3.2.Milli iqtisadiyyatın makroiqtisadi göstəriciləri
Bütövlükdə hər hansı bir ölkənin təsərrüfat həyatının ümumi vəziyyətini, onun inkişaf səviyyəsini müəyyənləşdirib təhlil etmək üçün bir sıra ümumiləşdirici makroiqtisadi göstəricilər sistemindən istifadə olunur: I.Ümumi milli məhsul (ÜMM) - ölkədə və onun hüdudlarından kənarda milli iqtisadiyyatın resursları hesabına il ərzində istehsal olunmuş son hazır məhsulların
(əmtəələrin), göstərilən xidmətlərin ümumi bazar qiymətləri ilə dəyər ifadəsidir. Ümumi daxili məhsul (ÜDM) mülkiyyət mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, ölkə ərazisində fəaliyyət göstərən şirkətlərin il ərzində istehsal etdikləri hazır əmtəələrin (məhsulların) və göstərdikləri xidmətlərin ümumi dəyəridir (qiymətidir).
Xalis milli məhsul (XMM) ölkənin ümumi daxili məhsulundan (ÜDM) amortizasiya ayrılmaları (AA) çıxıldıqdan sonra qalan hissədir. Başqa sözlə:
XMM=ÜDM - AA, yaxud ÜDM -AA=XMM IV.Milli gəlir (MG) - ölkənin xalis milli məhsulundan (XMM) bütün dolayı vergilər (DV) çıxıldıqdan sonra qalan hissədir. Başqa sözlə: MG = XMM-DV, yaxud XMM-DV=MG V.Milli sərvət (MS) - hər millətin tarixi inkişafı dövründə əldə etdiyi və malik olduğu maddi, habelə mənəvi nemətlərin cəmidir. Milli iqtisadiyyatın bu xarakterik sintetik parametrləri ilə yanaşı, ümumiyyətlə ÜDM və onun artım templəri, ölkədə əhalinin məşğulluğu və işsizliyi, qiymətlər indeksi və inflyasiya səviyyəsi, bütünlükdə makroiqtisadi təhlil baxımından əsas iqtisadi göstəricilər kimi səciyyələndirilir. Eyni zamanda ölkədə yığım və investisiyaların həcmi, xarici iqtisadi əlaqələrin ümumi dövriyyəsi, əhalinin həyat səviyyəsi göstəriciləri iqtisadi-sosial inkişafin tam mənzərəsini daha dolğun surətdə əks etdirdiyindən, həmin parametrlər də makroiqtisadi göstəricilər sırasına daxil edilir. Hər bir ölkənin mühüm makroiqtisadi göstəricisi sayılan ümumi daxili məhsulun (ÜDM) hesablanmasını iki yolla aparmaq mümkündür:
xərclər, yaxud istehsal metodu ilə;
gəlirlər, yaxud bölgü metodu ilə.
Bu metodlarla hesablamalar o deməkdir ki, ölkədə bir ildə istehsal olunmuş məhsulların - xidmətlərin alınmasına sərf olunmuş xərclərin ümumi məbləği (xərclər metodu) və həmin dövrdə istehsal olunmuş məhsullardan, xidmətlərdən əldə edilmiş pul gəlirlərinin məbləğinə (gəlirlər metodu) uyğun olub, ölkənin ÜDM-na bərabərdirlər. Deməli, bu asılılıqdan aydın olur ki:
Ölkədə bir ildə istehsal olunmuş məhsulların-xidmətlərin alınmasına sərf olunmuş xərclərin ümumi həcmi (məbləği)
Ölkədə bir ildə istehsal olunmuş məhsullardan-xidmətlərdən əldə edilmiş gəlirlərin həcminə (məbləğinə)
= ÜDM =
Ölkənin ÜDM-nin xərclər və gəlirlər metodları ilə müəyyənləşdirilməsi prinsipi aşağıdakı sxemdə öz əksini tapmışdır:
