Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi gistologiya

3-tajriba. Baqa qonining surtmasi. Ma’lumki, yadrosiz eritrotsitlar faqat sut 
emizuvchi 
hayvonlar 
qonidagina 
bóladi. Baqaning eritrotsitlari odam 
eritrotsitlariga nisbatan anchagina katta bólib, diametri 23 mk.ga etadi. Ular oval 
shaklga ega. Markaziga tóq binafsha rangga bóyalgan ovalsimon yadro joylashadi. 
Sitoplazmasi esa pushti rangga bóyaladi. Eritrotsitlar orasida trombotsitlar ham 
uchraydi. Baqa qonining tromboitlari odam, it, kalamush trombotsitlaridan 
binafsha rangli ovalsimon yadrosining borligi bilan farq qiladi. 
Topshiriqlar: Órganilgan preparatlardagi tóqimalar rasmini albomga chizish 
va ma’lum kónikmaga ega bólish. 
Nazorat uchun savollar: 
1. Qon organizmda nima funktsiyalarni bajaradi? 
2. Qon necha qismdan iborat? 
3. Eritrotsitlar qanday tuzilishga ega? 
4. Eritrotsitlar organizmda nima vazifani bajaradi? 
5. Baqa qonining trombositlari odam, it, kalamush trombotsitlaridan qanday farq 

---

qiladi? 6. Eritrotsitlar nima uchun ―tut mevasi‖ shaklini oladi? 
13-mashg'ulot. Mavzu: Limfa tóqimasi. 
Nazariy tushuncha. Umurtqali hayvonlar organizmida qon tomirlar tizimidan 
tashqari limfatik tomirlar mavjud. Bu nozik tomirlar ichidan sarg’imtir rangda 
oqsil tabiatiga ega bólgan va óz tarkibida shaklli elementlarni saqlagan suyuqlik-
limfa oqadi. Limfa limfoplazmadan va shaklli elementlardan iborat. kimyoviy 
tuzilishi jihatidan oqsil fraksiyalaridan albumin limfoplpzmada globulindan 
birmuncha kópdir. Oqsildan tashqari limfoplazmada fermentlar, neytral yog’lar, 
oddiy karbonsuv, erigan mineral tuzlar va mikroelementlar bóladi.
Shaklli elementlar asosan limfositlar, monositlardan tashkil topgan. Bundan 
tashqari leykositlarning boshqa turlari, bir oz miqdorda eritrositlar ham uchraydi. 
Qon kapillyarlari va tóqima hujayralari oralig’idagi biriktiruvchi tóqima qatlam-
larida tóqima suyuqligi bilan tólgan hujayralararo tirqishlar mavjud. Suyuqlik qon 
ózanidan tóqimalarga, tóqima suyuqligi esa qon ózaniga ótishi mumkin. Bu su-
yuqlikning harakati qon va tóqima suyuqligi osmotik bosimining farqiga hamda 
kapillyarlardagi gidrostatik bosimga bog’liq. Tóqima suyuqligi limfa kapillyariga 
ótadi, sóngra limfa yóllari orqali limfa tugunlariga yónaladi. Limfa tugunlarida 
suyuqlik limfositlar va monositlar bilan boyiydi. Keyinchalik limfa tomirlari 
kókrak limfa yóliga, undan esa limfa vena qoniga quyiladi. Limfa donasiz 
leykositlar, asosan, limfositlar tutgan tóqima suyuqligidan iborat. Kimyoviy 
tarkibiga kóra, u qon plazmasiga yaqin, lekin unda oqsil tanachalarining miqdori 
kamroq. 
Limfa tarkibi organizm holatiga qarab ózgarib turadi. Periferik limfa 
tomirlari bir uchi berk naychani eslatadi. Uning ichidagi limfa suyuqligi 
limfoplazmadan tashkil topgan bólib, qon shaklli elementlari kórinmaydi. Limfa 
suyuqligi limfa tugunlaridan ótish jarayonida limfositlarga boyiydi. Markaziy limfa 
tomirlaridagi limfa suyuqligi qon shaklli elementlarini kóp tutadi. 3 хil limfa 
suyuqligi farq qilinadi; 1. periferik limfa (limfa tugunida). 2. oraliq limfa (limfa 
tugunidan ótgandan sóng). 3. markaziy limfa (kókrak qafasida joylashgan yirik 
limfatik tomirdagi limfa). 

---