch va qudratingga 
ishonib, dengiz tangrisiga tahdid solasan va qasos 
olaman, deb qo‘rqitmoqchi bo‘lasan. Bu fikring-
dan qayt, xavfsiz bir joy topishga urin. Xayrixoh 
do‘stlar so‘ziga kirmagan kimsa toshbaqaning 
holiga tushadi.
Nar so‘radi:
– Toshbaqaga nima bo‘pti?
Tatavaning toshbaqa haqidagi hikoyati
Aytibdurlarki, bir ko‘lda ikki o‘rdak va bir 
toshbaqa yashardilar. Qo‘shni bo‘lganlari uchun 
ular bir-birlari bilan do‘st va ittifoq edilar. Birdan 
g‘addor falak ularning tinchgina turmushini buz-
di. Ularning hayot manbayi bo‘lgan suv kamaya 
boshladi. Buni ko‘rgan o‘rdaklar toshbaqa yoniga 
kelib dedilar: 
– Vidolashmoqqa keldik, ey aziz do‘stimiz, sa-
lomat qol!
Toshbaqa bu gapni eshitib, nola qildi va ko‘z 
yoshlarini oqizib dedi: 
– Ey, mening aziz do‘st va mehribon birodar-
larim! Suvning ozayishi men uchun yana ham 
dahshatlidir, men suvsiz yashay olmayman. Endi 
muruvvat vaqti keldi, meni ham xalos etmoq 
uchun bir tadbir ko‘ringlar.
O‘rdaklar dedilar: 

---

117
– Sendan ayrilish va hijron dardini chekish 
biz uchun yanada og‘ir. Sendan ajralib qayerga 
ketmaylik va qanday noz-u ne’mat ichida yasha-
maylik, bizga tatimaydi. Lekin sen o‘z do‘stlaring 
nasihatlariga quloq solmaysan, o‘z foydangni 
tushunmaysan. Seni ham birga olib ketishi-
mizni xohlasang, bir shartimiz bor: osmonga 
ko‘taril gandan keyin bizni kim ko‘rmasin va nima 
demasin, indamaysan, og‘izni mahkam yumib 
ketaverasan.
Toshbaqa dedi: 
– Roziman. Aytganingizni qilaman: tishimni 
tishimga qo‘yib, hech nafasimni chiqarmayman.
O‘rdaklar bir novda topib keltirdilar. Toshbaqa 
uning o‘rtasidan tishladi, o‘rdaklar ikki boshidan 
tishlab osmonga ko‘tarildilar. Odamlar ularni 
ko‘rib, taajjub bilan o‘ng va so‘ldan: «O‘h-hu, ana-
vini qaranglar, o‘rdaklar toshbaqani uchirib olib 
ketyapti», – deb qichqira boshladilar. Toshbaqa bir 
muddat indamay bordi, keyin o‘zini tuta olmay, 
«ko‘rolmaganlarning ko‘zi chiqsin» demoqchi bo‘lib 
og‘iz ochgan edi hamki, yerga tushib chilparchin 
bo‘ldi.
O‘rdaklar bu voqea hammaga ibrat bo‘lsin deb, 
uni har yerda gapirib yurdilar.
Nar dedi: 
– Nima demoqchi bo‘lganingni tushundim. Le-
kin shunga qaramay qo‘rqmasdan tuxumlaringni 
shu yerga qo‘yaver. 
Moda uning aytganini qildi. Narning baland-
parvoz so‘zlaridan g‘azablanib dengiz tangrisi 
qattiq to‘lqin ko‘tardi. To‘lqin qushning endigina 
tuxumdan chiqqan bolalarini olib ketdi.

---

118
Bu holni ko‘rgan moda iztirobga kelib, narga 
dedi: 
– Suv bilan hazillashib bo‘lmasligini bilardim. 
Sen esa o‘z manmanliging bilan bolalarimizni 
halok etding. Endi o‘z boshimizga bir falokat kel-
masaydi.
Nar dedi: 
– Ko‘p kuyinma. Kishi tupurgan tupugini qaytib 
og‘ziga olmaydi. Men aytgan so‘zimda turib, dengiz 
tangrisidan, albatta, qasos olaman.
Erkak tatava darhol boshqa qushlarning yoniga 
bordi. Ularning boshliqlarini yig‘ib, o‘z boshiga 
tushgan falokatni ularga aytib berib dedi: 
– Agar hammamiz bir bosh, bir qanot bo‘lib bu 
baloning oldini olmasak, dengiz tangrisi hadidan 
oshib quturaveradi, butun qushlar naslini yo‘q 
qilib yuboradi.
Qushlar yig‘ilib Semurg‘ning yoniga keldilar va 
ahvolni unga batafsil so‘zlab berdilar: 
– Agar dengiz tangrisidan o‘ch olib bera olma-
sang, bugundan boshlab seni qushlarning pod-
shohi deb tanimaymiz.
Semurg‘ buni eshitgach, qanot qoqib osmonga 
ko‘tarildi. Bundan dadillangan boshqa qushlar 
ham dengiz tangrisidan intiqom olish uchun Se-
murg‘ning ketidan parvoz qildilar. Dengiz tangrisi 
Semurg‘ning qudratini va bahamjihat bo‘lgan 
boshqa qushlarning kuch va matonatini yaxshi 
bilardi. Shuning uchun tatavaning bolalarini qay-
tarib berishga majbur bo‘ldi.
Dimna dedi: 
– Men bu masalni shuning uchun keltirdimki, 
hech vaqt dushmanni mensimaslik kerak emas, 

---

119
birinchi bo‘lib urush boshlash oqil kishining ishi 
emas.
Shatraba dedi: 
– Xo‘p, men birinchi bo‘lib urush boshlamay-
man, lekin sher menga qasd qilsa, o‘zimni mudo-
faa qilishga majbur bo‘laman.
Dimna dedi: 
– Albatta, shunday qilish kerak, endi hujumga 
shaylangan sherning alomatlarini aytib beray: 
agar sher qomatini bukib, tuklarini xurpaytirib, 
dumlarini yerga urganini ko‘rsang, bilginki, u 
hujumga tayyorlanayotir.
Shatraba dedi: 
– Yaxshi, men bu alomatlarni ko‘rsam, butun 
shubhalarim tasdiqlangan bo‘ladi va sherning 
menga hamla qilmoqchi bo‘lganiga ishonch hosil 
qilaman.
Dimna shod-u hurram bo‘lib Kalilaning yoniga 
keldi.
Kalila so‘radi: 
– Ishlaring qanday boryapti?
Dimna javob berdi: 
– Ko‘ngildagidek, hamma ish o‘z joyida...
So‘ngra ikkalasi sher yoniga keldilar. Shu payt 
Shatraba ham kelib qoldi. Sherning nazari Shat-
rabaga tushishi bilanoq qaddini bukib, dumini 
yerga ura boshladi.
Shatraba sher hujum qiladi, deb o‘ylab, o‘z-o‘zi-
ga dedi:
– Shoh xizmatida bo‘lmoq ilon bilan bir yerda 
yotmoq yoki sher bilan bir g‘orda yashamoq kabi 
qo‘rqinchli va tahlikalidir. Ilon uxlagan va sher 
uyquga ketgan bo‘lsa ham, oxirida biri zahrini 

---

120
soladi, ikkinchisi esa hamla qilish uchun og‘zini 
ochadi. Shatraba bularni xayoldan kechirgach, 
u yoq-bu yoqqa qarab jangga hozirlandi. Buni 
ko‘rgan sher hujumga o‘tdi. Ikkovlari uzoq olishdi, 
har ikki tomondan ham ko‘p qon to‘kildi.
Kalila bu holni ko‘rib, Dimnaga dedi:
– Ming hiylaga ming bir fitna