B. A. Nazarbayeva

Termorezistiv datchiklar. 
Xamfri Devi 1821 yildayoq turli metallarning 
elektr qarshiligi haroratga bog‘liq bo‘lishini sezgan. Vilьyam Simens 1871 yilda 
birinchi platinali rezistiv termometrni yaratgan. 1887 yilda esa Xyu Kallendar 
o‘zining maqolasida platinali termometrlardan amalda foydalanishni tasvirlab 
bergan. Termorezistiv datchiklarning yutuqlari yuqori sezgirligi, interfeysli 
sxemalarni yaratishning oddiyligi va uzoq muddatli barqarorlik bo‘lib hisoblanadi. 
Bunday datchiklarni uchta guruhga ajratish mumkin: rezistiv harorat datchiklari 
(RHD), 
p-n 
o‘tishli detektorlar va termistorlar. 
Rezistiv harorat datchiklari. 
Bu atama odatda metall detektorlarga taalluqli 
bo‘ladi, ular simli yoki yupqa plenkali bo‘ladi. Barcha metallar va aksariyat 
qotishmalarning solishtirma qarshiligi haroratga bog‘liq bo‘lishi sababli ular 
asosida haroratni o‘lchaydigan sezgir elementlarni ishlash mumkin. Garchi harorat 
detektorlarini tayyorlash uchun barcha metallar to‘g‘ri kelsada, ushbu maqsadlar 
uchun asosan faqat platinadan foydalaniladi. Bu uning yaxshi qayta 
yaratuvchanligi, uzoq muddatli barqarorligi va mustahkamligi bilan izohlanadi. 
600
dan yuqori haroratlarni o‘lchash uchun volframli rezistiv datchiklar 
qo‘llaniladi. Barcha rezistiv harorat datchiklari musbat harorat koeffitsiyentlariga 
ega. RHD lar bir nechta tipda ishlab chiqariladi: 
1.
Yupqa plenkali RHD lar - mos keluvchi taglikka, masalan, kremniy 
mikromembranaga qoplangan platina yoki uning qotishmalarining yupqa 
qatlamidan ishlanadi. RHD lar ko‘pincha uzunlikning kenglikka yuqori nisbatini 
olish uchun serpantin struktura ko‘rinishida ishlanadi. 
2.
Simli RHD lar – ularda platina sim keramik trubkaning ichiga o‘ralgan va 
yuqori haroratbardosh yelim yordamida unga mahkamlangan bo‘ladi. Bunday 
konstruksiya juda yuqori barqarorlikka ega bo‘lgan datchiklarni tayyorlash 
imkonini beradi. 
Sanoatda past va yuqori haroratlar uchun alohida approksimatsiyalardan 
foydalanish qabul qilingan. Kallendar-van Dasen platinali detektorning uzatish 
funksiyasi uchun quyidagi approksimatsion ifodani taklif qilgan: 
-200...0
diapazonda: 

---

279 

(5.17) 
0...200
diapazonda esa: 

(5.18) 
A, V va S konstantalar platinaning xususiyatlari bilan belgilanadi. Xuddi 
o‘sha approksimatsiyani quyidagi ko‘rinishda taqdim qilish mumkin: 
(5.19) 
Bunda - harorat, 
larda. A, B va C koeffitsiyentlar esa quyidagicha 
aniqlanadi: 
A=a
, B = -a

10
-4
,
C = -a

10
-8
(5.20) 
ning qiymati detektorni yuqori haroratlarda kalibrlashda olinadi (masalan, 
ruxning muzlash nuqtasida (419,58
)), koeffitsiyent esa – manfiy haroratda 
kalibrlashda olinadi. 
Odatda RHD lar yuqori aniqlik darajasi bilan laboratoriya sharoitlarida 
yaratish mumkin bo‘lgan standart haroratlarda kalibrlanadi. Bunday nuqtalarda 
kalibrlash 
a 
va approksimatsiya koeffitsiyentlarini juda aniq aniqlash imkonini 
beradi. 
Simli RHD lar uchun tipik yo‘l qo‘yilishlar 10 MΏ ga teng, bu 0,025
ga 
mos keladi. O‘lchashlarning yuqori aniqligini ta’minlash uchun RHD ning 
korpusini uning issiqlik izolyasiyasiga alohida e’tibor qaratish bilan diqqat bilan 
loyihalash zarur bo‘ladi. Bu o‘lchashlarni yuqori haroratlarda o‘tkazishda ayniqsa 
muhim bo‘ladi, bunda izolyasiyaning qarshiligi keskin tushadi. Masalan 10-MΏ 
rezistori 550
haroratda 3 MΏ atrofida xatolikka ega bo‘ladi, bu -0,0075
harorat xatoligiga mos keladi.