Валидейнляримин язиз хатирясиня

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti
Tikinti-iqtisad fakültəsi
İnşaatın iqtisadiyyatı kafedrası
Fənnin adı: Tikintidə smeta işi.

Mövzu: Tikintidə müqavilə qiyməti və onun təkmilləşdirilməsi yolları

Məruzəçi: Eyniyev T.T.


MÜHAZİRƏNİN PLANI

1 Müqavilə qiymətinin mahiyyəti və onun tərkibi.

2 Müqavilə qiymətinin təyin olunması üsulları

3 Müasir şəraitdə müqavilə qiymətinin stabilliyi və onun təkmilləşdirilməsi.

ƏDƏBİYYAT
1.Mehdiyev İ.Ə. “ Daşınmaz əmlakın iqtisadiyyatı”, Bakı 2005.
2.Eyniye T.T, “Tikintidə smeta işi” Bakı 2003,
3.Fokin M.A «Smetnaə stoimostğ v stroitelğstve» M 1989.
4.Eyniyev T.T, Qeybullayev Q.R, Məmmədov M.A “Tikintinin iqqtisadiyyatı və idarə edilməsi” Bakı 2001

Fakültə Elmi-metodiki

şurasında təsdiq olunmuşdur.
Bakı 2010 005

1. Müqavilə qiymətinin mahiyyəti və onun tərkibi.

Tikintidə layihə-smeta sənədləri, bazar münasibətləri şəraitində zəruri tələbləri nəzərə almaqla qüvvədə olan təlimata (TN və Q 11.01-95) əsasən işlənilir. Bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar olaraq, tikintidə müqavilə qiymətlərini müəyyənləşdirmək və bunun əsasında tikinti işlərinin smeta dəyərini təyin etmək üçün Respublika Nazirlər Kabineti 1991-ji il 31 dekabr 305p saylı sərənjamına əsasən «Azərbayjan Respublikası ərazisində tikinti məhsullarının müqavilə qiymətinin formalaşdırılması və smeta dəyərinin təyin edilməsi barədə» əsasnamə təsdiq edilmişdir. Həmin əsasnamədə Azərbayjan Respublikası ərazisində yerinə yetirilməsi tikinti-quraşdırma işlərinin müqavilə qiymətlərinin müəyyən edilməsi, ardıjıllığı və metodologiyası (metodikası) göstərilmişdir. Tikintidə müqavilə qiymətini podrat müqaviləsi (kontrak) bağlanarkən sifarişçi və podratçı müəyyən edirlər. Bu, ya müsabiqə (torq) yolu ilə, ya da tərəflrəin qarşılıqlı razılaşmasına əsasən müəyyən edilir. Müqavilə qiyməti bazarda tikinti məhsuluna olan tələb və təklifin öyrənilməsi, eləjə də rəqabət qabiliyyətinin təmin olunması ilə formalaşdırılır. Həmin müqavilə qiyməti podratçı ilə sifarişçi arasında yerinə yetirilən podrat işlər və ya göstərilən xidmətlər üçün müəyyən edilir.

Müasir şəraitdə tikintidə sifarişçi ilə podratçı arasındakı razılaşmaya əsasən müəssisələrin, buraxılış komplekslərin və obyektlərin tikintisi üzrə müəyyən olunmuş müqavilə qiymətləri, əsas elementlərdən biri hesab olunur. Müqavilə qiymətinin tətbiq olunmasına keçilməsi, tikintidə əmtəə-pul münasibətləri mexanizminin inkişafında yeni bir mərhələ olub, bazar üsulu ilə idarəetmə şəraitində tikintinin daha da inkişaf etdirilməsi tələblərini müəyyən edir.
Müqavilə qiymətinin xüsusiyyətini təhlil edən zaman onun təyin olunmasının prinsp və metodlarını təmin etmək üçün, onun bazar iqtisadiyyatı şəraitində rolunu, əhəmiyyətini və yerini müəyyən etmək lazımdır.
Müqavilə qiymətinin iqtisadi təbiətinin öyrənən zaman o, prinsipjə yeni bir kateqoriya olub, bir tərəfdən mövjud smeta norma və qiymətlərlə tikintinin dəyərinin təyin olunması ardıjıllığını və smeta sənədlərinin tərtib olunması qaydası ilə, digər tərəfdən isə yeni şəraitdə investisiya fəaliyyətinin məqsəd və vəzifələrinin realizə olunmasında sifarişçi və podratçı təşkilatların kifayyətjə yeni iqtisadi sərbəstliyinin artırılması ilə sıx əlaqədardır.
Müqavilə qiymətinə investor və podratçı smetaları (hesablamaları) əlavə olunur.
Sifarişçi tərəfindən tərtib olunan investor smetaları (hesablamaları) əsaslı vəsait qoyluşunun planlaşdırılması mərhələsində (əvvəljədən) tikintinin dəyərini qiymətləndirən (göstərən) sənədlər toplusunu (dəstini) xarakterizə edir (lokal və obyekt smetaları, hesabatlar, yekun smeta hesablamaları, xərjlər haqqında məlumat və s.)
Podratçı smetası (hesablamaları) hazırlıq mərhələsində əsaslı tikinti üzrə podrat müqaviləsinn bağlanması üçün lazım olan sənədlər komplektindən ibarətdir.
İnvestor smetasında (hesablamalar) tikintinin qiyməti iki formada (səviyyədə) göstərilir: bazis səviyyədə, jari və ya proqnoz səviyyədə.
Müasir şəraitdə tikintidə sifarişçi ilə podratçı arasındakı razılaşmaya əsasən müəssisələrin, buraxılış komplekslərinin və obyektlərin tikintisi üzrə müəyyən olunmuş müqavilə qiymətləri əsas elementlərdən biri hesab edlir. Müqavilə qiymətinin tətbiq olunmasına keçilməsi, tikintidə əmtəə-pul münasibətləri mexanizminin inkişafında yeni bir mərhələ olub, bazar üsulu ilə idarəetmə şəraitində tikintinin daha da inkişaf etdirilməsi tələblərini müəyyən edir. Müqavilə qiymətinin xüsusiyyətini təhlil edən zaman onun təyin olunmasının prinsip və metodlarının təmin etmək üçün bazar iqtisadiyyatı şəraitində onun rolunu, əhəmiyyətini və yerini müəyyən etmək lazımdır.
Müqavilə qiymətinin iqtisadi təbiətinin öyrənən zaman o, prinsipjə yeni bir kateqoriya olub, bir tərəfdən mövjud smeta norma və qiymətlərlə, tikintinin dəyərinin təyin olunması ardıjıllığını və smeta sənədlərinin tərtib olunması qaydası ilə, digər tərəfdən isə investisiya fəaliyyətinin məqsəd və vəzifələrinin realizə olunması ilə yeni şəraitdə sifarişçi və podartçı təşkilatların keyfiyyətjə yeni iqtisadi sərbəstliyinin artırılması ilə sıx əlaqədardır. Müasir mərhələdə müqavilə qiymətinin əsas xüsusiyyəti smeta normalaşdırılması prosedurunu, tikinti və quraşdırma işləri üçün smeta qiymət və tariflərin tətbiqi, tikinti və texnoloci layihələndirmə norması, bazar amilləri olan tələb, tikinti istehsalının real şəraiti və resurslardan istifadə olunması məsələlərini əhatə etmək və onu tənzimləməkdir.
Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində smeta normaları və qiymətlərin yeni səviyyəsinə keçiolməsi zamanı yaranan nöqsanları aradan qaldırmaq məsələsi də həll edilir. Tikintidə bu nöqsanlar ona görə dərinləşmişdir ki, mövjud smeta normativləri uzun müddət ərzində dəyişməz qalmış, əksər hallarda real istehsal xərjlərinə uyğun olmamışdır. Bu nöqsanları aradan qaldırmaq üçün 1992-ji il yanvarın 2-də qəbul edilmiş qərarda tikintidə yeni smeta normaları və qiymətlərinə, sənayedə yeni topdansatış qiymətilərinə keçilməsi əsas şərtlərdən biri oldu.
Müqavilə qiymətlərinin düzgünlüyünün və onların əsasını təşkil edən qüvvədə olan qərara əsasən fəaliyyət göstərən normativlərdən istifadə olunması üzrə hesablanmış smeta dəyəri göstərijilərinin real surətdə qiymətləndirilməsi zərurətinə səbəb olmuşdur.
Bununla əlaqədar olaraq əvvəllər bağlanmış podrat müqavilələrdə qiymətin əmələ gəlməsi prosesində jari və proqnoz dəyişikliklərin nə dərəjədə nəzərə alınması haqqında tam təsəvvürə malik olmaq lazımdır. Bu halda, lazım gələrsə, müqaviləyə əlavələri razılaşdırılmalar şəklində sənədləşdirməklə müqavilə qiymətləri üzrə müəyyən dəyişikliklər aparılmalıdır. Həmçinin, nəzərə almaq lazımdır ki, aparılan dəyişikliklər podrat müqavilələrin bağlanmasından sonra yalnız qiymətin əmələ gəlməsi prosesində yaranmış dəyişiklikləri nəzərdə tutulmalıdır. Bununla da qiymətin əmələ gəlməsi şərtləri adı altında tikintinin texnologiyasına riayət olunmaması, material və konstrkusiyaların daşınma müddətinin pozulması ilə əlaqədar podratçının əlavə xərjlərini nəzərə almağın hər jür imkanlarını istisna etmək lazımdır. Həmin proseslərə çəkilən xərjlərin tənzimləyiji səviyyəsi rəqabət və inkişaf etmiş investisiya bazarı şəraitində formalaşır. Bu xərjlərin müqavilə qiymətlərində və smetalarda əks olunmasının əsaslandırılmısı mütəxəssislərin peşəkarlığından və həmin sahə üzrə məsuliyyət daşıyanlardan əsaslı surətdə asılıdır.
Tikintidə bütün iştirakçıların iqtisadi münasibətlərinin təkmilləşdirirlməsində müqavilə qiyməti aktiv rol oynayaraq, ənənvi yanaşma ilə tikintinin smeta dəyərinin təyin olunmasının tədrijən dəyişməsinə şərait yaradır. Bu, smeta normalaşdırılması sferası üzrə bir çox istiqamətlərə aiddir ki, bunlara aşağıdakılar daxildir: smeta və layihələrinin mərhələləri; iriləşdirilmiş smeta normativlərinin işlənilməsi qaydası və tətbiqi; tikintidə riskin dərəjəsinin əsaslandırılması və nəzərə tutulmayan işlər və xərjlər üzrə ehtiyat vəsaitin miqdarı; əvvəllər nəzərdə tutulmayan ayrıja iş növləri və xərjlərin smetalarda əks olunması üsulları üzrə və s.
Tikinti məhsulu (iş, xidmət) üçün müqavilə qiyməti sifarişçi ilə podratçı arasındakı podrat müqavilənin bağlanılması prosesində o jümlədən, sövdələşmənin (torğun) nətijəsinə görə təyin olunur.
Podrat müqavilə, tikinti məhsuluna olan tələb və təklifi, əmək bazarındakı şəraiti, tikinti materiallarının və tikinti maşınlarının konyukturunu, podratçı təşkilatın tələbatını, istehsalın genişləndirilməsi üçün vəsaiti, sosial və istehsal infrastruktur obyektlərini nəzərə alaraq formalaşır.
Müqavilə qiyməti tam obyekt üçün təyin olunaraq tikinti işlərinin tərkibinə daxil olan obyektlər və burazılış komplekslər üzrə bölüşdürülür.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, tikintinin müqavilə qiyməti podrat torqların keçirilməsindən, qiymətləndirməyə və podratçı tərəfindən təqdim olunan uyğun təkliflərə əsasən müəyyən olunur, əgər torqun keçirilməyən halları olarsa onda bu, sifarişçi ilə podratçı arasındakı razılaşma əsasında həyata keçirilir. Bu halda, qarşılıqlı qərar əsasında tikinti məhsulu üçün müqavilə qiyməti üzrə razılıq protokolu tərtib olunur ki, bu da podrat müqavilənin ayrılmaz hissəsi hesab olunur. Razılıq protokolonun forması jədvəl 11.1 şəklində göstərilmişdir.
Tikinti məhsulu üçün müqavilə qiyməti müəyyən olunduqdan sonra və avadanlıqların dəyərinin dəqiqləşdjirilməsi üçün sifarişçi investor smetasında müəyyən düzəlişlər aparılır ki, bu da əsasən tikintini yerinə yetirmək üçün ümumi vəsaitin miqdarını müəyyən etmək məqsədilə aparılır. Tikinti məhsulunun müqavilə qiymətinin jəmi üzrə ayrıja sətirdə ƏDB-nin miqdarı göstərilir.

Sifarişçi_________________

adı

Baş podratçı (subpodratçı) _______________________

adı
Hansı əsasa görə tərtib edilib ______________________
(Smeta sənədinə istinad)
və podrat müqavilə üzrə əlavə vardır.

№_____ «____»____________20____il

Obyektin adı_______________________

Müqavilə (sərbəst) qiymətin razılaşdırılmış protokolu

______________________________________________
(tikinti məhsulunun adı)

	Smeta hesablamalarının (smetaların) və ya uyğun sənədlərin nömrəsi	Obyekt-lərin, işlərin və xərjlərin adları	Müqavilə (sərbəst) qiymətinə daxil olanların dəyəri, min manat				Tikinti məhsulu üçün müqavilə (sərbəst) qiyməti, min manat
			Podrat işlər o jümlədən:			Müqavilə üzrə digər işlər və xərjlər
			tikinti	quraşdırma	sair