Andijon davlat pedagogika instituti pedagogika va psixologiya kafedrasi «pedagogik innovatika»

Nazorat uchun savol va topshiriqlar
1. Loyihalash mahsuli nima?
2. Ta’lim jarayonini loyihalash nima?
3. Ta’lim jarayonini loyihalash qonuniyatlarini ko‘rsating!
4. Nazorat jarayonini loyihalash nima?
5. Tamoyil nima? Ta’lim jarayonini loyihalash tamoyillari nimalardan iborat?
6. O‘quv jarayonining loyihasini ishlab chiqish necha bosqichda amalga oshiriladi?
7. Ta’lim jarayonini loyihalashning sakkizinchi bosqichida qanday vazifa hal qilinadi?
8. O‘quv loyihalarini asosiy turlarini ayting.
Foydallanish uchun adabiyotlar
l. Yo‘ldoshev J.G ‘., Usmonov S.A, “Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni amaliyotga joriy qilish”. Toshkent: “Fan va texnologiya” - 2008.
2. Ochilov M. “Yangi pedagogik texnologiyalar”. Qarshi: “Nasaf’- 2000.
3. Sayidahmedov N. “Pedagogik mahorat va pedagogik texnologiya”. Toshkent: “Oliy pedagogika instituti”- 2003.
4. Sayidahmedov N. “Yangi pedagogik texnologiyalar”. Toshkent: “Moliya”- 2003.
5. Tolipov O‘, Usmonboyeva M. “Pedagogik texnologiyalaming tatbiqiy asoslari”. Toshkent: “Fan”-2006.
6. Tolipov O‘, Usmonboyeva M. “Pedagogik texnologiya: nazariya va amaliyot”. Toshkent: ”Fan”- 2005.
7. Farberman B. “Ilg‘or pedagogik texnologiyalar”. Toshkent:”Fan”- 2000
6-Mavzu:Yangilik kiritishlarga qarshilik ko‘rsatuvchi omillar
Reja:
1. Pedagogik yangiliklar turlari.
2. Pedagogik yangilik kiritishlarga qarshilik ko‘rsatuvchi omillar.
3. Pedagogik yangilik kiritishlarga qarshilik ko‘rsatuvchi omillarni bartaraf etish.
Ijtimoiy innovatsiyalarning turlaridan biri bu pedagogik yangilikdir. Pedagogik yangilik-bu pedagogika sohasidagi yangilik, maqsadli yangiliklar kiritishdir.
Pedagogik innovatsiya - bu belgilangan maqsadlarga samarali erishishga yordam beradigan ta’lim sohasidagi yangiliklarni ishlab chiqish, joriy etish, sinovdan o‘tkazish va baholash jarayonidir.
Ta’lim sohasidagi yangiliklar quyidagi maqsadlarga erishishga yordam beradi:
►Gumanizatsiya, o‘quv jarayonini demokratlashtirish;
►Talabalarning kognitiv faolligini faollashtirish;
►Tarbiyaviy va tarbiyaviy ishlarni tashkil etish samaradorligini oshirish;
►O‘quv materialini metodika va didaktika nuqtai nazaridan o‘zgartirish.
Pedagogik jarayonga faol tatbiq etilayotgan yangi yondashuvlar belgilangan maqsadlarni amalga oshirishga yordam beradi. Ular ta’lim muassasalarida yangi ish uslubi va texnikasini ishlab chiqish uchun asosdir. Zamonaviy ta’limning talabi o‘quvchilarga iloji boricha ko‘proq bilim berish emas, balki ularni mustaqil ravishda o‘rganishga o‘rgatish, nafaqat bilish, balki olingan ma’lumotlar bilan ishlay olish.
Pedagogik innovatsiya ikkita asosiy yondashuvga asoslanadi: Talabalarga yo‘naltirilgan yondashuv o‘quv jarayonini har bir talaba, talabaning shaxsiga yo‘naltirishni nazarda tutadi. Zamonaviy pedagogika har bir talabaning o‘ziga xos tajribasi va xarakterini hisobga olishi, uning shaxsiyati va iste’dodini rivojlantirishi kerak. Bu yondashuvni amalga oshirish tanlov tamoyillariga tayanishni o‘z ichiga oladi (talabalar o‘zlari xohlagan sohani tanlashi mumkin), ishonch (o‘qituvchilar tomonidan avtoritar bosimning yo‘qligi), ijodkorlik va muvaffaqiyat, subyektivlik, individuallik. U diqqatni ta’lim natijasiga qaratadi, natijada bilimlar to‘plami emas, balki ko‘nikmalar majmui, o‘quvchining muammolarni hal qilish, nizolar va turli vaziyatlarda harakat qilish qobiliyati.
Talaba qanchalik bilishi muhim emas. Eng muhimi, uning o‘zgarishga munosabat, moslashuvchanlik, his – tuyg‘ularni boshqarish va to‘g‘ri ma’lumotni tanlash qobiliyati. Bu yangilik ta’lim tizimini tubdan qayta ko‘rib chiqishni, ta’limni baholash va tashkil etish tamoyillarini isloh qilishni talab qiladi. Ushbu yondashuvlar asosida o‘qituvchilar va metodistlar innovatsion pedagogik texnologiyalarni – ta’lim muassasalariga joriy etiladigan bilimlarni uzatish va baholash usullari, usullari va usullari majmuini ishlab chiqadilar.
Ta’limni tashkil etishning tarixiy shakllari. Ta`lim ijtimoiy hodisa bo‘lib, uning tarixi juda uzoqdir. Ta’lim insoniyat jamiyati rivojlanishining dastlabki paytlaridayoq katta rol o‘ynagan. U to‘plangan tajribalarni, dunyo haqidagi axborotlarni berish jarayonini ta’minlagan, insoniyatning faqat ijtimoiy rivojlanishiga emas, balki qiyin sharoitlarda yashay olishiga ham yordam bergan. Uzluksiz rivojlangan jamiyatda ta’lim mukammal holatda bo‘lmagan, balki dars ming-ming yillar mobaynida vujudga kelgan.
Pedagogika tarixiga oid adabiyotlarda ta’limni tashkil etishning uch shakli ko‘rsatiladi: individual, individual-guruhli, sinf-dars va leksiya, seminar tizimlaridir. Ma’lumki, ilk davrlarda insonlar ta’limni individual tarzda tashkillashtirganlar. Ijtimoiy taraqqiyot mahsuli sifatida va insonlarning bilishga nisbatan qiziqishining uyg‘onishi ta’limni tashkil etishning guruhli ko‘rinishini shakllantirdi.
Ta’limni tashkil etish shakllari ma’lum ijtimoiy tuzim va shu tuzimning manfaatlariga mos holda shakllangan. XVI asrning oxiri va XVII asrning boshlarida buyuk chеx pеdagogi Ya. A. Komеnskiy tarixda birinchi bo‘lib maktab ta’limida sinf-dars tizimini yaratdi. Ya. A. Komеnskiyning ta’limni tashkil qilish haqidagi qarashlari bir qator jiddiy qarshiliklarga uchragan bo‘lsa ham g‘arb mamlakatlariga juda tеz tarqaldi va ta’limni tashkil qilishning birdan-bir shakli dеb e’tirof etildi. Ya.A.Komenskiy “Buyuk didaktika” asarida, o‘quv mashg‘ulotlarini guruh shaklida tashkil qilish, o‘quv yili va o‘quv kunini bir vaqtda boshlash, mashg‘ulotlar orasida tanaffuslar berilishini, guruhlardagi bolalarning yoshi va soni bir xil bo‘lishiga alohida e’tibor berdi. Dars davomida o‘quvchilar diqqatini to‘plash, materialni batafsil tushuntirish, o‘quvchiga savollar berish, o‘zlashtirish jarayonini nazorat qilish zarurligini ta’kidlaydi.
Ta’lim shakllari dinamik bo‘lib, ular jamiyat, ishlab chiqarish, fanning rivojlanish darajasiga qarab paydo bo‘ladi, rivojlanadi, bir-biri bilan almashtiriladi. Hatto ibtidoiy jamiyatda ham bor edi, individual ta’lim tizimi tajribani katta avloddan yoshlarga o‘tkazish sifatida qo‘llanilgan. Bu tizim ba’zi mamlakatlarda keyingi davrda qo‘llanilgan. Uning mohiyati shundaki, talabalar o‘qituvchi yoki talabaning uyida yakka tartibda shug‘ullangan. Hozirgi vaqtda bunday o‘qitish repetitorlik va repetitorlik shaklida saqlanib qolgan. Biroq, oz sonli talabalarni shu tarzda tayyorlash mumkin. Jamiyat taraqqiyoti esa ko‘p sonli savodli odamlarni talab qildi.
Individual ta’lim tizimi o‘zgardi individual-guruhli. O‘qituvchi bolalar guruhi bilan ishlagan, ammo ta’lim ishi hali ham individual xususiyatga ega edi. O‘qituvchi o‘z navbatida har bir talabadan o‘tilgan materialni so‘radi va har bir talabaga yangi o‘quv materialini alohida tushuntirdi. Ma’lum o‘zgarishlarga uchragan individual-guruh mashg‘ulotlari bugungi kungacha saqlanib qolgan. O‘quvchilar soni kam bo‘lgan qishloq maktablari mavjud. Bir sinfda, masalan, birinchi sinfning 2-3 o‘quvchisi va ikkinchi sinfning bir nechta o‘quvchilari bo‘lishi mumkin.
Sinf-dars tizimi individual ta’limdan farqli o‘laroq, u tarbiyaviy ishning qat’iy tartibga solinadigan rejimini o‘rnatadi: doimiy joy va mashg‘ulotlar davomiyligi, bir xil tayyorgarlik darajasidagi o‘quvchilarning barqaror tarkibi, keyinchalik o‘sha yoshdagi, barqaror jadval. Asosiy darslar shakli – o‘qituvchining xabari bilan boshlanadigan dars, materialni o‘zlashtirish sinovi bilan yakunlanadi. Dars o‘zgarmagan tuzilishga ega: so‘rov, o‘qituvchining xabari, mashq, test.
Sinf-dars talim shakli ham bir qancha ijobiy tomonlarni o‘zida qamrab oladi. Birinchidan, ushbu talim shakli guruh bo‘lib dars o‘tishga mo‘ljallangan. Shunga ko‘ra dars jarayoni musobaqa tarzida amalga oshiriladi. Yuqorida aytib o‘tganimizdek, o‘quvchi o‘zidan yaxshi o‘zlashtirayotgan o‘quvchidan o‘zib ketish maqsadida ham o‘qiydi. Raqobat bor yerda rivojlanish bo‘ladi. Bundan tashqari, dars jarayoni ham qiziqarli bo‘ladi. O‘quvchilar jamoa oldida fikrini ifodalashga harakat qiladi. Ammo, bu ta’lim shaklining ham kamchiliklari mavjud. Sinf ko‘p miqdordagi o‘quvchilardan tashkil topganligi sababli ajratilgan vaqt barcha o‘quvchilar bilan birdek ishlashga yetmaydi. Sinfda bilim ko‘rsatkichi turli xil bo‘lgan o‘quvchilarning bo‘lganligi sababli, o‘quv materiallari o‘rta darajada o‘zlashtiruvchi o‘quvchilarga mo‘ljallangan bo‘ladi. Bundan past va yuqori o‘zlashtiruvchi o‘quvchilar aziyat chekishi mumkin. O‘qituvchi sinf-dars ta’lim shaklida o‘quvchilarning diqqat- e’tiborini birdek jalb etib, tutib turolmasligi mumkin, lekin individual ta’lim shaklida buni bamalol uddalash mumkin.
Seminar va amaliy dars shaklida ham o‘quvchilar guruh holida bo‘lishadi. Ushbu jarayonda o‘quvchilar aktiv, o‘qituvchining esa passiv bo‘lishi talab etiladi. Yani, bu jarayonda o‘quvchilar o‘qigan va o‘zlashtirgan ma’lumotlarini amalda tadbiq etishadi. Hozirgi kunda o‘quv muassasalarida ushbu usuldan keng foydalanilmoqda. Ko‘proq talaba va o‘quvchilarning o‘zlarinini o‘qishga va izlanishga undab, uni amalda dars jarayonida namoyon etishini talab qilgan holda yaxshi natijalarga erishilmoqda. Chunki shu narsa ma’lumki, inson eshitgan narsasining 5% ini, o‘qiganining 10% ini tajribada sinab ko‘rishi orqali ma’lumotning 40% ini, boshqalarni o‘qitish orqali esa 90% ma’lumotni eslab qolishi mumkin ekan. Shu sababli dars jarayonida o‘quvchilarning mavzu yuzasidan tayyorlanib kelib, shu mavzu bo‘yicha o‘z sinfdosh va guruhdoshlariga dars o‘tib, prezentatsiya qilib bersa, o‘z bilimini ham mustahkamlab oladi.