Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu qarabağ: folklor da bir tariXDİr III kitab

22. BƏHLUL DANƏNDƏNİN QARDAŞLIĞI
Padşah çıxmışmış dərya kənarında gəzməyə. Görüf Bahlul Danəndə gəlir. Deyir:

– Bahlul Danəndə, burdan gəl.

Gəlir.

– Salam-məlöyküm.

– Əleykim-səlam.

Şah deyir:

– Bahlul Danəndə, de görüm bu dünyada sən yaxşı kef çəkib ömür sürüfsən, ya mən?

Bahlul Danəndə gülür. Padşah deyif:

– Mən sənnən söz soruşuram, niyə gülürsən?

Deyir:

– Padşahi-aləm, sənin sözünün mənası yoxdu, bekara sözdü.

Deyir:

– Nəyə görə?

Deyir:

– Ona görə ki, mən sənnən yaxşı ömür də sürrürəm, kef də çəkirəm.

Deyir:

– Nəyə görə?

Deyir:

– Bax, sən çıxmısan dərya kənarına, bu atı minif gəzirsən. Ya bu at yıxılıf ölür, ya çərriyif ölür. Dübarə civinnən pul çıxardıf verirsən. Mən də bu qarqu atı minirəm, nə arpa isdəmir, nə saman isdəmir. Hara gessəm, kefim hara isdəsə, ora sürürəm.

Deyir:

– Padşah sağ olsun, sənin varınnan mənim devlətimin ara­sında on qəpihlih fərq var. Sənin varın-devlətin mənimkinnən on qəpih yuxarıdı.

Padşah qalır məətdəl. Nejə yəni, bütün şəhərin varı-yoxu hamı­sı mənim, xəzinəm-zadım. Nətər olur ki, bunun varınnan-dev­lə­tinnən mənim varım-devlətim on qəpih yuxarı olur? Deyir:

– Bahlul Danəndə, bunu nədən bilirsən?

Deyir:

– Onnan bilirəm ki, sən bir elin padşahısan. Axşam yatanda deyirsən, ay Allah, görəm şəhərdən kənara kim gəldi, kim gəldi girdi? Və yaxud da şəhərdən kim çıxdı getdi? Bının fikrini çəkirsən. Amma mən axşamnan Allah verənnən yeyirəm, kəlləmi atıram yerə, yatıram. Səhər dururam öz işimin dalıncan gedirəm, tay bil­mi­rəm şəhərə kim gəldi, kim getdi, kim nə iş gördü. Sən dünyanı dəyişəndə iyirmi köpühlük humay ağınnan alıf, səni büküf, aparıf dəfn edəjəhlər, amma mən dünyamı dəyişəndə on köpühlük yetim ağın­nan alıf, məni büküf, aparıf dəfn edəjəhlər. Ona görə də səən varın-döölətin mənimkinnən on qəpih yuxarıdı.

– Əstafrullah, ayə, bı nə danışır?

Deyir:

– Bahlul Danəndə, mən sənnən qardaş olmax isdiyirəm.

Deyir:

– Padşah sağ olsun, sən bir elin padşahı. Sənnən mənim qardaşdığım tutmaz.

Deyir:

– Yox, qardaş oluram.

Deyir:

– Onda civinnən bir kağız çıxart, daqavor yaz. Daqavor yaz ki, mən filan padşah Bahlul Danəndəynən qardaş oluram. O, nə desə onun sözünnən çıxmıyacam. Doqovoru iki surət yaz. Bir surətini sən qoy civa, bir surətini mən. Olum sənnən qardaş.

Padşah heylə də eliyir. Deyir:

– İnnən belə mən saa padşah demiyəjəm, qardaş deyəjəm. İndi, qardaş, dur gedəh sənin evaa.

Durullar gəlillər padşahın imaratına. Qapıda nökər-nayıf var. Birini çaarıf deyir:

– Get, şəhər qazısını çağır, gəlsin bıra.

Padşah dinmir. Gedif qazını çağırıllar, gəlir. Deyir:

– Qazı ağa, xayiş eliyirəm, mənim bı qardaşımın arvadının sığasını geri oxut, arvadı boşatdırıram mən.

Qazı ağa arvadın sığasını geri oxuyur. Padşah dinmir. Bahlul xəznədarı çağırtdırır, deyir:

– Bu xəznəni yarı böl.

Yarısını verir arvada, deyir:

– Bajı, anaan südü kimi halalın olsun, apar.

Yarısını da nə bilim özü bilən, tanıyan adama paylıyır. Onnan sora padşaha deyir ki, dur, dalımcan gəl. Padşahın da iki oğlu var­mış. Deyir ki, oğlannarı da götü, dalımcan gəl. Oğlannarını da götü­rüf düşül­lər yola. Yolun yarısında bir əjdaha çıxır bınnarın qabağına. Oğlunun birini atır bı əjdahanın ağzına. Dinmir. Gedir, bir əjdaha da peydah olur, o biri oğlunu da onun ağzına atır. Gedillər çıxıllar bir quyunun başına. Bahlul Danəndə əyilif quyuya baxır. Deyir ki, qar­daş, gəl gör bu quyuda su görükür. Padşahı da itəliyir salır bı quyu­nun içinə. Bahlul Danəndə bınnan qardaş olanda təxminən qırx beş yaşı vardı. Bu indi donunu dəyişir, olur doxsan yaşında ağsakqal kişi, sakqal bırdan. Bı da yenir quyuya. Cənnətə gedillər ey, qızım. Gedir quyunun divinə. Burda Leninin otağı kimi bir otax varmış, bir-iki qalın kitaf. Bahlul Danəndə gedir oturur orda. Day ağsakqal kişidi. Padşah bir az qalır orda. Huşu başına gələndə görür ki, quyunun divinnən bir cığır gedir. Durur yola düşür, gəlif qapını açır, görür bir nurani ağsakqal kişidi oturub orda.

– Salam-məleykim.

– Əleykim-salam.

Deyir:

– Oğul, kimsən, nəçisən, nəyə görə gəlmisən bura?

Deyir:

– Ağa, mən Bahlul Danəndəyəm.

Özünü Bahlul Danəndə kimi qələmə verir. Axı bilmir ki, bu ağsakqal kişi Bahlul Danəndənin özüdü. Deyir:

– Oğul, xoş gəlmisən, beş gəlmisən. Bıralar saa peşgahdı. O dey, o qapını aş, orda böyüh şəhər var. Get o şəhərdə gəz.

Padşah gedir qapını açır, görür əyə, bura güllü-çiçəhli gözəl şəhərdi. Gözəl-gözəl qızdar, gəlinnər. Bının civində pulu olmur. Deyir:

– Qayıdajam o ağsakqal, nurani kişinin yanına, görüm bırda yeməh-işməh nətərdi?

Gəlir. Ajmışmış. Baxır görür ki, civində bir qəpih pulu yoxdu. Gəlir o nurani kişinin yanına, Bahlul Danəndənin yanına. Deyir:

– Ağa, de görüm, bırda yeməh-işməh nətərdi? Mənim pulum yoxdu, gedim yeyim.

Deyir:

– Oğul, burda yeməh-işməyi pulnan vermillər. Gedif oturur-san, aşbaz gəlir, deyir ki, qardaş, saa nə qədər xörəh gətirim. Denən bir salavatın onda bir hissəsini. O da gətirif stolun üstə Allah-tala nə nazi-nemət yaradıf düzəjəh ora. Yiyəssən, duruf bir salavat çəkif çıxassan. Sənin pulun o olajax.

Gəlir oturur, ajmışmış. Aşbaz gəlir:

– Qardaş, nə qədərə xörəh gətirim saa?

Dedi:

– Yarım salavatdıx.

– Boy, ə qardaş, ordun var?

– Yox.

– Qoşunun var?

– Yox.

– Bəs yarım salavatdıx xörəyi bizim bu şəhər əhli bir gün yeyir, qurtarmır. Nəyə lazımdı?

Deyir:

– Bəs nə deyim?

Deyir:

– Denən, məsələn, bir salavatın onda bir hissəsini ver.

– Yaxşı, salavatın onda bir hissəsini gətir.

Yeyir-içir, salavat çəkir, çıxır. Bu minvalla beş-on gün belə dolaşır. Görür, gözəl-gözəl cuanazəninnər var. Bu evlənməh eşqinə düşür. Deyir, gedəjəm həmən nurani kişinin yanına, görüm bu evlənməh məsələsi nətərdi? Evlənim.

Gəlir, deyir:

– Ağa, bağışda, sənnən bir söz xəvər alım.

Deyir:

– Buyur, oğul, buyur, Allah bağışdasın.

Deyir:

– Mən isdiyirəm həyat quram, evlənəm. Burda evlənməyin təhrin-tührün bilmirəm dana.

Deyir:

– Burda hamam var, hər cuma günü bütün cuanazəninnər, qadın­nar cavanınnan tutmuş qojasına qədər gəlir o hamamda hamamlanır. O hamamın qabağında bir qara daş var, o daşın üsdündə oturarsan, əl dəsmalı çıxarıf belə alarsan əlaa. Gözəl-gözəl qızdar gəlif ordan dəsdə-dəsdə keçəjəhlər hamama. Bax, qızdarın hansını bəyənsən dəs­ma­lı belə elə qolına vır. O qız sıradan çıxıf gələjəh səən yanaa. Deyə­jəh mən sənin oldum həyat yoldaşın, gedəh qazıya kəbi­nimizi kəsdirəh. Gedəssiz qazının yanına, qazı da yarım salavata, yaxud da bir salavata kəbinizi kəsəjəh, olassız ər-arvad.

Helə də eliyir, eliyənnən sora bir gün padşah deyir:

– Ay arvad, üsdən gedir axı, üsdünə gəlmir.

Deyir:

– Nətər yanı a kişi, üsdən gedir, üsdünə gəlmir?

Deyir:

– Elə bir ujdan tutuf yeyirih, heş qazanıf üsdə qoymurux. Belə getsə qutarannan sora aj qalajağıx.

Deyir:

– Ay kişi, heylə şeyləri sən bırda xəbər alma. Bırda tükən­məz­di. Nə ölüm var, nə itim. Dünya durduxca ye, yaşa.

Deyir:

– Yox, mən bir işnən məşğul olmalıyam.

Deyir:

– Nə işnən?

Deyir:

– Nə bilim?

Deyir:

– Əlinnən nə iş gəlir?

Deyir:

– Nə bilim, qəssaflıx gəlir, zad gəlir.

Deyir:

– O deey, o kəndi görürsən? Gedərsən o kəndə, ordan bir mal alıf gətirərsən, kəsərsən, nəfin çıxardarsan. Nəfin yeyərih, mayasın da çıxardarsan.

Sora arvad deyir ki, yox, sən bu yerə nabalədsən, ikimiz də gedəjiyih. Durullar hərəsi bir at minir, gedillər kəndə. Ə, mal alan, mal satan kimdi. Hərrənillər, qayıdanda göy gurulduyur, möhkəm yağış başdıyır. Bu arvada deyir ki, ay arvad, atı tez sür, yağış bizi isdat­masın, özümüzü salax evə də. Arvadın bına qəzəbi tutur. Deyir:

– A kişi, sən bı yerin adamınnan dəyilsən? Sən hardan gəlif çıxmısan bura? O göydən yağan Allahın nurudu, sən onun altınnan niyə qaçırsan? İsdanarıx, gedərih paltarımızı dəyişərih. Allahın nurunun altınnan qaşmax olmaz. Göydən nur tökülür.

Arvad çox hirsdənir. Deyir:

– O deey, o dağı görürsən.

Padşah belə yönünü çəvirib dağa baxanda bını nətər tulluyul­larsa, gedir düşür Bahlul Danəndənin onu itəliyif saldığı quyunun başına. Baxır görür, Bahlul Danəndə qarqu at altında gülə-gülə gəlir. Deyir:

– Padşah sağ olsun, mən saa dedimmi ki, sənnən məəm qar­daş­dığım tutmaz. Mən səni çarıxlı-patavalı apardım saldım cənnətə. Sən orda da var-döölət axtardın. İndi dur gə bəri.

Durur gəlir. Oğluun biri çıxır qavağına. Padşaha təər-töhmət eliyir ki, ay ata, səni belə olasan, belə kef çəkif ömür sürürdüh (olar da cənnətə düşmüşümüş). Gəlir o biri oğlu da çıxır. O da atasına bir az təər-töhmət eliyir. Gəlir çıxır imaratına. Şəhər qazısını çağırtdırır, arvadı çağırtdırır, kəbinini, sığasını geri oxutdurur. On­nan sora xəzinənin yarısını arvad aparmışmış, o gətirir, payladığı xəzinəni-zadı da yığır bir yerə, tofluyur qoyur. Deyir:

– Ə padşah, sən padşahsan, mən Bahlul Danəndə. Dedim ki, əvvəldən sənnən məəm qardaşdığım tutmaz. Bu sənin arvadın, bu sənin xəzinən, bu da sənin balaların. Otu taxtında padşahlığını elə. Sən­nən mənim qardaşdığım olmaz. Ona görə ki, genə təkrar edi­rəm, mən səni aparıf cənnətə saldım, sən orda da var-döölət axtardın.

Bu nağıl da bırda bitir...