© N.Seyidəliyev, 2012
© «Elm və təhsil», 2012
REDAKTORDAN
Sinonimlik dilçiliyin leksikologiya, üslubiyyat, semasiologiya və başqa sahələrində tədqiq olunur. Bu isə o deməkdir ki, sinonimlik anlayışı genişdir. Sinonimlər lüğət tərkibini zənginləşdirir, başqa dil vahidlərinin bir- birinə yaxın variantlarını reallaşdırır, semasiologiyada isə yaxın, incə məna çalarları yaradan, eyni zamanda sözün semantikasının parçalanması və genişlənməsi prosesinə xidmət edən bir vasitə kimi öyrənilir.
Sinonimlər öz potensial imkanları ilə ana dilimizin məna zənginliyini təqdim edir. Həm ana dilimizdə, həm də elə xarici dillərdə sinonimlərin xidməti həmin dillərin bilavasitə işlənməsini intensivləşdirir.
Sinonimlər leksik-semantik kateqoriya kimi aşağıdakı cəhətləri ilə diqqəti cəlb edir:
1. Danışıq dilini zənginləşdirir.
2. Dili incələşdirir, onun təsir gücünü artırır.
3. Mənanı qüvvətləndirir.
4.Dildə emosiya yaradır.
5. Nitq mədəniyyətində həlledici rol oynayır.
6. Fikri çatdırmaq üçün ona aydınlıq gətirir, eyni zamanda həm də dəqiqləşdirir.
7. Arzuolunmaz təkrarın qarşısını alır.
8. Təsirliliyi artırır və s.
Yeri gəlmişkən deyək ki, dildə işlənən bütün sinonim sözlər məna və üslub cəhətdən bir–birindən fərqlənirək 1. ideoqrafik sinonimlərə (yəni semantik sinonimlərə) və 2. üslubi sinonimlərə ayrılır. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun baş elmi işçisi filologiya elmləri doktoru Nəriman Fərman oğlu Seyidəliyevin üslubi sinonimlərdən bəhs edən bu monoqrafiyasında da sinonimlərin xüsusiyyətləri açıqlanılmaqla maraqlı mülahizələr söylənmişdir.Müəllif üslubi sinonimlərin təhlilinə keçməzdən əvvəl ideoqrafik sinonimlərə ötəri şəkildə toxunmuş və onlardan istifadə zamanı əsas məqsəd kimi fikrin dəqiq ifadəsini ön plana çəkmişdir. N.Seyidəliyev üslubi sinonimlər barədə danışarkan göstərir ki, bu söz qrupları digər sinonim sözlərdən öz üslubi xüsusiyyətləri ilə fərqlənir.
Monoqrafiyada müəllif üslubi sinonimləri qruplaşdıraraq təhlil aparmışdır. Bu bölgüyə N. Seyidəliyev göstərilən söz və ifadələri daxil edir: a) ülubi çalarlarına görə müxtəlif sözlər:- hamının işlətdiyi sözlər, ədəbi dil, danışıq dili, loru sözlər, yaxud da vulqarizmlər; b) dilin tarixən yarandığı vaxtdan müxtəlif əlaqələrdə olan sözlər: köhnəlmiş və yeni sözlər; c) ümumxalq danışıq dilində və dialektlərdə olan sinonim sözlər: sənət - peşə ilə əlaqədar olan sözlər, jarqon sözlər; ç) əmələ gəlməsinə görə müxtəlif sözlər ərəb, fars, rus, Avropa və başqa dillərdən alınma sözlər; d) əşyanın ifadə etdiyi həqiqi mənalı sözlər və evfemizmlərdən ibarət üslubi sinonimlər e) frazeologizmlərdən ibarət sinonimlər.
N.Seyidəliyev Azərbaycan dilində olan zəngin sinonimlər cərgəsindən faydalanmaq məqsədi ilə öz tədqiqatındakı faktları böyük şairimiz İ. Nəsimi dövründən üzübəri ədəbi–bədii ədəbiyyatdan seçib götürmüş habelə folklar incilərindən, aşıq yaradıcılığı nümunələrindən, müasir dövrümüzdəki dövri mətbuat səhifələrindən yararlanaraq maraqlı və elmi cəhətdən dəyərli bir monoqrafiya yazmışdır. Yeri gəlmişkən deyək ki, tələbləri və səviyyəsi baxımından N.Seyidəliyev bu monoqrafiyanı 20 il öncə dissertasiya kimi müdafiə edərək alimlik dərəcəsi almışdır. Əsərlə tanışlıq əsasında deyə bilərik ki, bu tədqiqat bugünkü dilçiliyimiz üçün yenə də faydalıdır. Araşdırma əhəmiyyətini itirməyib. elmi dəyərini qoruyub saxlayır. Məhz bütün bunları nəzərə alaraq onun çapına xeyir-duamızı verməyi lazım bildik.
Dostları ilə paylaş: |