C. M. Keyns və onun davamçılarının adı ilə bağlı olub, iqtisadi nəzəriyyədə "inqilabi dəyişikliklər" P. Samuel­

6.4.İnflyasiyanın sosial-iqtisadi nəticələri və tənzimlənməsi yolları

İnflyasiya prosesinin yaratdığı mürəkkəb ziddiy­yətli vəziyyət onun sosial – iqtisadi nəticələrini aradan qaldırıb tənzimləmək üçün dövlət səviyyəsində antiin­flya­siya siya­səti və bu siyasətin həyata keçirilməsi me­xa­nizmi işlə­nib hazırlanmalıdır. Çünki, inflyasiya şə­raitin­də əmtəə-xid­mət­lərin qiymətlərinin qeyri-bərabər surətdə artması nəti­cə­sində milli valyuta olan inam təd­ri­cən sarsılır, əhalinin real gəlirləri azalır, onların əma­nət­ləri qiymətdən düşür, pulun alıcılıq qabiliyyəti zəif­lədiyindən öz vəzifələrini hə­ya­ta keçirə bilmir, na­tural mübadilələrə üstünlük verilir, cəmiyyətin müxtəlif təbə­qələri arasındakı sosial bərabər­sizlik güclənir, vergi ödənişlərində problemlər yaranır, əha­linin sosial narazı­lığı artır, ölkədə tətil və etiraz çıxış­ları dalğası başlayır.

Yaranmış vəziyyətdən ən az itgilərlə çıxmaq üçün döv­­lətin antiinflyasiya siyasətinin düzgün strategiyası və taktikası olmalıdır. Həmin siyasət hazır­la­nar­­kən, şüb­həsiz ölkənin daxili və xarici vəziyyəti ob­yek­tiv qiy­mətləndiril­məli, yaranmış vəziyyətin səbəbləri düz­gün araşdırılmalı, real imkanlar zəminində ən optimal çı­xış yolları axtarılıb tapılmalıdır.
Ümumiyyətlə dünya təcrübəsində hökumətlərin anti­inflyasiya siyasəti 2 istiqamətdə gedə bilər:
Birincisi, inflyasiya prosesinə uyğunlaşmaq yolu­dur. Bu o deməkdir ki, pulun alıcılıq qabiliyyətinin öl­kə­də aşağı düşməsi nəticəsində, əhalinin gəlirlərinin azal­ması kompensasiya (əvəzi ödənilməklə) həyata ke­çi­rilir. Bunu, əmək haqları dərəcələrini yüksəltmək və əhaliyə güzəştlər etməklə reallaşdırmaq mümkündür.
İkincisi, baş vermiş yaxud gözlənilən inflyasiyaya qarşı vergi dərəcələrində dəyişiklik etmək, dövlət xərc­lə­rini azaltmaq, idarəetməni təkmilləşdirmək, sərt pul-kredit siyasəti aparmaqla həyata keçirilir.
İnflyasiyanın templərini azaltmaq üçün fiskal və monetar siyasət metodlarından istifadə olunur. Fiskal me­tod­lar – dövlət borclarının azladılması, birbaşa və dolayı vergi dərəcələrində dəyişikliklər edilməsi, amor­tizasiya ayırmalarının qayda və normaların sərtləşdiril­məsi; mone­tar metodlar isə pul kütləsinin və verilən kreditlərin həc­mi­nin məhdudlaşdırılması, bank uçot də­rə­cələrində dəyi­şik­lik aparılması, məcburi (mütləq) eh­ti­yatlar normasının artırılması, dövlətin qiymətli kağız­la­rının açıq bazarda sa­tıl­ması tədbirlərini, konkret və­ziyyətə uyğun həyata keçir­məyi nəzərdə tutur.
Eyni zamanda inflyasiya ilə mübarizə üçün mone­tar metodlarla yanaşı, qiymətlər və gəlirlər siyasəti meto­dun­dan da istifadə olunur. Bu halda dövlət direktiv (əmr) şəklində bəzən qiymətləri və nominal gəlirləri “dondurur”; bəzən də əmək haqqının artımını əmək məh­suldarlığının orta artımı ilə, qiymətlərin artımını isə əməyin ödənilmə­sinə sərf olunmuş xərc­lərin (məsrəflərin) artımı səviyyəsi ilə məhdudlaşdırır.
Bazar münasibətləri iqtisadi sisteminə keçən ölkələr, inflyasiyaya qarşı mübarizə aparmaq üçün bir sıra xüsusi proqramlardan və Bey­nəlxalq Valyuta Fondunun, habelə digər beynəlxalq maliyyə qurumlarının konkret tövsiyə­lə­rin­dən istifadə edirlər. Həmin məsləhət və tövsiyələrə öl­kə­nin daxili bazarının liberallaşdırılması, qiymətlərin sər­bəst bazar tələb-təklifi əsasında formalaşması, əmək haq­la­rına müəyyən hədd qoyularaq nizamlanması kimi təd­bir­lər daxildir.
Müstəqilliyin bərpasından sonra Azərbaycan Res­pub­­likasının milli valyutası 1992-ci ilin ikinci yarı­sın­dan tədavül dairəsində işlədilməyə başlanmışdır. Azər­bayca­nın milli valyutası tətbiq olunduğu vaxt onun rus rubluna nisbəti (1 manat =10 rubl) və ABŞ dollarına nisbəti (30 manat = 1 dollar) kimi hesablanırdı.
Lakin sonralar bütün keçid mərhələsində olan öl­kə­lərə xas iqtisadi çətinliklər sayəsində manatın mə­zən­nəsi aşağı düşməyə meyl etmişdir.
1993-cü ilin əvvəllərində 1 dollar=292 manat ol­duğu halda, sonrakı dövrdə sürətlə dəyişərək 1 dollar 1000, 2000, 3000, 4000 manat səviyyələrini ötərək, 2003-cü ildə 5000 manata yaxınlaşmışdır. Son, nomi­na­siyadan sonra ha­zırda Azərbaycan manatının məzənnəsi xeyli möhkəm­lənərək 1 manat 1,2 dollara bərabərdir.
Beynəlxalq maliyyə təşkilatları və müstəqil eks­pert­lərin rəy, habelə tövsiyələrini nəzərə alan Azərba­can hö­ku­məti, ölkədəki inflyasiya proseslərini nizamla­maq üçün sərt pul-kredit (monetar) siyasəti xəttini hə­yata keçirməyə başladı. Həmin xəttə əsasən, tədavül dövriyyəsinə pul da­xil edilməsi məhdudlaşdırılmış, kre­dit üçün faiz dərə­cələri artırılmış, əmək haqqı və tə­qaüdlər ləngidilmişdi.
Sərt pul-kredit siyasətinin həyata keçirilməsinin ke­çid dövrü üçün müsbət cəhəti ondan ibarət idi ki, belə bir xətt ölkədə inflyasiyanı müəyyən həddə saxlamağa imkan vermişdi.
Ümumiyyətlə dünya təcrübəsi təsdiq edir ki, bazar münasibətləri iqtisadi sisteminə xas olan inflyasiyanın qar­­­şısının alınmasının universal yolu hələlik tapılmadı­ğından, yalnız konkret vəziyyətə uyğun tədbirlərdən ba­ca­rıqla istifadə etməklə, bu mürəkkəb prosesin təsir gü­cünü zəif­lədib, onu tənzimləmək mümkündür.