Azərbaycan folklorunun ilkin nəşrləri” seriyası HÜMMƏT ƏLİzadə azərbaycan el əDƏBİyyati
Yüklə 1,73 Mb.
|
| DƏRZİ QIZI DƏRDİYOXUN NAĞILI
Fatma Alı qızı Qazax, 8 iyul, 1928 Bədir-bənd şəhərində Üzərindi addı, var-dölət sahavı bir paççah var idi. Munun da Əsman addı bir gözəl və iyit oğlu var idi. Paççahın yaxın qonşusu Dərdiyox addı bir dərzi qızı var idi. Dərdiyoxa xudavəndi aləmin kərəmi cuşa gəlif gözəlliy paylıyanda ilk qələmi çalınmışdı. Dərdiyoxnan paççahzada Əsman bir gündə anadan olmuşdular. Olar qapı qapıya qonşu olduxlarınnan gözdərin açıf bir yerdə oynuya-gülə böyümüşdülər. Hər ikisinin ərkən oğlan bakirə qız olan vaxdıları idi. Zarafatdaşa-zarafatdaşa oynaşıf gülüşürdülər. Buların gözdəri bir-birin tutduğunnan örəyləri biri-birini söydüyünnən ölənətən bir yerdə ömür sürmək niyyətində idilər. Paççahzada Əsman bu niyyətnən atasının yanına adam göndərif, dərzi qızı Dərdiyoxu ona almasını bildirdi. Üzərindi paççah hər mahalda cah-calalı və adı-sanınan manşır idi. O oğluna bir kasıf dərzinin qızını almağa layıx görmədi. Əsman halı belə görəndə nə atasının sözünnən çıxıf qızı ala bildi və nə könlünün söygüsünnən əl çəkdi. O əhvalatı qıza söyləməknən baravar buyurdu: – Ay cannar alan, atam irazı olmamağına baxma ya öləjəm və ya da səni alajam. Əmbə savır eləmək lazımdı. Olar bir-birinə vədə verif gülə-oynaya dolanırdılar. Bir gün Əsman söygüsü Dərdiyoxun yanına gəlif dil xoşduxnan ötrü onnan bir cüt öpüşdən mərc gəldi. Bu mərcə Dərdiyox irazı olmuyuf dedi: – Paççahzada atalardan qalma misaldı: “Yüz tümən pulun olsa, mərcə girmə, bir qəpik də olmasa alışmadan qalma”. İndi hərçənd bizimki zarafat üçündü, əmbə mən çalışaram aparım. Sən də çalıjaxsan məni apararsan. Bunun da axırı yaxşı olmaz. Dərdiyoxun cavabında:
Dərdiyox paççahzadanın xatırını sınmasın deyin nə əlaş irazı oldu. Dərdiyoxnan Əsman bir yerdə böyüdükləri və söyüşdükləri üçün zarafatnan bir-birinə söz atardılar. Bir gün hərəsi öz öylərinin üsdə çıxmışdı. Əsman üzünü söygüsünə tutuf: Dərzi qızı-dərzi qızı! Göydə ulduz neçədi. Dərdiyox söygüsünnən bu sözü eşidif cavaf verdi: Paççah oğlu-paççah oğlu! Yerdə reyhan neçədi. Əsman bir neçə belə zarafatdarnan Dərdiyoxu udmax isdədisə də bajara bilmədi. Ona görə bir dəs halvaçı paltarı geyif halva sata-sata Dərdiyoxgilə gəldi. Dərdiyox oğlanı tanımadığınnan yanına gəlif halvanın qıymatını soruşdu. Əsman cavabında “bir isdili bir cüt öpüşdür” dedi: Dərdiyox bir qərif halvaçıdı nolajax deyif, bir isdili halvaya bir cüt öpüş verdi. Əsman söygüsünü udduğunnan söyünə-söyünə tez öylərinə gəlif paççahyana paltarını geyənnən sonra damlarının üsdünə çıxdı. Bu yannan Dərdiyox söygülüsünü öyün üsdündə görən kimi o da öz damlarının üsdünə çıxır: Yerdə reyhan neçədi. Əsman onun cavavında: Dərzi qızı-dərzi qızı Halva verif-öpüş almax nejədi... Dərdiyox mərşdə uduzduğunu duyuf biykəf, biydamax düşüf öylərinə gəldi. O atasına hər bir qotazınnan bir zınqırov asılmış kürk aldırdı. Və axşam həmən kürkü geyinif üzünü başını da eyvərcə bəzəyənnən sonra paççahzada Əsmanın imaratına getdi. Əsman yatdığı üçün o bədənini silkələyəndə zınqıroylar elə səsdəndi ki, Əsman sərsəm yuxudan oyandı və qorxa-qorxa onun kim olduğunu xavar aldı: Dərdiyox hetbətdi səsnən cavaf verdi ki: – Eşit və inan mən Allah taala tərəfinnən nazıl olan əzrayılam. Sən pak və pakizə bir cavan olduğunnan çox yaşayıf günah qazanmamış canını almağa gəlmişəm. Canın əlimnən qurtarsın. Əsman onu tanımıyıf can şirin özünü murdarradı. Dərdiyox oğlanı udduğunnan söyünmuş öylərinə gəldi. O yannan Əsman əzrayıl sandığı həm Dərdiyoxun qorxusunnan və həm də yediginnən irgəndiyi üçün naxoşdayıf doqquz gün yatdı. Naxoşduxdan qalxıf dirçələnnən sonra dilxoşdux üçün öylərinin üsdünə çıxdı. Elə o halda da onu göydə axdaran Dərdiyox öz öylərinin üsdə çıxdı. Əsman söygüsünü o dəfədən də küsdürdüyü üçün gönlünü ələ almax isdədiyinnən: Dərzi qızı-dərzi qızı! Göydə yıldız neçədi. Dərdiyox onun cavabında: Paççah oğlu-paççah oğlu! Əzrayıl oluf murdarramax nejədi. Əsman işi anlayıf Dərdiyoxa qəzəb elləmək fikrinə düşdü. Ona görə biçaranı zindana saldırdı. Əsman ona gündə bir parça çörək bir cəm su verif əzafnan öldürməyə and işmişdi. Əmbə onun eşqinnən dəli-divana olmuşdu. Ona görə şəhərdə dura bilmiyif dərdini uyutmax üçün “Cin çələbə”yə getdi. Dərdiyox Əsmanın Cin çələbəyə getdiyini eşidən kimi bir dəs xanım yana livas geyif üzünü-gözünü bəzəyənnən sonra onun dalınca Cin çələbəyə getdi. Cin çələbədə Əsmannan tapışanda Əsmanın xavardan-xavarı olmadığınnan onu dindirməz-söylətməz aldı. Əsman qırx gün Dərdiyoxnan kefə-damaxa məşğul olannan sonra şəhərə qayıdası oldu. Əsman atasının qorxusunnan onu özünnən gətirə bilmiyif dedi: – Ay gözəl, indi mən vətənimə gedirəm. Al bu yaylıxnan bu qolbağıyı. Havax qızım olsa yaylığı başına ört gəlif məni tapar. Yox oğlum olsa qolbağıyı qoluna bağla gəlif məni tapar. Dərdiyox yaylığı, qolbağıyı alıf Əsmannan halallaşannan sonra bir xəlvət yolnan düz şəhərə gəlif zindana girdi. O yannan Əsman şəhərə gələndə dərzi qızının yanına getdi və onnan xavar aldı ki: – Ay dərzi qızı ölürsənmi? Kefin nejədi? Dərdiyox onun cavavında: – Nejə qoyufsan elədi. Əsman zindannan öylərinə qayıdıf munun dərdinnən bikəf dolanırdı. Dərdiyox isə gündüzdər zindanda gejələr öylərində o qədər qaldı ki, axırda doqquz ay, doqquz saat, doqquz dəyqə tamam olannan sonra bir yaxşı oğlu oldu. Munun adını “Çələbi” qoydu. Əsman gənə də şəhərdə dura bilmiyif bu dənə Laçın Çələbiyə səfər ellədi. Dərdiyox gözdə-qulaxdaydı. Munu eşidən kimi onun dalınca davan basarax Laçın çələbiyə getdi. Gənə əvvəlki kimi qırx gün onnan kefdə-damaxda oluf, onun xavarı olmadığı halda zindana girdi. Munnan davan basarax Əsman da öylərinə gəldi. Dərdiyox vaxdı çatanda bir qənirsiz gözəl qız doğdu. Bu qız Ağbağda olduğunnan adını Ağqızi qoydu. Ay keşdi, il keşdi. Dərdiyoxun uşaxları yeriyif yüyürəsi oldular. Anaları bullara yaxşı qulax asıf axırrarı nejə olajağını gözdüyürdü ki, o tərəfdən paççah oğlu Əsmana Qanqan paççahının qızı Mənzəri almaq üçün toy qurdurmağa başdadı. Dərdiyox toyun şirin qurulduğu vaxt oğlannarının hər birini bir əlinnən tutduruf özü də xanımyana paltar geynənnən sonra həmən toya getdi. O uşaxlara atalarını tanıtdığı kimi ataları da olları tanısın deyin: “Cin çələbi, Laçın çələbi” Ağbajının əlinnən tutun ağanıza gedək” – dedi. Əsman bu sözü eşidən kimi uşaxlara buyurdu: – Ay güllərim! Bir də indijə dediyinizi deyin görüm. Uşaxlar analarınnan həmən sözü öyrəndigləri üçün Əsmana başa-baş dedilər. Əsman Dərdiyoxu və uşaxları tanıdığı üçün hər dördüynən öpüşüf görüşənnən sonra əhfalatı atasına nağıl elədi. Paççah Dərdiyoxun çöllərdə-zindanlarda gejə-gündüz zəhmət-məşəqqətnən belə uşaxlar ərsiyə gətirdiyinnən və oğlu onu, o da oğlunu söydüyünnən həmən zaranqa-zaranqnan Qanqan paççahının qızı Mənzər xanıma vurdurduğu toyu muna vurduruf o iki söygülü bir-birinə tafşırıldı. Paççahzada Əsman lap uşaxlığınnan söydüyü şannısınnan mal-dölət, cah-calalnan ömür sürüf qırmızı gün keçirməyə başdadı. Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|