¥ RUSTAVİ ŞEHRİNDE – Kvemo (aşağı) Kartli diyarının inzibati merkezi, cumhuriyet tabiliğinde şehir. Yüzölçümü: 60,6 km². Nüfusu: 1989'da 183.200 kişi, 2002'de 116.384 kişi, 2008'de 135.000 kişi. Kür nehrinin her iki kıyısında, Yağlıca dağlarının kuzey yamaçlarında, Tiflis'ten 11 kilometre güney-doğuda, Tiflis–Bakü demiryolunun, Tiflis–Sınık köprü karayolunun kenarında. Ezeli tarihi kaynaklarda şehrin adı Vostanşehir veya Bostanşehir gibi anılır. Rustavi adı Sulhan-Saba Orbeliani'ye göre, Arap sözüdür, güney demektir, Tiflis'in güneyinde yerleşik olduğu nedeniyle böyle adlandırıla bilerdi. 1944'ten itibaren onarılmış, çağdaş şehre dönüşmüştür, 1948'den şehir statüsü taşımaktadır. Burada Azerilerin sayısı: 1979'da 7.443 kişi (% 5,7), 1989'da 11.576 (% 7,3), 2002'de 14.993 kişi (% 4,3). 7, 12 sayılı okullarda Azeri bölümleri var. v KVEMO (aşağı) KARTLİ DİYARINDA – Ülkenin doğu kısmındadır. Kadim devirlerde buranın adı Bördüzü, Kurdbasar çölü, ortaçağlarda Borçalı hanlığı, sultanlığı, mezrası (kazası) şeklinde geçer. Şimdi Kvemo (aşağı) Kartli adıyla diyar yönetim birimidir. Yönetimi Rustavi şehrindedir. Arazisinden Kür, Xram, Alget, Debed, Maşaver, vb çaylar akar, Tiflis–Bakü, Tiflis–İrevan karayolları, Tiflis–Bakü, Tiflis–Revan demiryolları geçer. Hudutları: doğudan Sagareco ilçesi ve Azerbaycan Cumhuriyeti; güneyden Azerbaycan ve Ermenistan; batıdan Ninosminda ilçesi; kuzeyden Msxeta, Gori, Borjom ilçeleri. Karapapak Türklerinin daha çok, toplu yaşadıkları Marneuli, Kardabani, Bolnis, Dmanisi, Tetricğaro, Zalka ilçelerini kapsar. Yüzölçümü: 6,5 bin km². Nüfusu: 2002'de 497.530 kişi, Karapapaklar 224.606 kişi (45,1% ). Diyarın köy ahalisinin yüzde 62,5'i Karapapaklardır. Diyarın 348 köyünden 147'sinde soydaşlarımız meskundurlar. 2006'da diyarda 148 Azeri dilli okulda 28.743 öğrenci, 3332 öğretmen olmuştu. Ø BOLNİSİ İLÇESİNDE – Ülkenin güney-doğusunda. 1917'ye kadar Tiflis vilayetinin Borçalı kazasına, 1929'a kadar Gürcistan SSC'nin Lüksemburg ilçesine dâhil olmuş, 1929'dan Lüksemburg ilçesi statüsü almıştı, 1947'den Bolnisi ilçesi adlanmaktadır. 1963–1966 yıllarında Marneuli, Dmanisi ilçelerini de kapsamıştı, 1966'da şimdiki sınırlar çerçevesinde Bolnisi ilçesine dönüşmüştü. Hudutları: güneyde Ermenistan, batıda Dmanisi ilçesi, doğuda ve güney-doğuda Marneuli ilçesi, kuzeyde Tetricğaro ilçesi. Arazisinden Xram, Maşaver çayları akar, otoyolu, demiryolu geçir. Yüzölçümü: 804 km², o cümleden tarım alanı 390 km². Temel kazıntı zenginliyi barit, tüf, Madneuli yatağıdır. Ekonomisinin esasını tarımcılık, o cümleden üzümcülük, sebzecilik, erken kartofculuk (patatesçilik), hayvancılık oluşturur. Nüfusu: 1989'da 67.400 kişi, 2002'de 74.301 kişi (her km²'e 92,4 kişi; ülke ahalisinin % 1,7). Merkezi: Bolnisi şehri. Karapapaklar 1979'da 45.914 kişi (% 66,9), 1989'da 53.808 (% 66), 2002'de 49.026 kişi (köy ahalisinin % 85'i), 2006'da 51600 kişi. İlçe gazetesi (1990'a kadar “Kalaba Bayrağı”, şimdi “Bolnisi”) Azeri Türkçesinde de yayımlanmıştır. 1 şehir, 2 kasaba, 11 köy meclisi, 45 köy var. 37 köyün nüfusu tam Karapapaklardır. Soydaşlarımız Kvemo-Bolnisi (Kepenekçi), Faxralı, Saraçlı, Arıxlı, Darbaz, Koçulu, Abdallı, Daşdıoğullar, Demirli, Gülever, Koşabilse, Mığırlı, Musoprian, Müşeven, Karadaş, Karatikan, Hasanhocalı, İmirhasan, Kölagir, Esmeler, Molla Ehmedli, Bala Muğanlı, Berteler, Ceferli, İnseoğlu, Şemşiöyü, Siskala (Saalıoğlu), Sarallar, Zol-Göyec, Kipircik, Ağalar, Şahbuzlu köylerinde tamamıyla, Kazret, Tamaris kasabalarında, Arakel, Akyurt, Seneb, Poladaur köylerinde Gürcülerle beraber yaşarlar. 1990 yıllarında Türk köy adları değiştirilmeye ceht gösterilmiştir, o cümleden: Abdallı – Cavşaniani (Cavşanlı), Arakel – Zezvnar, Arıxlı – Nahidur (Anahatır), Bala Muğanlı – Parizi (Pehriz), Ceferli – Samtredo, Daşdıoğullar – Muxran, Demirli – Hahalacvar, Esmeler – Mcğnet, Faxralı – Talaver, Yukarı Gülever – Cipor, Aşağı Gülever – Keta (Gedi), Hasanhocalı – Xidiskğuri (Köprü kulağı), İmirhasan – Savanet, İnseoğlu – Zemo-Bolnis, Kölagir – Surtav, Karadaş – İcri, Koçulu – Çapala, Koşaise – Arkevani, Mığırlı – Vanat, Molla-Ehmedli – Hataveti, Babakişiler (Musaprian) – Potshveriani, Sarallar – Zvaret, Saraçlı – Mamhut, Siskala – Creş. 39 Azeri okulu ve bu okullarda 5830 öğrenci, 799 öğretmen olmuştu.
BOLNİSİ ŞEHRİNDE – Maşaver çayının sol kıyısında, Tiflis'ten 63 km güney-batıda, Tapan dağının güneyindedir. Yekaterinenfeld, sonra Lüksemburg, 1943'te Almanlar buradan sürgün edilenden sonra Bolnisi adlanmıştır. 1967'den şehirdir. Buradan 742 Karapapak ailesi) 1990–1991 yıllarında Azerbaycan'a göç etmişlerdi. Şimdi az sayıda (cemi 2 aile) Karapapak bulunuyor.
Z ABDALLI köyü – Maşaver çayının sol kıyısında, ilçe merkezinden 11 km batıda, otoyolunun kenarında, rakımı 620 m. Yakındaki kaya üstünde kaleyi Köroğlu Kalası adlandırırlar. Abdallı yer adı kadim Ağ Hunlar sayılan Abdal taifesiyle ilgilendirilebilir. Nüfusu: 1870'te 216 kişi; 1918'de 253 kişi; 1926'da 40 ailede 232 kişi; 2002'de 232 ailede 829 kişi, 2006'da 185 ailede 800 kişi. Okul 1927'de açılmıştı. Ortaokul (2005'te 13 sınıfta 136 öğrenci) faaliyettedir. Ünlü kişileri: toplumsalcılar Memmed Memmedov, İsfahan Şamilov, eğitimci Kemal Nebiyev vb. Z AĞALAR köyü – Bolnisçay'ın kıyısında, ilçe merkezinden 8 km güneydedir. Nüfusu: 2002'de yaklaşık 100 kişi. Ana okul (2005'te 3 sınıf) faaliyettedir. Z AYORTA (Akyurt) köyü – Maşaver çayının sol kıyısında, ilçe merkezinden 12 km batıdadır, rakımı 720 m. Ayorta denir. Bu toponim Ağa Yurdu deyimiyle yahut Türk dillerindeki aga (büyük kardeş) ve yurt kelimeleriyle ilgilendirilir. 5.–8. yüzyıllara ait iri dörtken taşlarla örülmüş kilse aşikarlaşmıştır. Nüfusu: 1886'da 17 ailede 110 kişi; 1918'de 215 kişi; 2002'de 286 ailede 1174 kişi, 2006'da 260 ailede 1073 kişi. Okul 1922'de açılmıştır. Ortaokul (2005'te 11 sınıfta 144 öğrenci) faaliyettedir. Ünlü kişileri: âlim, Gürcistan'da Azeri matbuatının araştırıcısı Razim Memmedli, eğitimciler Eli Memmedov, Nofel Memmedov, hukuk-muhafezeciler Abdulla Memmedov, Hacı Memmedov, toplumsalcılar Vagif Mustafayev, Veysel Memmedov vb.
Dostları ilə paylaş: |
