Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BALAT CAMÜ VE TEKKESİ

bak. FERRUH KETHÜDA CAMİÎ VE TEKKESİ

BALAT ERMENİ KİLİSESİ

bak. HREŞDAGABET (SURP) KİLİSESİ

BALAT HAMAMI

Haliç'te Balat semtinde, Ferruh Kethüda adıyla da tanınan ve bir Mimar Sinan eseri olan Balat Camii'nin yanındadır.

Yakın zamanda bu yapı Çavuş Hamamı diye isimlendirildiyse de bu tamamen yanlıştır. Şehrin en eski hamamlarından biridir. Kim tarafından, ne zaman yapıldığı kesinlikle bilinmemekle birlikte, R. E. Koçu, hamamın II. Bayezid dönemine (1481-1512), hattâ belki de II. Mehmed

Balat Hamamı

Araş Neftçi

(Fatih) dönemine (1451-1481) tarihlene-bileceğini ileri sürmüştür. Gerçekten de Fatih'in bir vakfiyesine göre kurduğu hayrata gelir elde etmek üzere yapılmış hamamlar arasında bu bölgede mevcut iki hamamın adı geçer. Bunlardan biri Balat Kapısı Hamamı, diğeri ise Çavuş-başı Hamamı olarak isimlendirilmiştir. Bunlardan birinin Balat Hamamı olması mümkündür. Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinde Balat Hamamı olarak kaydedilmiş olan hamam, 1288/1871 tarihli hamamlar için düzenlenmiş bir belediye nizamnamesinde, birinci sınıf hamamlar arasında aynı isimle yer alır.

Hamamın bugün yok olmuş bulunan Balat Kapısı'nın tam karşısında bulunması, Fatih evkafından olan Balat Kapısı Hamamı ile aynı yapı olduğu fikrini çok kuvvetlendirmektedir. Ayverdi ise bu hamamı Çavuşbaşı Hamamı olarak adlandırmıştır ki, tarif edilen adres itibariyle yanlış olduğu kesindir. Ancak adı ne olursa olsun bugün mevcut olan hamamın II. Mehmed (Fatih) dönemine ait olduğu kesindir.

Balat Hamamı bir çifte hamamdır ve mimari açıdan henüz incelenmemiştir. E. H. Ayverdi'nin yayımladığı plan da bu yapıya ait değildir. Koçu ise yalnızca erkekler kısmının bir krokisini vermiştir. Soyunma yeri (camekân) geç bir devre aittir ve bir aydınlık fenerinden ışık alır. Ilıklık ve soğukluk bölümleri bu kısmın yanındadır. Bu, geleneksel Türk hamam mimarisinde görülmeyen bir özelliktir. Beşik tonozlu bir örtüye sahip olan ılıklık bölümünden, bir tarafında helaların sıralandığı dar bir dehliz ve sonundaki merdiven vasıtasıyla kare bir mekâna inilir ki, başka hiçbir hamamda böyle bir durum gözükmez.

Bu tonozlu hücre "Yahudi Batağı" adıyla tanınır ve ortasında yalnız Musevilerin kullandığı bir havuz vardır. Sıcaklık bölümü ise dikdörtgen biçiminde

iki yanında birer eyvan bölümü bulunan, kubbeli geniş bir mekândır. Duvarlardan birine bitişik bir göbektaşı sekisine sahip olan bu mekândan kare planlı ve kubbeli iki halvet hücresine geçilir. Bu plan şekliyle yapı, çifte hal-vetli hamam tipinin bir örneğidir. Kadınlar kısmının mimarisi hakkında bir bilgi bulunmamaktadır.

Süsleme sayılabilecek hiçbir unsura sahip olmayan Balat Hamamı İstanbul' un en eski hamamlarından biri olması nedeniyle önemli bir yere sahiptir. Ayrıca başka hiçbir hamamda görülmeyen mimari özelliği ile de dikkate değer. Bibi. Evliya, Seyahatname, I, 331; Ayverdi, Fatih IV, 593, no. 596, 729, 732; R. E. Koçu "Balat Hamamı", İSTA, IV, 1907-1970; Fatih Mehmed II. Vakfiyeleri, (1938), vr 94a-b, s. 213; S. Eyice, "Balat Hamamı", DlA, V, 8.

SEMAVİ EYİCE