Bəxtiyar Tuncay III dünya savaşi giRİŞ

VII FƏSİL
Rusiya-Çin münasibətləri
1991-ci ildə SSRİ dağılandan sonra Rusiya ilə Çin arasında münasibətlərin yeni bir dövrü başlayır, əvvəlki illərin yaxşı münasibətləri qorunur.

1991-1996-cı illərdən başlayaraq, iki dövlət arasındakı münasibətlər sadə normallaşmadan qonşuluq tərəfdaşlığına, 1996-cı ildə isə strateji qarşılıqlı fəaliyyətə keçdi. 16 iyul 2001-ci ildə ÇXR sədri Jiang Zeminin təşəbbüsü ilə mehriban qonşuluq, dostluq və əməkdaşlıq haqqında saziş imzalanmışdır (Потапенко М.В., Холина В.Н., 2011).

2001-ci ildə mehriban qonşuluq, dostluq və əməkdaşlıq məqsədilə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) yaradılması haqqında Rusiya-Çin sazişi bağlanmış, 2005ci ildə iki ölkə arasındakı mübahisəli sərhəd məsələlərinin həlli ilə bağlı saziş ratifikasiya edilmiş, nəticədə Çin ümumi sahəsi 337 kvadrat kilometr olan bir sıra mübahisəli ərazilər əldə etmiş (Дума отдает Китаю.., 2005), ilk birgə hərbi təlimlər keçirilmişdir.

Həmin il ŞƏT Zirvəsi ABŞ-ı Orta Asiyadakı keçmiş Sovet respublikalarından ABŞ hərbi bazalarının çıxarılması üçün son tarix təyin etməyə çağıran Bəyannamə qəbul etdi.

Fəlsəfə doktoru Elena Podolkonun yazdığına görə, Rusiya və Çin münasibətləri tarixində ilk dəfə 2006-cı ildə Çində Rusiya İli və 2007-ci ildə Rusiyada Çin İli və 2005 və 2007-ci illərdə ŞƏT üzvü olan ölkələrin iştirakı ilə misli görünməmiş geniş miqyaslı hərbi antiterror təlimləri keçirildi (17-й съезд КПК, 2007).

2009-cu il tarixə Rusiya Federasiyasının Uzaq Şərq və Şərqi Sibir bölgələri ilə ÇXR-in Şimal-Şərq bölgələri arasında 2018-ci ilədək əməkdaşlıq proqramının qəbul edilməsi kimi düşüb (Первые россияне.., 2012).

2009-cu il Çində rus dili ili (Год русского языка.., 2013), 2010-cu il isə Rusiyada Çin dili ili elan edildi, Çinə Şərqi Sibir - Sakit Okean boru kəmərinin inşası başa çatdı.

2012-ci ildə Çində Rusiya turizmi ili (Ван Ян в Москве.., 2013), 2013-cü ildə isə Rusiyada Çin turizmi ili keçirildi, Rusiya Si Tszinpinqin dövlət başçısı və ÇXR sədri kimi ziyarət etdiyi ilk ölkə oldu (Посол РФ в КНР.., 2013).

Bu barədə fikirlərini bölüşən Çin Dövlət Şurasının baş nazirinin müavini Vanq Yanq əvvəl qeyd etdi ki, bu, yeni Çin rəhbərliyinin Rusiya ilə əlaqələrin inkişafına böyük əhəmiyyət verdiyini göstərir (Ван Ян в Москве.., 2013).

Si Tszinpinq 9 May 2015-ci ildə II Dünya müharibəsində qələbənin 70 illiyinin qeyd edilməsi şənliklərində iştirak etmək üçün Rusiyaya səfər edən dünya liderlərindən biri idi.

Bununla belə, Çin Sosial Elmlər Akademiyasının Asiya-Sakit Okean və Dünya Strategiyası İnstitutu tərəfindən 26 dekabr 2013-cü ildə çap edilmiş "Asiya-Sakit okean bölgəsinin inkişafı haqqında hesabat" kitabına görə, ÇXR ilə Rusiya Federasiyası arasında müttəfiq əlaqələrin bərpası ehtimalı azdır, "People Daily" qeyd edir (Синяя книга, 2013).

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bir çox mütəxəssislər Rusiya-Çin əməkdaşlığının həqiqətən faydalı və perspektivli olduğuna şübhə ilə yanaşırlar (Храмчихин А., 2008). Doğrudur, ticarət əlaqələri güclənməyə davam edir, lakin onlar getdikcə Rusiyadan daha çox Çinin maraqlarına cavab verirlər (Европейские эксперты.., 2011).

Məsələn, tanınmış ekspert Stefen C. Blank Rusiya-Çin münasibətlərinin perspektivlərini belə dəyərləndirmişdir: "Rusiyanın Uzaq Şərqi inkişaf etdirmək üçün atdığı uğursuz siyasi və iqtisadi addımlar böyük bir gücün Asiyada sabit bir statusa sahib olmaq istəyini və bu rolu oynamaq qabiliyyətini sarsıtdı ... Bu meyllər indiki şəkildə davam edərsə, Rusiya müstəqil bir gücə deyil, "Çinin Asiyadakı, kiçik tərəfdaş və xammal təchizatçısına çevriləcək" (Стивен Дж. Бланк, 2011).

Bənzər bir nəticə Avropa Şurasının Xarici Əlaqələr üzrə ekspertlərinin hesabatında da yer almaqdadır: Çin "getdikcə Rusiyanı daha kiçik bir tərəfdaş kimi görən, inkişaf edən super güc" mövqeyindədir (Храмчихин А., 2008).

Bəzi tədqiqatçılar öz nəticələrində daha irəli gedirlər. Bəsələn, B. Mironov hesab edir ki, 2014-cü ilin sonunda “473-ФЗ” qanununun qəbul edilməsi Çinin Uzaq Şərq və Sibirin iqtisadi və demoqrafik mənzərəsinə inteqrasiyasının rəsmiləşdirməsinə kömək edəcəkdir (Федеральный закон, 2014). N. Mixalkov isə bu halın gələcəkdə sözügedən ərazilərin hərbi yolla ələ keçirilmə riski yaradır: “Az inkişaf etmiş, seyrək məskunlaşmış həmin ərazilərdə yüksək korrupsiya səviyyəsi və ordunun döyüş hazırlığının aşağı səviyyədə olması bu riski daha da artırır (Михалков Никита, 2016).

Çinin Rusiya Federasiyası ilə həmsərhəd olan bölgələrdə mütəmadi olaraq keçirdikləri hərbi təlimlər də mütəxəssisləri ciddi narahat edir (Храмчихин Александр,, 2015, s. 77-78).

Böhrandan əvvəl Ukraynadakı hadisələr səbəbindən V. Putin "Şərqə dönüş" i Rusiya xarici siyasətinin prioriteti elan etdi. O, hesab edirdi ki, ÇXR-in əsas ticarət tərəfdaşı ABŞ deyil, Rusiya Federasiyası olmalıdır (Говоров Ю. Л., 2016, s. 10-20). Bu fikir özünü doğrultmadı, əvəzində isə "tərəfdaşların" iqtisadi potensialındakı ciddi fərq Rusiya Federasiyasının xeyrinə yox, ÇXR-in xeyrinə işlədi. Məsələn, 1993-2004-cü illərdə Rusiya-Çin ticarətinin strukturunda ciddi dəyişikliklər baş vermiş, Rusiya ixracatında maşın və avadanlıqların payı 35,2% -dən 4.9% -ə, qara metallar 41.4% -dən 12.4% -ə düşmüşdü. Digər tərəfdən, bu dövrdə içərisində olan ağac və ağac məhsullarının payı kəskin artaraq 0,9% -dən 11,7% -ə, mineral yanacaq, neft və neft məhsulları 4,2% -dən 34,8% -ə, qalxır, balıq, qabıqlı və xərçəngkimilər 1, 5 ilə 6,5%, kağız pulpa və pulpa 0,2 ilə 3,6% arasında dəyişir. 1993-2004-cü illərdə Rusiyanın Çindən idxalı da bəzi dəyişikliklərə də məruz qalmış, maşın və avadanlıqların payı 7,1% -dən 16.9% -ə, xəzlər 1.1% -dən 13.2% -ə yüksəlmişdi (Муратшина К. Г., 2014, s. 221-222).

2004-cü ildə Rusiya-Çin ticarətinin həcmi 21,2 milyard dollar təşkil edib. 2004–2012-ci illərdə Rusiya-Çin ticarəti Çinin Rusiyanın ümumi idxalındakı payının 6.3% -dən 16.5% -ə qədər artması ilə xarakterizə olunurdu. 2004-2012-ci illərdə Çinin Rusiya ixracatındakı payı 5,6% -dən 6,8% -ə yüksəldi. Rusiyanın Çinin xarici ticarətindəki payı azdır. Belə ki, 2012-ci ildə bu pay 2.3% təşkil edib (2004-cü ildə bu göstərici cəmi 1.8% idi). Lakin Çin 2012-ci ildə Rusiya Federasiyasının xarici ticarət dövriyyəsinin 10,4% -ni (2004-cü ildə - 5,8%) təşkil etmişdir (Новопашина А. Н., 2014, s. 212).

2012-ci ildə Rusiya Çinə idxal olunan neft məhsullarının 20,6% -ni, xam neftin 9,1% -ni, kömürün 7,2% -ni, dəmir filizinin 1.8% -ni təmin edirdi (Изотов Д. А., 2013. № 4, s. 73 - 74, 75, 78). Çin-Rusiya ticarət dövriyyəsi, ÇXR Baş Gömrük İdarəsinə görə, 2014-cü ildə 95,3 milyard ABŞ dolları, o cümlədən Rusiya ixracatının 41,6 milyard dollar (mineral yanacaq və neft məhsullarının payı 71,63% təşkil etmişdir) olub.

2014-cü ildə Rusiya ixracatının quruluşu belə olub: 7

1,63% neft, neft məhsulları və mineral yanacaq,

6,97% ağac,

3,96% əlvan metallar,

3,05% balıq və qabıq balıqları,

2,89% filiz,

2,25% gübrələr,

1,22% daşlar,

1,12% maşın və avadanlıqlar (Золотова Я. А., 2015, s. 212-213).

Çindən idxal (2011):

40,9% maşın və avadanlıqlar,

9,3% kimyəvi məhsullar,

6,3% ayaqqabı,

5,4% toxuculuq məhsulları,

5,2% (Муратшина К. Г., 2014, s. 224-225).

Rusiyanın yeni ixracatından söz açarkən elektrik enerjisini də qeyd etmək lazımdır (ilk tədarüklər 2009-cu ildə olub). 2012-ci ildə Rusiya Federasiyası Çinə 2,63 milyard kilovat-saat, elektrik enerjisi, 24 milyon ton neft və 19,3 milyon ton kömür ixrac etmişdir (Китай в мировой.., 2013).

Çin Rusiyanın ayaqqabı idxalında əsas mövqelərə sahib idi (2012-ci ildə bu məhsulun Rusiya idxalının 78% -i) (Бартенев С. А., Буренин В. А., Медведев В. П., Сельцовский В. Л., 2013, s. 62).

2014-cü ildə iki ölkə arasında ticarət 88,4 milyard dollar təşkil etmişdi (Товарооборот.., 2015).

2017-ci ildə Rusiya və Çinin ticarət dövriyyəsi 20,8%, 2018-ci ildə isə 27,1% artaraq 107 milyard dolları keçmişdi (Товарооборот.., 2019).

2006-cı ilin mart ayında Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Çinə növbəti səfəri zamanı Çinin Rusiya tərəfindən enerji təchizatı sahəsində bir sıra memorandumlar imzalanmışdır ki, bu da Çinin enerji təhlükəsizliyinin artmasına, ABŞ-ın və Qərbi Avropanın xarici siyasətindən müstəqillik əldə etməsinə imkan verməkdədir. Rusiya tərəfdən enerji ixracı səlahiyyəti dövlət şirkətlərinə - Qazprom, Rosneft və RAO UES-ə verilib (2008-ci ildən bəri).

2009-cu ildə Çinin özünün təbii qaz hasilatı 85,2 milyard kubmetr, istehlakı 88,7 milyard kubmetr təşkil etmişdir. Eyni zamanda, istehlak sürətlə artır, yerli istehsalı xeyli qabaqlayır. 2011-ci ildə qurulmuş ilk qaz kəməri (Altay qərb qaz kəməri) Rusiya ilə Çin sərhəddinin qərb hissəsinə keçir və daha sonra Çinin Qərb-Şərq qaz boru kəməri ilə birləşir. Onun resurs bazası Qərbi Sibirdəki qaz yataqlarıdır.

İkinci qaz kəməri, qismən inşa edilmiş şərq marşrutu boyunca, Saxalin'dən materikə və Xabarovskdan Çinə gedəcəkdir. Hal-hazırda İrkutsk bölgəsində işlənən Kovıkta qaz-kondensat yatağının ehtiyatlarından istifadə edilməsi planlaşdırılır..

Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyaları Rusiya ilə Çin arasında ticarətin artmasına təkan verdi, əməkdaşlığı genişləndirdi və nəqliyyatda Rusiya-Çin infrastrukturunun yaranmasına səbəb oldu. Rusiya Federasiyası Xarici işlər nazirinin müavini Alexander Pankinin sözlərinə görə, Rusiyaya qarşı sanksiyalar Çinin, daha sonrasa həm də Rusiyanın böyük sevincinə səbəb oldu. “Bu, bizim yeni ticarət və logistika marşrutları, yeni investisiya imkanları yaratmağımıza yol açdı " (Замглавы МИД РФ.., 2019).

Bir sıra rus müəllifi Çinlilərin Rusiya Federasiyasındakı iqtisadi fəallığının artmasından narahatdırlar. Bu narahatlıq xüsusən xarici işçilərin istifadəsinə qoyulan məhdudiyyətləri aradan qaldıran "Rusiya Federasiyasında sosial-iqtisadi inkişafın irəliləməsi əraziləri haqqında" (N 473 – ФЗ) (Федеральный закон, 2014) qanunu qəbul edildikdən sonra daha da artmışdır. Belə hesab edilir ki, Çinli sahibkarlar tərəfindən yeni əkin sahələri yaratmaq və taxta-şalban istehsal edərək Çinə göndərmək səbəbindən meşələrin qırılması təhlükəli miqyaslara çatmışdır (Смирнова Д. Ю., 2013) Uzaq Şərq və Sibirin yerli xalqlarını yeganə keçinmə imkanlarından məhrum edir. Narahatlığa başqa bir səbəb Çinli fermerlərin kənd təsərrüfatında Rusiya Federasiyasında qadağan olunmuş zəhərli kimyəvi maddələrindən istifadə etməsidir (Юлия Пелехова, Влад Крымский, 2017) Təsadüfi deyil ki, bu hal artıq yerli sakinlərin etirazlarına səbəb olmaqdadur.

Beləliklə, 473-FZ qanununun qəbul edilməsi Rusiya Federasiyasında Çin biznesinin genişlənməsi üçün daha əlverişli şərait yaratdı və sahibkarların məqsədəuyğun olmayan fəaliyyətləri səbəbindən mənfi ekoloji fəsadları artırdı, Rusiyadan qiymətli ağac növlərinin geniş miqyaslı ixracı, ağacların əksəriyyətinin qanunsuz kəsilməsi Rusiya Federasiyasına əhəmiyyətli iqtisadi və ekoloji ziyan vurdu (Ляпустин С.Н., Фоменко П.В., 2015, s. 60, 71).

Rusiya ÇXR-nin ərazi bütövlüyü prinsipini hər zaman dəstəkləyib və bu gün də dəstəkləyir. Çin Xalq Respublikasının 2005-ci ilin martında ölkədə parçalanmaya qarşı mübarizə haqqında qanunu qəbul etməsindən sonra prezident Putin qanuna birmənalı dəstək verdiyini açıqlamışdı. Çinin ərazi birliyini təmin etmək üçün siyasi vasitələrdən istifadə edilməsinin vacibliyini vurğulamışdı. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi də bu qanunun qəbul edilməsini "anlayışla qarşıladığını" bildirmişdi.

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi A. Yakovenkonun sözlərinə görə, "dünyada Tayvanın da daxil olduğu yalnız bir Çinin olduğuna inanırıq. Bu əsasda, hər hansı bir şəkildə Tayvanın müstəqilliyinə qarşıyıq, "iki Çin" və ya "bir Çin və bir Tayvan" anlayışları qəbuledilməzdir".

Rusiya və Tayvan arasında iqtisadi, elmi, texniki, mədəni və digər qeyri-rəsmi münasibətlər ayrı-ayrı vətəndaşlar və qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir və rəsmi xarakter daşımır (Указ Президента России, 1992).

Rusiyanın Tibet məsələsinə münasibəti də fərqli deyil.

Məlumat üçün deyək ki, Çin Tibet üzərində hakimiyyətini 1950-ci ildə qurmuş və o vaxtdan bəri Tibet həmişə, öncə keçmiş SSRİ və daha sonra Rusiya rəhbərliyi onu ÇXR-in ayrılmaz hissəsi hesab etmişdir.

Təsadüfi deyil ki, Rusiya 2001-2004-cü illərdə özünün buddist olan vətəndaşlarının (əsasən Kalmıkiya, Tuva, Buryatiya və iki Buryat muxtar bölgəsində) son dərəcə böyük hörmət etdikləri Dalai Lama XIV Ağvan Lobsan Tenzin Gyatsoya giriş vizası verməkdən imtina etmişdir. Halbuki bundan əvvəl Dalay Lama, 1979-1996-cı illər ərzində Rusiya buddistlərini düz yeddi dəfə ziyarət etmişdi. 1994-cü ildə Moskvada olarkən hətta Dövlət Dumasında çıxış da etmişdi. Ancaq Rusiya-Çin tərəfdaşlığının genişlənməsi Dalay Lamanın Rusiyaya girişinin qarşısını aldı. Yalnız 2004-cü ilin noyabr ayının sonunda ona yenidən, bir şərtlə - rəsmi məmurlarla hər hansı bir əlaqədən imtina etməklə, yenidən Kalmıkiyaya getməyə icazə verildi. O vaxtdan bəri viza müxtəlif bəhanələrlə yenidən rədd edilir.

Çin ilə strateji əməkdaşlığın hərtərəfli dərinləşdirilməsi Rusiyanın xarici siyasətinin mütləq prioritetidir. Bu özünü həm də silah ixracatında göstərir.

1992-ci ildə hərbi-texniki əməkdaşlıq üzrə Rusiya-Çin qarışıq hökumətlərarası komissiyası yaradıldı. Bu komissiya ‘məkdaşlığın əsas istiqamətlərini və iki ölkə arasında hərbi əməkdaşlıq sahəsində layihələrin həyata keçirilməsinin yollarını müəyyənləşdirir. Komissiya ildə bir dəfə Moskva və Pekində növbə ilə toplaşır.

1992-2000-ci illərdə Rusiya ÇXR-ə 281 ağır Su-27/30 qırıcısını çatdırıldığı, eyni zamanda,1995-ci ildə Çinə dörd Varshavyanka sinifli dizel sualtı qayığının satıldığı təsdiqlənib. 2005-ci ildə Çinin Rusiya Federasiyasından dörd qırıcı və 12 sualtı qayıq aldığı məlumdur.

2000-ci ildən etibarən Çin "Mosquito" gəmi əleyhinə raketlər tədarük etməyə başladı, eləcə də Tor-M zenit-raket sistemi, M-80E kruiz raketləri, idarə olunan hava bombaları, S-300 PMU1 zenit raket sistemləri, 200 T-80U tankları və avadanlıqları üçün 1200 idarəedici raket aldı.

Təchizat həcmi çox əhəmiyyətli idi. Odur ki, 1992-2002-ci illərdə Çin 1 min idarə olunan "Krasnopol"artilleriya mərmisi, 1200 qısa mənzilli hava-hava raketləri almışdır (Муратшина К. Г., 2014, s. 159). Üstəlik də Rusiya dəniz yolu ilə Çinə S-400 üçün onlarla raket göndərin (Россия отправила.., 2019).

Bütün bunlardan başqa Çin Rusiyanın köməkliyi ilə öz ərazisində rus hərbi texnikasının istehsalına başlayıb ki, bu sırada 1998-ci ildə Shenyanq təyyarə zavodunda Rusiya lisenziyası əsasında Su-27 təyyarələrinin istehsalına başlandığını və 2004-cü ildə ilk DLRO KJ-2000 təyyarəsinin yığılmasını, 2003-cü ildə ortaq Rusiya-Çin qırıcısı FC-1-in sınaqdan keçirilməsini, Yakovlev Dizayn Bürosunun L-15 təlim təyyarəsinin hazırlanmasında iştirak etməsini, Çinin lazer avadanlıqları və "Bastion" idarə olunan artilleriya raketlərinin istehsalı üçün lisenziya əldə etməsini qeyd edə bilərik (Ответы официального.., 2005).

A. Xramçixinin yazdığına görə, Rusiya Federasiyası ilə Çin arasındakı hərbi əməkdaşlıq Rusiya Federasiyasından ən yeni hərbi texnologiyaların ixrac və istehsalını əhatə edir. Lakin bir sıra texnologiyaların, o cümlədən özüyeriyən Howitzer Msta-S Çində lisenziyasız, yəni oğurluq və kopyalamaq yolu ilə istehsal olunmağa başlandığı faktlarına da rast gəlinməkdədir (Александр Храмчихин, 2015, s. 35). Məsələn, Su-27-nin bir nüsxəsini vermək üçün lisenziya aldıqdan sonra Çin tərəfi planlaşdırılan 200-dən yalnız 105 maşın istehsal etdi (bunlardan 40-ı təlim və iki nəfərlikdir). Sonra ÇXR lisenziyalı istehsaldan imtina etdi. Bunun əvəzinə lisenziyasız bir nüsxə işə salındı ​​- J-11B (Александр Храмчихин, 2015, s. 35; Maria Chapligina, 2010).

Bundan başaqa, məlumdur ki, Çin mühərriklərinin Rusiya Federasiyasında istehsal edilən AL-31F ilə müqayisədə daha pis keyfiyyətə sahib olması onun komponentlərini oğurlamaq cəhdlərini stimullaşdırmışdır (Глазунов О.Н., 2010).

1990-cı illərin sonlarında Smerç MLRS nümunələri satın alındıqdan sonra onun lisenziyasız nüsxələrinin buraxıldığı (PHL-03 və A-100-in tam surəti) da bilinməkdədir.

Çinlə Rusiya əməkdaşlığının bir istiqamətini də 1998-ci ildə Y. Primakov tərəfindən irəli sürülmüş Rusiya-Çin-Hindistan strateji əməkdaşlığı ideyası təşkil etməkdədir.

Bu formatdakı ilk üçtərəfli görüşlər Nyu-Yorkda 2002 və 2003-cü illərdə BMT Baş Assambleyasının sessiyaları zamanı, 2004-cü ildə isə Alma-Atıda Asiyada Qarşılıqlı Etibar və Təminat Tədbirləri Konfransı zamanı baş tutdu. 2005-ci ilin iyununda Rusiya, Çin və Hindistan xarici işlər nazirlərinin görüşü ilk dəfə Vladivostokda keçirildi.

Ümumi əhalisi dünya əhalisinin 40% -ni təşkil edən sözügedən üç dövlətin qarşılıqlı əlaqəsi onların hər birinin beynəlxalq çəkisini artırmağa imkan verir. Üç ölkə liderlərinin bəyanatlarına əsasən, onların əməkdaşlığı heç kimə qarşı yönəlməyib, eyni zamanda dünyanı çoxqütblü hala gətirmək və dünya nizamının demokratikləşməsinə töhfə vermək üçün hazırlanmışdır. Dövlətlərin hər birinin həm ümumi, həm də ayrıca fərdi maraqları vardır:

-Hindistan və Çin Rusiyanın enerji mənbələrinə - neft və qaza çıxış əldə etməkdə maraqlıdırlar;

-Rusiya beynəlxalq terrorizm, narkotik ticarəti və digər yeni təhdidlərlə mübarizədə praktik əməkdaşlığın vacibliyini vurğulayır (xüsusən də hər üç ölkənin ərazisinə bitişik ərazidə, yəni Orta Asiyada, çünki bu bölgədəki İslam ekstremizminin artması hər üç dövlətin hər birinə zərbə vura bilər);

-Hindistan BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olmaq istəyini dəstəkləməyə ümid edir; Rusiya və Çin, BMT-nin islahatlara ehtiyacı olduğunu qəbul edirlər; BMT-nin Sentyabr sessiyasında üç dövlətin birgə təkliflərlə çıxış edəcəyi gözlənilir.

-Hindistan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına qoşulmağa (ŞƏT; Pakistan ilə 2017-ci ildə qoşuldu) və Orta Asiyada daha fəal rol oynamağa çalışdı.

Belə hesab edilirdi ki, "Üçbucaq" çərçivəsində əməkdaşlıq Çin və Hindistan arasında münasibətlərin normallaşdırılması və sərhəd problemlərinin həlli prosesinə başlanmasına imkan yaradacaq. Çin və Rusiya arasındakı sərhəd problemləri sonuncunun güzəştə getməsi hesabına tam həll edilmişdir. Çin və Hindistan arasındakı problemin dinc yolla həllini gözləməyin mənası yoxdur.

Müşahidəçilər ən başda üç dövlətin tərəfdaşlığının heç bir şəkildə rəsmiləşdirilməyəcəyini ehtimal etmişdilər və bu ehtimal özünü doğrultmuşdur.Hal hazırda üç dövlətin heç biri müxtəlif səbəblərə görə bunu istəmirlər. Çünki sözügedən dövlətlərin heç biri ABŞ-la qarşıdurma yaranmasını istəmir. Xüsusilə, Rusiya ABŞ-ı nüvə silahının yayılmasına qarşı mübarizədə və dünyada strateji sabitliyin qorunmasında tərəfdaş kimi görür və ya da görməyə məcburdur.