Çevre mevcut durum ve analiZİ

Tablo 8. Karakaya Baraj Gölünün Göl Alanındaki Örnekleme Noktalarında İzlenen Su Kalitesi Parametrelerinin Değişimi

	Min Mak Ort Ss	Min Mak Ort Ss	Min Mak Ort Ss
Derinlik	Sıcaklık (^oC)	pH
0 5 10 20 30	7,6 29,7 16,6 7,4 7,5 27,9 15,6 5,8 7,5 24,9 13,3 4,0 7,5 16,1 11,7 2,6 7,4 13,9 11,2 2,2	7,9 8,9 8,6 0,3 7,8 8,9 8,5 0,3 7,8 8,9 8,4 0,3 7,7 8,7 8,4 0,3 7,7 8,7 8,4 0,3	328 437 384 24 340 437 394 19 358 436 400 19 350 435 406 19 395 425 409 12
	Oksijen Doygunluğu (%)	Toplam Sertlik (mg CaCO3/L)	Toplam Alkalinite (mgCaCO3/L)
0 5 10 20 30	77 116 95 10 63 109 83 10 51 89 72 11 47 85 61 11 49 84 64 14	138 218 162 19 138 226 166 23 116 220 167 20 158 248 173 12 146 196 172 15	131 180 151 16 115 180 151 18 131 197 157 17 131 180 152 17 131 180 161 16
	Çözünmüş Oksijen (mg/L)	Klorür (mg/L)	Kimyasal Oksijen İhtiyacı (mg/L)
0 5 10 20 30	7,2 12,6 6,5 6,5 5,4 13,8 6,1 6,1 5,0 12,4 6,5 6,5 5,0 16,7 7,1 7,1 5,0 17,6 7,1 7,1	6,5 6,5 39,6 6,9 6,1 6,1 40,3 6,6 6,5 6,5 42,3 4,6 7,1 7,1 44,7 4,6 7,1 7,1 44,5 2,9	14,6 19,2 16,6 1,2 10,9 20,4 16,6 1,6 10,8 18,2 16,3 1,6 13,7 22,2 16,9 1,9 14,2 17,7 16,5
	Sülfat (mg/L)	Toplam Fosfor (mg/L)	Toplam Azot (mg/L)
0 5 10 20 30	34,2 53,5 45,2 6,4 35,4 54,3 45,9 5,4 32,7 57,3 44,6 7,6 33,6 49,5 43,6 5,0 38,2 50,2 47,2 5,1	0,020 0,060 0,025 0,009 0,020 0,040 0,025 0,006 0,021 0,070 0,032 0,020 0,021 0,050 0,029 0,013 0,022 0,040 0,028 0,010	0,333 1,030 0,570 0,178 0,417 0,786 0,576 0,113 0,342 0,817 0,532 0,181 0,362 0,972 0,604 0,231 0,524 0,906 0,758 0,165

1.4. Toprak Kirliliği

Sanayileşme, nüfusun artması ve köyden şehre göçün hızlanması sonucu şehirlerde plansız ve kontrolsüz yapılaşmalar oluşmuş ve şehir çevrelerindeki tarım arazilerine doğru yayılmalar başlamıştır. Tarım arazilerinin arsaya dönüşmesi ile değerinde meydana gelen ani artış karşısında bu arazilerin tarımda kullanılmaya devamını sağlamak güçleşmektedir. Şehirlerin gelişme yönleri, arsa taleplerinden önce belirlenerek gerekli planlamalar yapılmadığı için tarım arazileri, emlak komisyoncularının istekleri yönünde kolaylıkla tarım dışı kullanıma koyulmaktadır. Verimli tarım toprakları üzerinde inşaat yapımı, zemin emniyet gerilmelerinin genellikle düşük olması ve depreme daha az dayanıklı zeminler olması nedeniyle daha pahalıya mal olmakta ve aynı zamanda tarım toprakları kaybedilmektedir.

Elazığ İl Merkezi yaklaşık 10.000 ha’lık tarım toprakları üzerine kurulmuştur. Elazığ Organize sanayi Bölgesi ve diğer endüstriler ile işletmeler de verimli tarım toprakları üzerinde bulunmaktadır. Kentin güneyinden yeni geçirilen şehirlerarası karayolunun çevresindeki tarım topraklarının şehirleşmede kullanılması kaçınılmaz olacaktır. Son yıllarda yapılaşmada şehrin batı, kuzeybatı ve kuzey istikametindeki dağlık araziler kullanılmaya başlanmıştır. Bu durum hem tarım topraklarının korunması hem de depreme dayanıklı zeminlerin yapılaşmada kullanılması açısından önemli ve gereklidir. Ancak şehrin doğusunda Doğukent Mahallesine ile Yurtbaşı Beldesi arasında bulunan sağlam zeminli, tarımda kullanılmayan ve fazla eğimli olmayan alanların imara açılması gereklidir.

Dağlık arazilerdeki yapılaşmalarda istinat duvarlarının gerekliliği bu alanda mevcut olmayacaktır. Aksi takdirde Kent batıya ve güneye doğru tarım toprakları üzerinde gelişmeye devam edecektir. Elazığ’da tüm ülkemizde olduğu gibi tarım topraklarının amaç dışı kullanımı dışında erozyon, taşlılık, toprağı tanımadan yapılan gübrelemeler ve tarım ilaçları kullanımı önemli çevre sorunları yaratmaktadır. Erozyon, toprak kayıplarında artma, üretkenlik potansiyelinde azalma, bitki besin maddelerinin kaybı, ürünlerde kalite düşmesi, su tutma kapasitesindeki azalmalar, verimli toprakların sedimentlerle örtülmesi, akıntı yataklarında ve barajlarda depolama hacminin azalması, sulama sistemlerinde yıpranma vb. olumsuzluklara neden olmaktadır.

Elazığ İli topraklarının en büyük problemi, su erozyonudur. Tarıma elverişli olan arazilerinin %76’sında su erozyonu problemi, %24’ünde ise drenaj problemi mevcuttur (Tablo 9). Elazığ İli’nde I. Sınıf arazilerde bu problemlerin olmadığı veya çok az olduğu bilinmektedir (Ünal, 1994).

Elazığ İli’nde tarımın yapıldığı Uluova Bölgesi’nde geçmiş yıllarda Keban Baraj Gölü’nden alınan sular ile Hazar Hidroelektrik Santralinden çıkan su karşılaştırılarak sulamada kullanıldığı için bu alanlarda tuzlanma ve sodikleşmenin başladığı görülmüştür.

Tablo 9. Elazığ İli Arazilerinde Problemli Alanlar (Ünal 1994).

Problemin tipi	2.,3.,4. Sınıf (ha)	5. sınıf (ha)	6., 7. Sınıf (ha)	Toplam (ha)
Çoraklık	-	-	-	-
Drenaj	435	-	-	435
Tuzluluk	61.347	-	340.637	401.498
Su Erozyonu Orta derecede Şiddetli derecede Çok çeşitli	193.493 181.677 11.816 -	- - - -	505.324 1.267 402.151 101.924	698.935 182.944 413.967 101.924

Elazığ ve yöresinde tarımsal mücadele amacıyla kullanılan petisid miktarlarının, genel ekim ve dikim sahalarına oranla az olmadığı, kimyasal terkiplerin kısa sürede dekompoze olmalarını sağlayıcı özellik taşımaları nedeniyle çevresel etkilerin olmadığı Tarım İl Müdürlüğü tarafından belirtilmektedir.

Tutarlı (1993) tarafından yürütülen bir çalışmada pestisitlerden herbisitlerin, toprakta kalıntı bıraktıkları belirlenmiştir. Pyramin (Chloridazon), Trifluralin ve pp-DDT’nin tarımsal topraklarda kalıntı bıraktıkları tespit edilmiştir.

Chloridazon, pp’-DDT ve Trifluralin’in Elazığ’da tarımsal toraklardaki kalıntı miktarları sırasıyla Tablo 10, Tablo 11 ve Tablo 12’de görülmektedir. Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2012 yılı verilerine göre ticari gübre tüketiminin bitki besin bazındaki yıllık tüketim miktarları 4.373,7 ton azot, 1.774,5 ton fosfor, 108,2 ton potastır. İlde ticari gübre kullanılarak tarım yapılan toplam alan 286.044 ha’dır. Toprakta tarımsal amaçlı gübre ve pestisit kullanılmakta, ancak toprağa olan etkisi konusunda araştırmalar yapılmamaktadır.

Tarımda kullanılan pestisitler Tablo 13’de verilmiştir. Kullanım durumuna göre arazi sınıfları Tablo 14’de, arazi kullanımına göre arazi sınıflandırılması Tablo 15’de verilmiştir.

Tablo 10. Chlorodazon’un Elazığ’da Tarımsal Topraklardaki Kalıntı Miktarı (Tutarlı,1993).

Yerler	Chlorodazon’un Kalıntısı kg/mg (0-5 cm) (30-35 cm)
Akçakiraz Hankendi Yutbaşı Gözebaşı Yazıkonak Kuyulu	0,00031 0,10600 0,00028 0,22000 0,00025 0,00110 0,00063 0,14000 0,12600 0,01200 0,00740 0,01200

Tablo 11. pp-DDT’nin Elazığ’da Tarımsal Topraklardaki Kalıntı Miktarı (Tutarlı,1993).

Yerler	pp-DDT’nin kalıntısı kg/mg (30-35 cm)
Akçakiraz Hankendi Yurtbaşı Gözebaşı Yazıkonak Kuyulu	0,016 0,010 0,029 0,072 0,005 0,023

Tablo 12. Trifluralin Elazığ’da Tarımsal Topraklardaki Kalıntı Miktarı (Tutarlı,1993).

Yerler	Trifluralin’in kalıntısı kg/mg (0-5 cm) (30-35 cm)
Akçakiraz Yurtbaşı Gözebaşı Yazı konak Kuyulu	0,05> 0,05> 0,05> 0,05> 0,05> 0,05> 0,05> 0,05> 0,05> 0,05>

Tablo 13. Tarımda Kullanılan Kimyasal Maddeler (Tarımsal ilaçlar, vb.)*

Kimyasal Maddenin Adı	Kullanım Amacı	Miktarı (ton)	İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Tarım Yapılan Toplam Alan (ha)
İnsektisitler Herbisitler Fungusitler Rodentisitler Nemotositler Akarisitler Kışlık ve yazlık yağlar	Böcek, bağ-bahçe ve tarla, yabancı ot kontrolü, meyve bağ ve tohum, tarla faresi, meyve ve bağ-bahçe akar, meyve ve bağ-bahçe kabuklu, bit	30,14 0,44 289,77 0,005 - 0,227 1,8	286,044 2,005 286,044 55,855 - 9,703 90,009
Toplam		322,38	286,044

* Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012

Tablo 14. Kullanım Durumuna Göre Arazi Sınıfları*

Tarım Arazisi	Alan (ha)
Sulanan mutlak tarım arazisi	104.530
Marjinal tarım arazisi	86.352
Dikili tarım arazisi	95.162
Toplam tarım arazisi	286.044

* Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012

Tablo 15. Arazi Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırması*

Arazi Sınıfı	Alan (ha)	%
1. Sınıf Araziler	40525	4,5
2. Sınıf Araziler	58921	6,5
3. Sınıf Araziler	86697	9,5
4. Sınıf Araziler	69101	7,5
5. Sınıf Araziler	655	0,1
6. Sınıf Araziler	91022	9,9
7. Sınıf Araziler	507771	55,4
8. Sınıf Araziler	60443	6,6
Toplam	915135	100

* Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2012

Yurdumuzun %27’si ormanlarla kaplıdır. Elazığ ilinin genel alanı 917.680 ha’dır. Elazığ İli’ndeki ormanlık alan 157.145 ha ile il yüzeyinin %17’sini ormanlık alanlar kaplamaktadır (Tablo 16).

Tablo 16. Elazığ İli’nin Ormanlık Alan Dağılımı

Ormanlık Alan (ha)			Açıklık (ha)	Toplam
Verimli	Bozuk	Toplam
41.310	115.835	157.145	760.535	917.860

Elazığ İli’ndeki orman varlığının arttırılması amacıyla yapılan ağaçlandırma çalışmaları yıllar itibariyle Tablo 17’de verilmiştir. Elazığ İli’nde yapılan toplam ağaçlandırma faaliyetleri 2013 yılı sonu itibariyla 87.156 ha’dır.

Tablo 17. 1946-2013 Yılları Arası Ağaçlandırma Faaliyetleri (ha)

1946-1991 Yılları Toplamı		1992		1993		1994		1995		1996		1997		1998		1999		2000		2001		2002
27.820		270		616		1.790		2.700		2.085		1.835		2.000		1.700		1.500		1.650		1.000
2003	2004		2005		2006		2007		2008		2009		2010		2011		2012		2013		1946-2013 Yılları Toplamı
4.415	2.302		2.870		3.270		1.800		3.383		3.758		3.778		5.185		5.779		5.650		87.156

Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalışmalarında yeterli ve uygun alan bulunamaması ve bu nitelikteki alanların çok büyük bir bölümünün mera vasıflı alanlar olması. Elazığ İli’nde yaklaşık 243 bin ha tespitli ve tescilli mera alan bulunmaktadır ve bu alanların önemli bir bölümünde orta ve yüksek şiddette toprak erozyonu mevcuttur. Geçmiş yıllara göre merada otlayan hayvan sayısında önemli oranda düşüşler olmuştur. Öncelikli olarak erozyona maruz ve/veya riski olan uygun mera alanlarından, ağaçlandırma ve erozyon kontrolü amaçlı olarak Orman Bölge Müdürlüğü tarafından tahsis yapılması en önemli husus olarak görülmektedir. Mera alanlarının çoğunluğu ağaçlandırmaya konu edilebilecek alanlardır. Meralardan vasıf değişikliği yapılması halinde Orman Bölge Müdürlüğü tarafından tahsis işlemleri derhal başlatılıp projelendirilerek ağaçlandırma çalışmalarına başlanabilecektir.

1.5. Gürültü

Gürültü arzu edilmeyen seslerin atmosfere yayılmasıdır. Gürültü insanların işitme sağlığını ve algılamasını olumsuz etkileyen, fizyolojik ve psikolojik dengelerini bozabilen, iş performansını azaltan önemli bir çevre kirliliği türüdür. Gürültünün sürekli ve geçici işitme hasarları, kan basıncı artışı, dolaşım bozuklukları, solunum ve kalp atışında hızlanma, öfkelenme, sıkılma, konsantrasyon bozukluğu, iş veriminin düşmesi gibi etkileri vardır (Karpuzcu, 1991).

Gürültü Kontrolü Yönetmeliği’nde (2008) verilen gürültü düzeylerinin sağlanabilmesi için bu değerlerin gerek imar planları gerekse mimari projeler hazırlanırken göz önüne alınması zorunlu kılınmıştır. Özellikle karayolları, çevre yolları ve şehir içi trafik arterlerinin gürültü haritalarının belediyelerce yaptırılması ve gerekli yerlerde önlemlerin getirilmesi istenmektedir. Karayolu, demiryolu, vb. ulaşım sistemlerinin gürültüsünü azaltacak çözümler de yönetmelikte belirtilmiştir(Yol şekli, kotu, kaplanması, yol kenarı engelleri, demiryolu taşıtlarında, raylarda, banketlerde alınabilecek önlemler gibi).

Elazığ Kenti’nde, iskân bölgesi (konut alanları), çalışma bölgesi (hizmet, sanayi, ticaret vb.) idari, sosyal, kültürel hizmet (yönetim, eğitim, sağlık, spor, eğlence) bölgesi birbirine fazla karışmış olduğundan gürültü önemli bir problemdir. Elazığ Belediyesi tarafından henüz gürültü haritaları hazırlanmamıştır. Başlıca gürültü kaynaklarının ulaşım, yol ve yapım çalışmaları, yerleşim kaynaklı ve endüstri gibi temel kaynaklardan oluştuğu görülür. Trafik gürültüsü en önemli gürültü kaynaklarından biri olup karayolu trafik gürültüsü en etkin olanıdır. Bunun ana nedenleri artan motorlu taşıt sayısı, taşıtların standartlara uymayan veya değiştirilen teknik özellikleri, yolların konum ve durumu ve kişilerin yanlış, bilinçsiz davranışları olarak sıralanabilmektedir. Kentte yaşlı taşıtlar sürekli olarak artmakta ve bunlarda karayolu trafik gürültüsünün düzeyini arttırmaktadır.

Uslu, vd (2000) ve Nacar Koçer, vd (2007)’nin Elazığ Kent merkezinde birçok caddenin kesiştiği 16 kavşak ve 1 kavşak niteliğindeki noktalarda trafiğin yoğun olduğu sabah (7.30-8.30), öğle (11.30-12.30) ve akşam (17.30-19.30) saatlerinde gürültü ölçüleri yapmışlardır (Tablo 13) Gürültü Kontrolü Yönetmeliğinde, şehir gürültülerinde alt sınır 60 dBA, üst sınır ise 65 dBA alınmasına rağmen Tablo 18’de görüldüğü gibi ölçüm yapılan kavşaklarda ortalama gürültü değerlerinin tamamı 65 dBA’nın üzerinde olmuştur. Trafikte araç sayısının artışıyla birlikte kavşaklardaki gürültü düzeylerinin yıllar itibariyle artış gösterdiği görülmektedir. Otogar kavşağından itibaren Elazığ-Malatya karayoluna ulaşan çevre yolunda ise 80 dBA’nın aşıldığı özellikle otogar kavşağı ve Hazardağlı Kavşağında 100 dBA’nın üzerinde gürültü gözlenmesi otogarın şehir içinden alınıp kent merkezine daha uzak bir yere taşınmasının ve güney çevre yolunun tamamlanmasının gürültü kirliliğini önleme açısından olumlu bir adım olduğu söylenebilir.

Tablo 18. Elazığ Kent Merkezinde Çeşitli Kavşaklarda Ölçülen Ortalama Gürültü Düzeyleri (Uslu, vd., 2000; Nacak Koçer, vd. 2007).

Kavşak Adı	Uzaklıklara Göre Gürültü Düzeyleri (dBA)
	2000 yılı			2007 yılı
	0 metre 5 metre 10 metre			0 metre 5 metre 10 metre
TCK/DSİ Kavşağı	83	76	73	88	83	80
Çaydaçıra Kavşağı	84	74	71	90	80	78
Dörtyol Kavşağı	78	77	73	83	81	80
İstasyon Kavşağı	79	78	73	82	82	80
Çimento Kavşağı	90	78	76	95	90	88
Orduevi alt Kavşağı	80	84	78	80	80	79
Orduevi üst Kavşağı	80	75	73	80	80	78
Harput Kışla Kavşağı	73	68	63	75	70	65
Beyaz Çeşme Kavşağı	80	78	73	80	78	75
Harput Devlet Hastanesi Kavşağı	80	73	63	85	82	80
Fırat Tıp Merkezi Kavşağı	78	72	70	82	80	80
PTT Altı Kavşağı	80	75	77	85	83	81
Kapalı Spor Salonu Kavşağı	83	79	73	88	85	83
Eski Sebze Hali Kavşağı	83	79	78	85	80	80
Otogar Kavşağı	87	83	80	105	100	95
İzzet Paşa Camii Önü	80	76	73	85	83	80
Hazardağlı Kavşağı	-	-	-	105	100	98

Gürültü Kontrolü Yönetmeliği’nde oturma bölgelerinde izin verilebilir gürültü düzeyleri 35-45 dBA aralığındadır. Özel bürolar için kabul edilebilir ses basıncı 50 dBA, genel bürolar için 60 d BA’yı geçmemelidir. Naçar Koçer vd. (2007)’nin yaptığı araştırmalarda Elazığ Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde, Elazığ Özel Hayat Hastanesi’nde pencerelerin kapalı olması halinde çeşitli birim ve servislerde yapılan gürültü ölçümlerinde gürültü düzeylerinin 55-90 dBA arasında ölçüldüğü, genellikle 65-75 dBA aralığında olduğu görülmüştür. Bu değerler sınır değerlerin çok üzerindedir. Elazığ Havaalanı’ndaki gürültü düzeyleri Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Yönetmeliği’nde belirtilen değerlerin üzerinde kalmaktadır.

Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Yönetmeliği’ne göre 50.000’nin altında iniş ve kalkışın yapıldığı havaalanlarının bulunduğu yerlerde gürültüye duyarlılık açısından nüfus yoğunluğu ve alan özelliği göz önünde bulundurularak havaalanı ve çevresel gürültü düzeyinin aşılması nedeniyle işletmeci kuruluş tarafından kaynak ve alıcıda kontrole yönelik gerekli tedbirlerin alınması gereklidir.

Elazığ Tren Gar’ında ölçülen ortalama gürültü düzeyleri L_gündüz=65 dBA ve L_gece=55 dBA sınır değerlerinin iki katına yaklaşan oranlarda aşıldığı görülmüştür. Yapılan bina içi ortalama gürültü düzeyleri ölçümlerine göre hastanelerde sınır değerlerinin (dBA) genellikle aşıldığı görülmüştür. Elazığ Organize Sanayi Bölgesi’nde yer alan atölyelerde Altın Ova Çimento Sanayi A.Ş’de ölçülen gürültü düzeyleri özellikle mermer, çimento (değirmen bölümü) taş kırma işletmelerinde sınır değerlerin üzerine çıkmıştır.

Gürültü kontrolü üç seviyede mümkün olmaktadır;

1. 
   Meydana getirilen gürültünün azaltılması
   
2. 
   Gürültünün maruz kalanlara ulaşmasının önlenmesi
   
3. 
   Maruz kalanların korunması
   

04.06.2010 tarih 27601 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği” ve 27.04.2011 tarih ve 27917 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” gereği Elazığ Belediyesi’nin Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü tarafından konut, işyeri, kamu ve tüzel kişilere ait gürültü kirliliği oluşturan kaynakların ölçüm ve değerlendirmeleri yapılmaktadır. “Canlı Müzik İzin Belgesi” ve kontrolleri de aynı müdürlük tarafından yapılmaktadır.