Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BEKTAŞÎLİK

134

135

BEKTAŞÎLİK

Rumelihisan'ndaki Nafî Baba (Şehitlik) Tekkesi haziresinde tekkeye adını veren Nafî Baba (1317/1899) (solda) ile tekkenin postnişinlerinden Hisarlı Seyyid Ahmed Baba'mn (1198/1788) (ortada) mezar taşları, ve Merdivenköy'de Şahkulu Sultan Türbesi'nin elifî taç biçimindeki alemi. Ekrem Işın (sol ve ona), M. Baba Tanman, 1985 (sağ)

daydılar. Bunlar arasında adı bilinenler, 1826'dan kısa bir süre sonra tekrar açılıp faaliyet gösteren tekkelerdir.

1826'dan önce istanbul'da faaliyet gösteren Bektaşî tekkelerinden en eski ve tarikat organizasyonunda en kıdemlisi Karaağaç Bektaşî Tekkesi'dir. Bu tekkenin ne zaman kurulduğu ve postnişinle-rinin kimler olduğu hakkında ne yazık ki diğer Bektaşî tekkelerinde olduğu gibi bilgi yoktur. Ancak tarikat geleneğine göre yeniçeri kışlasmdaki 94. cemaat ortasında tarikatı temsil eden Bektaşî babasının vefat edince yerine Karaağaç Tekkesi postnişininin geçmesi, burasının istanbul Bektaşîliğinde önemli rol oynayan bir merkez olduğunu kanıtlamaktadır. BOA'da Cevdet Evkaf tasnifinde 6717 numarayla kayıtla bulunan 17 Şevval 1262/8 Ekim 1846 tarihli bir belgeye göre Karaağaç Bektaşî Tekkesi, II. Bayezid vakfındandır. Bu bilginin ışığında tekkenin tarihi 16. yy başlarına kadar geriye gitmekte, fakat bu süre zarfında kimlerin postnişinlik yaptıkları bilinmemektedir. "San" lakabıyla anılan Hüseyin Baba'mn burada 1826'dan önce Bektaşî meşihatını temsil ettiği ve vefatından sonra yerine 1799'da Salih Baba'mn Hacı Bektaş-ı Velî postnişini tarafından atandığı, yine aynı tasnifte yer alan 23903 numaralı belgeden anlaşılmaktadır. Tekkenin 1826'daki şeyhi ise ibrahim Baba olup Yeniçeri Ocağı ortadan kalktıktan sonra Birgi'ye sürülmüştür.

Eyüp İdrisköşkü'ndeki Karyağdı Bektaşî Tekkesi ise, kurucusu olan Mehmed Ali Baba'mn adıyla da anılır. Ali Baba 1544'te vefat ettiğine göre tekkenin kuruluşunu 16. yy başlarına tarihlemek mümkündür. Kenarı kalın müjgânlı elifî Bektaşî tacı bulunan mezar taşı, tekkenin haziresindedir. Divan Edebiyatı Mü-

zesi'ndeki Revnakoğlu Arşivi'nde A/45 kodlu dosyadaki kayda göre, tekkeyi Kayseri'nin Kırat kasabasından Mehmed Bey inşa ettirmiştir. Ayrıca kendi türbesinde yakılmak üzere tekkeye senelik 6 kilo zeytinyağı da vakfettiği bu arşiv kaydında yer alan bilgiler arasındadır. Mehmed Ali Baba'dan sonra tekkenin meşihatında Seyyid Mehmed Abdî Baba bulunmuştur. Hafif aksak olduğu için "A'rec" lakabıyla anılır. Vefat tarihi bilinmeyen Abdî Baba, tekke haziresinde gömülü olup mezar taşında müjgânsız elifî taç vardır. Abdî Baba'mn vefatıyla yerine oğlu Mustafa Baba geçer. Mustafa Baba, Bektaşîliğin yanısıra Halvetîliğe de intisap etmiş ve Karyağdı Tekkesi'nin hemen yakınındaki Çolak Şeyh Hasan Efendi Tekkesi'nde de Halveti meşihatını üstlenmiştir. 1769'da Ordu-i Hümayun şeyhliğine atanan Mustafa Baba'mn kişiliğinde istanbul Bektaşîliğinin diğer tarikatlarla kurduğu yakın ilişki de açıkça görülmektedir. I. Abdülhamid döneminde (1774-1789) vefat etmiş, oğlu Rıza Efendi'yle birlikte Kaşgarî Tekkesi haziresine gömülmüştür. Karyağdı Tekkesi'nin 1826'dan önceki postnişinlerinden birisi de Debbağ Süleyman Baba' dır. Tekkenin mücerred şeyhlerinden olup 1812'de vefat etmiştir. Tekke hazi-resindeki mezar taşında destarsız Bektaşî fahri vardır. 1826'da Karyağdı Tekkesi meşihatında bulunan Mustafa Baba, Birgi'ye sürgün edilmiş olup hayatı hakkında bilgi yoktur.

İstanbul'un önde gelen Bektaşî tekkelerinden Sütlüce'deki Bademli ya da Caferâbâd Tekkesi olarak bilinen, fakat 19. yy'da Münir Baba Tekkesi adıyla ünlenen tekkenin tarihi de 1826'dan önceye dayanmaktadır. Tekke aslında bir Bektaşî merkezi olarak kurulmayıp 18.

yy sonlarında Bektaşîlerin denetimine geçmiştir. Kurucusu Şeyhülislam Da-madzade Feyzullah Efendi, 17öl'de vefat etmiş ve tekke torunu Arif Efendi tarafından Bektaşî meşihatına geçirilmiştir. Kömürcü Baba lakabıyla tanınan Seyyid Ali Baba 1815'e kadar Bademli Tekkesi'nde postnişinlik yapmış, kendisinden sonra meşihata geçen Mustafa Baba zamanında tekke 1826'da yıktırılmıştır.

Bademli Tekkesi gibi Bektaşîliğin 1826 öncesi diğer tarikatlardan devraldığı tekkeler arasında Üsküdar Inadiye' deki Bandırmalı Tekkesi'nin özel bir durumu vardır. Aslen bir Celvetî merkezi olarak 1732'de Sadrazam Hekimzade Ali Paşa'nın desteğiyle Şeyh Yusuf Niza-meddin Efendi'nin (ö. 1752) evinde kumlan bu tekke, oğlu Şeyh Mustafa Ha-şim Efendi'nin 1752-1782 arasındaki postnişinliği döneminde Bektaşîliğe bağlanmış ve 1925'e kadar burada çift tarikatlı bir meşihat sürdürülmüştür. Bektaşîlerce Haşim Baba olarak anılan Mustafa Haşim Efendi (ö. 1782) babası Yusuf Nizameddin Efendi tarafından Celvetîdir. Mısır'daki Baba Kaygusuz Tekkesi Şeyhi Hasan Baba'dan (ö. 1756) Bektaşî hilafeti almış ve bir süre Hacı Bektaş-ı Velî Tekkesi'nde dedebabalık yapmıştır. Kendisinden sonra yerine geçen postnişinler Celvetî ve Bektaşî erkânını bu tekkede sürdürmüşlerdir.

Rumelihisan'ndaki Şehitlik ya da son dönemdeki ismiyle Nafî Baba Tekkesi'nin tarihi de 1826 öncesine dayanmaktadır. Bilinen en eski postnişini mücerred Bektaşî şeyhlerinden Ali Baha'dır (ö. 1771). Mezar taşmdaki "Tarîk-i ab-dalândan Ali Baba" kaydı, bir bakıma Kalenden kökenli Rum abdalları geleneğinin 18. yy sonlarında bile Bektaşî kültürü içinde canlılığım koruduğunu

kanıtlamaktadır. 1826'ya kadar bu tekkede Hisarlı Seyyid Ahmed Baba (ö. 1783) ve Mazlum Mustafa Baba (ö. 1812) postnişinlik yapmışlar, Şeyh Mahmud Ba-ba'nın meşihat döneminde tekke II. Mahmud tarafından kapatılmıştır.

Sur dışında faaliyet gösteren Bektaşî merkezlerinden bir diğeri de Kazlıçeş-me'deki Eıyek Baba ya da 19. yy'da ünlenen adıyla Perişan Baba Tekkesi'dir. Kuruluş tarihi bilinmemektedir. Tekke haziresinde mevcut bazı mezar taşlarından burasının 1826'dan önce İstanbul Bektaşîliğinin önemli merkezlerinden birisi olduğu anlaşılmaktadır. Diğer yandan tekkenin Yedikule Hisarı yakınında kurulması ve bu bölgenin de yeniçerilerin İstanbul'daki başlıca görev alanları içinde bulunması, Eryek Baba Tekke-si'ni yeniçerilik ile Bektaşîliğin kışla ve mahalle dokusu dışında doğrudan kaynaştığı bir merkez durumuna getirmiştir. Tekkenin bu özelliğinden dolayı mücer-redlik erkânına bağlı olduğu düşünülebilir. 1826'dan önce bu tekkede Ahmed Baba (ö. 1787) ve Seyyid Mehmed Baba'mn (ö. 1799) postnişinlik yaptıkları bilinmektedir. 1826'da meşihat görevini sürdüren Hüseyin Baba, tekke kapatıldıktan sonra Hâdim'e sürülmüştür.

İstanbul'un kara surları dışında faaliyet gösteren Takkeci ya da Büyük Abdullah Baba Tekkesi'nin kuruluş tarihine ilişkin aydınlatıcı bilgi yoktur. Bu açıdan 1826 öncesine ilişkin bir tarih-lendirme yapmak imkânsızdır. Büyük Abdullah Baba Tekkesi'nden Perişan Baba Tekkesi haziresine nakledilen mezar taşlarının 1826 sonrasına ait olmaları, bu tekkenin Bektaşîlerce 19. yy'm ikinci yarısından sonra kurulduğu varsayımını güçlendirmektedir.

Yeniçeriliğin kaldırıldığı 1826'da o-cak mensubu neferlerin en çok kıyıma uğradığı Belgrad Ormanı'ndaki Ağlamış Baba Bektaşî Tekkesi hakkında da yeterli bilgi mevcut değildir. Kilyos ile Uskumru Köyü sapağında yer alan bu tekke, aslında bir zaviyedir. Ağlamış (Ağlamalı) Ahmed Baba'mn 1824'e kadar burada faaliyet gösterdiği, kendisine ait türbenin kitabesinden anlaşılmaktadır.

Bektaşîlik 1826'ya kadar İstanbul'un Anadolu yakasında da geniş bir örgütlenme ağına sahiptir. Tarikat buradaki faaliyetlerim Beykoz'da Akbaba, Çamlı-ca'da Tahir Baba, Üsküdar Paşalimam'n-da Yarımca Baba ve Göztepe Merdiven-köy'deki Şahkulu Sultan tekkelerinde sürdürmüştür.

Akbaba Tekkesi, Beykoz'a bağlı Akbaba Köyü'ndedir. Evliya Çelebi bu tekkeden söz ettiğine göre kuruluşu en azından 17. yy başlarına kadar gitmektedir. Diğer Bektaşî tekkelerinde olduğu gibi bu merkezin de tarihi ve postnişin-leri hakkında bilgi yoktur. Çamlıca'daki Tahir Baba Tekkesi ise, yakın dönemde Nur Baba Tekkesi olarak ünlenmiştir. Bu tekkeden Şahkulu Tekkesi'ne nakledilen mezat taşları arasında, tahrip edildiği için kime ait olduğu tespit edilemeyen

Başında

on iki terkli

Bektaşî fahri,

sırtında

haydarisi,

göğsünde

teslim taşı,

örme

kuşağında

çorba kaşığı,

cilbendi,

pelenk taşı ve

kanberiyesi ile

Çamlıca

Nur Baba